به نظر شما هدف اصلی نظام تعلیم و تربیت چیست؟
اساس نظام تعلیم و تربیت برای رسیدن به کمال انسانی است. از منظر دینی هدفی جز کمال وجود ندارد. به لحاظ مادی شاید اهداف دیگری تعریف شود، اما اصل و هدف اصلی همان کمال است. اگر صحبت از نظام تعلیم و تربیت می‌کنیم، منظور ما همان کمال بوده که برای رسیدن به مدارج انسانی و مراتب الهی است. خود کمال و غایت کمال ابعاد بالای الهی است. رسیدن به نقطه کمال، اصول درست تعلیم و تربیتی می‌خواهد، چراکه قرار است با این نظام تعلیم و تربیت انسان به آن هدف والا برسد.
معلم چه نقشی در این هدف متعالی دارد؟
اساس کار، دست معلم است. کار معلم تعلیم است. علم دو جنبه دارد؛ یکی ارائه علم به مخاطب و دیگری ماهیت علم که همان رسیدن به کمال است. نکته مهمی که وجود دارد این است که معلم قرار نیست صرفاً مهارت آموزش دهد و گزاره‌هایی را ارائه کند، بلکه باید علم موجود را پرورش دهد. اساساً کار اصلی دست معلم بوده و در واقع این کار از غیرمعلم برنمی‌آید. بار‌ها شنیده‌ایم در تربیت یک فرد اول خانواده و پدر و مادر نقش دارند و بعد سیستم آموزشی. این معلم است که کار را پیش می‌برد و اگر معلم کار را درست پیش ببرد می‌تواند دانش‌آموز خود را به کمال برساند، اما اگر معلم واجد علم و شخصیت متعالی نباشد، دانش‌آموز نیز به چنین نقطه‌ای نخواهد رسید. جایگاه معلم رفیع‌ترین جایگاه است تا جایی که امام (ره) می‌فرمایند: معلمی شغل انبیاست یا اولین معلم انسان خدا بوده است. علامه حسن‌زاده در کتاب «دروس معرفت نفس» در مورد مراتب وجودی می‌گویند: بالاترین مرتبه وجودی به عاِلم تعلق پیدا می‌کند. عالم یعنی کسی که علم در او وجود دارد. علم نقطه تمایز است و همان علم، عالم را در مرتبه اعلای انسانی قرار می‌دهد، پس نقش معلم اساسی‌ترین نقش برای تعالی انسان است. در واقع اگر معلم نباشد، انسان به جایی نخواهد رسید.
ویژگی‌های یک معلم برای رسیدن به کمال خودش و دانش‌آموزانش چیست؟
صحبت ما از تربیت است نه آموزش. وقتی صحبت از تربیت می‌شود، یعنی قرار است انسان به کمال برسد، یعنی موجودی که قابلیت به کمال رسیدن مطلق را داراست. در واقع همه انسان‌ها این ویژگی کمال را دارا هستند ولی مطلق نیستند و دارای مراتب هستند. اگر قرار است کسی معلم دیگران باشد، باید همان مطلق باشد. مثلاً در بعد علمی از فراگیر خود جلوتر باشد، یعنی معلم باید از شاگرد خود یک قدم جلوتر باشد. در ابعاد تربیتی هم باید از شاگرد خودشان جلوتر باشند، در حالی که برخی استادان و معلمان در مسائل روز از شاگردان خود عقب‌تر هستند که نقیصه محسوب می‌شود. در بحث معنویت نیز معلمی را می‌توان معلم دانست که مرتبه معنوی او شکل گرفته باشد. کسی معلم است که در مرتبه تهذیب نفس قرار گرفته و متدین و متشرع باشد. طبق تعریف، انسان کامل باید از اقبال عمومی و محبوبیت برخوردار باشد و در ارائه علم نیز هنر داشته باشد. همچنین قدرت انتقال علم در تعلیم و تربیت بسیار مؤثر است. معلمی، معلم خوب است که سراسر عشق و محبت بین شاگردان خود باشد. مرحوم شهید آیت‌الله مطهری سرآمد تمامی این ویژگی‌ها بودند.
نقش معلم در معرفی و شناسایی دین چگونه است؟
در بحث معرفتی و معنویتی جایگاه معلم بسیار مهم است چراکه در واقع اصلاً غیر از معلم کسی نقش معرفتی برای دانش‌آموز ندارد. اگر یک معلم دارای این ویژگی نباشد، نقیصه است. ممکن است استادانی باشند که در ابعاد مختلف نقصان داشته باشند چراکه هیچ فردی مطلق نیست، اما در حالت کلی کسی توان معلم حقیقی را دارد که غیر از اینکه علم خود را به دانش‌آموز انتقال می‌دهد، معرفت دینی هم به دانش‌آموز انتقال دهد. در واقع رسالت یک معلم در فرهنگ ایرانی - اسلامی ما باید این باشد.
نقش ظاهر و رفتار معلم در اثرگذاری و انتقال مفاهیم چیست؟
وقتی من معلم در بین افراد جامعه قرار می‌گیرم، عرف صحیح و درست در بین مردم را باید رعایت کنم و اگر کسی این عرف را رعایت کند، معلم محبوبی خواهد بود، به طور مثال دیده شده است بین معلمان و استادانی که ظاهر شیکی دارند و با لباس برند هم سر کلاس حاضر می‌شوند در حالی که چنین لباسی در مناطق پایین‌تر شهر عرف محسوب نمی‌شود. در واقع درست است معلم برندپوش و خوش‌تیپ است، اما محبوب نیست چراکه دانش‌آموز حس می‌کند معلم از جنس او نیست. همین بحث ظاهر در کلام هم مؤثر بوده و نوع برخورد با بچه‌ها بسیار قابل اهمیت است. مثلاً معلمی که از جنس مهربانی دبستان را در دوران دبیرستان داشته باشد، موفق نخواهد بود. دانش‌آموز دبیرستانی چنین معلمی را پس می‌زند. معلمی بین شاگردان خود محبوب است که عرفیات صحیح و درست را در رفتار خود رعایت کند. فراموش نکنیم اساس کار معلم الگو شدن است. در واقع برای همین می‌گویند معلمی شغل انبیاست. قرآن به صراحت از معلم به عنوان الگو صحبت می‌کند. کار معلم جز الگوبودن نیست و هدف ارائه علم او نیز برای تعالی انسان است؛ و سخن پایانی...
همان گونه که بزرگان ما گفته‌اند، معلمی عشق است و اگر کسی می‌خواهد معلم شود و در مسیر تعلیم و تربیت باشد، باید عاشق باشد. معلم واقعی کسی است که در کنار درس و آموزش، نقش الگویی خود را فراموش نکند.
