سخاوت داشتن سخت است. اینکه کم داشته باشیم و برای دیگری خرج کنیم باز هم به نظر سختتر میرسد. یا لااقل در قیاس با سایر موارد سخت است. مثل صداقت داشتن یا خیانت نکردن و...
سخاوت یعنی دست و دلباز باشیم و از امکانات مادی و معنوی خود دیگران را نیز بهرهمند کنیم. از نظر لغتی هم به معنای بخشش است. امام صادق (ع) میفرمایند: فرد سخی انفاقکنندهای است که مالش را در یک جای لازم و بحق مصرف میکند. استاد سیدمحمدباقر علوی تهرانی، عالم اخلاق در اینباره میگوید: واژه سخاوت در قرآن نیامده است، اما سه مترادف در قرآن اهمیت آن را نشان میدهد. گاهی با واژه اعطا از مسئله سخاوت یاد شده است. (سوره مبارکه لیل آیه ۵) گاهی با واژه اطعام از سخاوت تعبیر شده است. (سوره مبارکه انسان آیه ۸) گاهی با واژه انفاق از سخاوت یاد شده است. (سوره مبارکه بقره آیه ۲۷۴)
سوره مبارکه بقره آیه ۶۲ میفرماید: برای کسانی که انفاق میکنند اجری نزد پروردگار هست. طبق گفته این استاد اخلاق سخاوت، یک حالت درونی است. قرآن سخاوت را علامت اهل ایمان دانسته است. در سوره مبارکه انفال آیات ۲و۳ فرموده است: اهل ایمان، زمانی که آیات الهی بر اینها خوانده میشود ایمانشان اضافه میشود. اهل توکل به خدا هستند. اقامه نماز دارند و از آنچه ما به آنها میدهیم، انفاق میکنند. سخاوت از نظر ارزش، همردیف نماز است. در سوره مبارکه بقره آیه ۳ میفرماید: کسانی که به ملکوت ایمان دارند و اقامه نماز میکنند و از آنچه به آنها دادهایم، انفاق میکنند. در سوره مبارکه ابراهیم آیه ۳۱ میفرماید: به بندگان من که ایمان آوردهاند بگو اقامه نماز کنند و از آنچه ما به آنها دادهایم انفاق کنند. ما سه نوع عبادت داریم: عبادت روحی که نامش تفکر است... عبادت مالی که نامش انفاق است مانند خمس و زکات و... عبادت بدنی مانند نماز و روزه و... ارزشیترین عبادت، عبادت روحی است که فرمودهاند: یک ساعت فکر کردن از ۷۰ سال عبادت (مالی و بدنی) بهتر است. بین آن دو عبادت دیگر کدامیک برتر است؟ امامصادق (ع) فرمودهاند: جوان سخاوتمند که غرق در گناه است، نزد خداوند محبوبتر است از پیرمردی که عبادت بدنی دارد، ولی بخیل است.
حضرت رسول (ص) فرمودند: از گناه و لغزش آدمهای سخاوتمند، چشمپوشی کنید. خداوند روزی دست او را میگیرد. مصداق مهم سخاوت در دوره کنونی جامعه ما، بحث قرضالحسنه است. مصداق دیگر این است که اگر پولی را به کسی قرض دادید به او مهلت بدهید. مهلت دادن به بدهکار از عالیترین مراتب سخاوت است. اگر بدهکار شما نداشته و از دار دنیا رفته است او را حلال کنید. از رسول خدا (ص) نقل شده است که «به فرزند حاتم طائى به نام «عُدَىْ» فرمود: عذاب شدید از پدرت به خاطر سخاوتش برداشته شد.
امام صادق (ع) فرموده است: «سخاوت از اخلاق پیامبران است.»
طبق بیانات حضرت امیر (ع) برترین بخشندگی زمانی است که در تنگدستی اتفاق میافتد. در قرآن، سخاوت در سه شکل استفاده شده است: اعطای مال، اطعام نیازمندان، انفاق در راه خدا. از منظر قرآن، مؤمن راستین سخاوتمند است: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، شما را به تجارت پر سودی راهنمایی کنم که از عذاب دردناک نجات میدهد؟ به خدا و رسولش ایمان بیاورید و در راه خدا به واسطه مال و جان خود جهاد کنید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.» (صف/١٠و١١)
حضرت علی (ع) فرمودند: از خدا حیا دارم که دستی سوی من بیاید و آن را خالی برگردانم! امام کاظم (ع) هم فرمودند: کسی صالح نیست مگر اینکه سخاوت داشته باشد. جوانی خدمت پیامبر رسید و گفت: پدرم از دنیا رفته و انباری از خرما به جا گذاشته و شما را وصی قرار داده تا آن را انفاق کنید. حضرت همه را انفاق کرده و فرمودند: «اگر یک دانه خرما بهدست خودش انفاق کرده بود بهتر از این بود که تمام آن را به دست من انفاق کرد! خدا میخواهد تا بندگان با گذشتن از مال، از دنیا دور شده و به خدا نزدیک شوند.»
فراموش نکنیم شاید ما در بسیاری از مواقع واسطه مالی باشیم که خدا در اختیارمان قرار داده و وظیفه انتقال آن به دیگری را داریم. برتر از سخاوت رتبه متعالی سخاوت و «جود» داشتن است. جواد، کسی است که بدون درخواست، بخشش میکند و آنچه بخشیده را هم کوچک میشمارد.