همه ما در زندگی به دنبال پیدا کردن الگوهایی هستیم تا مسیر بهتری را در پیش بگیریم؛ موضوعی که افزون بر رشد فرد، باعث ادای وظایف انسانی و اخلاقی او نیز خواهد شد. کمک به نیازمندان یکی از بارزترین ویژگیهای ائمه معصومین (ع) بوده است. در تاریخ نقل خدمت به نیازمندان در سیره اهل بیت (ع) ما قرنهاست دهان به دهان میچرخد و از همین رو است که تکتک افراد سعی دارند خدمت به خلق را از هر راهی در زندگی روزانه خود بگنجانند. یکی از بارزترین شیوههای این خدمت و بخشش که همواره پررنگ بوده، آزادکردن بردگان و زندانیان، رفع نزاعها، هدیه دادن با هدف ایثار و بخشش، پرداخت بدهی و تأمین خسارتهای مالی دیگران بوده است.
امیرمؤمنان علی (ع) جلوه بارز دستگیری از محرومان بوده است که همه ما همواره آن را شنیدهایم. شعر معروف «شهریار» در وصف مولا خود گواه این حقیقت است «ناشناسی که به تاریکی شب/ میبرد شام یتیمان عرب/ پادشاهی که به شب برقعپوش/ میکشد بار گدایان بر دوش».
امیرالمؤمنین (ع) در دوران پیامبر اکرم (ص) با وجود دشواری مالی همواره به صورت شبانه به نیازمندان کمک میکرد که سبب شد آیه «الذین ینفقون اموالهم بالیل و النهار سرا و علانیه» در شأن آن حضرت نازل شود. این دستگیری به حدی بود که مولای ما انگشتر دست خود را هم به نیازمند تقدیم کرد.
مشهور است که حضرت هرگز سائلی را دست خالی از در خانه خود رد نمیکرد و حتی اگر چیزی نداشت میفرمود: «خدا نیازت را برطرف کند.»
یکی دیگر از جلوههای رفتار معصومین (ع) به آزادی بردگان و زندانیان برمیگردد. بنا بر حدیثی از امام صادق (ع)، امیرالمؤمنین (ع) از دسترنج و درآمد عرقچین خود هزار برده خرید و به خاطر خدا آزاد کرد. امام سجاد (ع) نیز بردگان و کنیزان بسیاری میخرید و آنان را در محور زندگی خود تربیت و آزاد میکرد. دستگیری از زندانیان و کمک به آنها پس از آزادی و نیز حمایت از خانواده آنها از جمله رفتارهای پررنگ امام حسن عسگری (ع) در طول زندگی بود. ایشان پس از آزادی ابوهاشم جعفری- از خاندان ابوطالب و پدر مولا علی (ع) - مبلغ ۱۰۰ دینار برای وی فرستاد تا زمینه ایجاد اشتغال را برای او فراهم کند.
امام صادق (ع) به یکی از اصحاب خود فرمود: «هر گاه میان دو نفر از شیعیان ما نزاع مالی رخ داد، از مال من به فرد مدعی پرداخت کن». مفضل نیز در جریان نزاعی که میان ابوحنیفه همدانی و دامادش بر سر میراث رخ داده بود، هر دو طرف را پس از آگاهی از اختلافشان به خانه خود فرا خواند و با پرداختن ۴۰۰ درهم به آنان، میانشان را اصلاح کرد و برای ترک نزاع، از دو طرف تعهد گرفت، سپس گفت: «بدانید که این وجه از خودم نیست، بلکه امام صادق (ع) به من فرمان داده است که هرگاه دو نفر از شیعیان درباره چیزى باهم ستیزه دارند، از مال او براى آشتی آنان و رفع نزاعشان خرج کنم و این، از مال آن حضرت است».
جلوه دیگر سیره اهل بیت (ع)، پرداخت بدهی افراد ورشکسته و ناتوان بوده است. «روزی جنازهای را نزد پیامبر (ص) آوردند که دو درهم بدهکاری داشت. آن حضرت بر آن جنازه نماز نخواند تا امیرمؤمنان (ع) ضمانت کرد که پرداخت کند، سپس رسولخدا (ص) نماز گزارد و به امیرمؤمنان (ع) فرمود: خدا از اسلام به تو جزای خیر دهد و چنانکه برادر دینیات را از بدهکاری رهانیدی، خدا نیز تو را برهاند.»
امام حسن (ع) به شخصی که دیه بدهکار بود، مبلغ دیهاش را پرداخت تا بدهیاش را بپردازد. نقل است شخصی به نام عبدالله بن ابراهیم غفاری برای پرداخت بدهی خود، نزد امام رضا (ع) در مزرعه «صریا» شکوه برد. آن حضرت ضمن پذیرایی از او، مبلغی بیش از ۳۰۰ دینار به او پرداخت کرد و فرمود: «پس از پرداختن بدهی خود از این مبلغ، مانده آن را برای زندگی خود هزینه کن.»
امروزه جلوه بارز چنین رفتاری در قالب آزادی زندانیان و گلریزانهای مختلف شکل میگیرد. نباید از نظر دور داشت شیوه کمک معصومین (ع) چند خصوصیت مهم داشت که نباید نادیده گرفت. حفظ عزت و کرامت انسانی شخص و اطرافیان، عدم ترویج تکدیگری، تنوع و تعدد نوع بخشش (نقدی و غیر نقدی) از جمله این موارد است.