وضعیت دریافت مالیات در حوزه دخانیات چگونه است و آیا در این زمینه درست عمل میکنیم؟
موضوع دخانیات در سطح جهانی مهمترین عامل اثرگذار در میزان بیماریهای غیرواگیر محسوب میشود و چیزی بین ۲۵ تا ۳۰درصد سرطانهای دنیا ناشی از استعمال دخانیات است، لذا همه برنامهریزیها در این زمینه در سطح بینالمللی است و همه کشورهای دنیا تجارب خود را با راهبردهای سازمان جهانی پیش میبرند. متأسفانه ایران در این فرایند حضور مناسبی ندارد. ما در سال ۸۴ به معاهده جهانی دخانیات پیوستیم. بر اساس این معاهده هر شش ماه یک بار کشورها بر اساس شاخصهایی مورد ارزشیابی قرار میگیرند. این معاهده ۶ بند مهم دارد که طبق بند ۶ آن افزایش سالانه نرخ دخانیات باید به گونهای باشد که حداقل ۷۰درصد قیمت فروش آن مشمول مالیات شود. سال ۸۵ مجلس شورای اسلامی قانون جامع کنترل دخانیات را تصویب کرد که طبق ماده ۸ دولت مکلف است هر ساله ۱۰درصد قیمت مواد دخانی را از طریق افزایش مالیات اضافه کند، یعنی اگر سالی ۱۰درصد بالا میرفت، در حال حاضر باید ۱۷۰درصد افزایش داشتیم که در عمل به دلیل نفوذ عوامل مختلفی که به دنبال سود خود هستند، اتفاق اثرگذاری در این زمینه در کشور نیفتاده است.
ارزیابان بینالمللی در مورد ایران علامت قرمز میگذارند و در جدولبندی بینالمللی ایران در قیاس با پاکستان، مصر، اردن، عربستان، عراق و افغانستان جزو بدترین کشورها در زمینه مالیاتبندی دخانیات محسوب میشود. ما در سال ۱۴۰۱ در جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران تلاش جدی در این زمینه داشتیم، سراغ سازمان امور مالیاتی رفتیم و خواستیم به عنوان سازمان متخصص در مورد مالیاتبندی ضابطه ایجاد کنند. در دو برنامهریزی نحوه اخذ مالیات را نوشتند و ما آن را برای ارگانهای مختلف از نهاد رهبری تا مجلس ارسال کردیم که در صورت اجرای آن مالیات دخانیات ۵۰درصد افزایش مییابد، اما متأسفانه ناهماهنگیها باعث پایین بودن مالیات محصولات دخانی شده است.
آیا اساساً نحوه اخذ مالیات در کاهش مصرف اثرگذار است؟
سازمان بهداشت جهانی و بانک جهانی بیش از ۳۰ مطالعه در کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت از جمله در کنیا و بنگلادش انجام دادند که نشان میدهد اگر در هر بار ۱۰درصد افزایش قیمت مواد دخانی را از طریق افزایش مالیات داشته باشیم، مصرف بین ۴ تا ۸درصد کم خواهد شد. طبق تجارب بسیاری از کشورها، کنترل قاچاق و افزایش مالیات موجب کاهش مصرف میشود.
آخرین اقدام در این زمینه چه بوده است؟
وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی باید پرچمدار این موضوع باشند و به دنبال آن مجلس هم وارد عمل شود، اما وقتی بین مجلس و دولت هماهنگی نباشد، کلاه بزرگی بر سر مردم میرود. در کشور ما نزدیک ۷۰ میلیارد نخ سیگار در سال تولید میشود که از این ۷۰ میلیارد، ۳۰ میلیارد توسط شرکتهای ژاپنی در ایران تولید میشود و ۱۰ تا ۱۲ میلیارد آن توسط شرکت امریکایی است، یعنی حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد سیگار مصرفی ایران توسط شرکتهای خارجی تولید میشود که همگی از مالیات فرار میکنند، یعنی این کشورها دارو و وسایل یدکی هواپیما به ما نمیدهند و تنها جایی که به ما خدمت میکنند در حوزه سیگار است!
اگر قرار باشد سهمی به قانون، آموزش و مالیات داده شود، به نظر شما کدام اولویت دارد؟
اگر دخانیات را پیشدرآمد اعتیاد بدانیم، از همه مهمتر در این موضوع هماهنگی جمعی است که باید در حوزههای مختلف مالیاتی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی وجود داشته باشد. ما نمیتوانیم در مورد مالیات صحبت کنیم، اما در سریالهای شبکه نمایش خانگی بازیگر محبوب مردم در حال کشیدن سیگار باشد.
در چند سال اخیر شاهد روند افزایشی سیگار و قلیان کشیدن زنان و دختران هستیم. دلیل این تمایل چیست؟
این نشان میدهد ما کم و بد در همه مسائل عمل میکنیم. قانون میگوید ممنوع است، اما در عمل چنین اتفاقی نمیافتد. قانون همواره هست، اما در عمل اجرا نمیشود. موضوع دخانیات اگر دغدغه جمعی نباشد، نتیجه آن افزایش مصرف است. اگر به همین منوال سپری شود و با همین فرمان پیش برویم، ایران در چند سال آینده در حوزه مصرف دخانیات جزو دو کشور اول دنیا میشود. گوشبهزنگ باشیم که دختران و زنان هدف قرار گرفتهاند. کنترل روند افزایشی مصرف دخانیات در بین دختران مبارزه فرهنگی میطلبد. سایر کشورها در این زمینه در فرهنگ ما مداخله میکنند. قبلاً دختری مقابل پدرومادر سیگار نمیکشید، اما حالا با جایگزینی قلیان به صورت دسته جمعی دخانیات مصرف میکنند.
پیشنهاد و جمعبندی شما برای کاهش مصرف چیست؟
آنچه در قانون و آییننامهها هست، باید در عمل اجرا شود. متأسفانه در کشور ما برای بسیاری از مسائل مهم هماهنگی وجود ندارد و هر مشکلی به سمتی کشیده میشود. ما نیازمند نگاه جامع مدیریتی هستیم. نگران دختران و زنان در آینده کشور هستیم که با انواع بیماریها و سرطانها باید مبارزه کنند.