بارش‌های بهاره آنقدر چشمگیر هستند که از استان‌ها خبر می‌رسد آب سد‌ها تأمین شده و حتی در برخی مناطق آب‌های زیرزمینی هم در حال بالا آمدن هستند. اما باید توجه داشت که طی سه دهه اخیر و به خاطر خشکسالی‌ها، مصرف بی‌رویه و بی‌برنامه آب‌ها و سوء مدیریت‌ها در این حوزه آنقدر وضعیت منابع آبی بغرنج شده که با بروز فرونشست زمین در استان‌های مختلف، باید منتظر فجایع جدیدتری بود. با این حال کارشناسان معتقدند با فعال شدن پدیده «ال نینو» و مدیریت آب‌هایی که بر اثر بارش‌های پرفشار در راه است می‌توان بخشی از کمبود‌ها را رفع و سفره‌های زیرزمینی را تا حدودی احیا کرد.
بر اساس گزارش‌های منتشره در حال حاضر تقریباً تمام دشت‌های ایران که منابع آب زیرزمینی شیرین دارند، درگیر پدیده فرونشست شده‌اند و هر از گاهی خبری در همین رابطه به گوش می‌رسد.
۶۰۹ محدوده دشتی مطالعاتی بر پایه تقسیم‌بندی وزارت نیرو در کشور وجود دارد که از میان آن‌ها نزدیک به ۴۱۰ دشت درگیر فرونشست است. یعنی دوسوم دشت‌های کشور با چنین معضلی دست به گریبان هستند. با این حال این پدیده در دشت‌های مختلف هم به لحاظ نرخ و هم به لحاظ خطر و نیز میزان پهنه‌های درگیر یکسان نیست. مثلاً در استان کرمان نرخ فرونشست رقم بالایی است، اما محدوده دشت اصفهان- برخوار پرخطرترین دشت از نظر فرونشست معرفی شده، چراکه یک کلانشهر را تحت تأثیر خود قرار داده است. به گفته کارشناسان در بحث فرونشست، به طور کلی با «خطر» و «ریسک خطر» مواجه هستیم.
احیای آبخیزداری
چند وقتی است سازمان هواشناسی کشور در مورد فعال شدن ال نینو و بارش‌های ناشی از این پدیده در ایران اطلاعات زیادی ارائه می‌کند.
بر اساس این اطلاعات، استان‌های مختلف ایران شاهد بارش‌های رگباری و پرفشاری خواهند بود که از یک طرف می‌تواند مسرت بخش باشد و زمین‌های تشنه را سیراب کند و از طرف دیگر به خاطر بی‌برنامگی‌ها و عدم مدیریت آب‌های روان احتمال وقوع سیلاب‌های ویرانگر بالاست. جالب اینکه حتی در کنار بارش‌های شدید، فرونشست زمین نیز منجر به وقوع سیلاب‌های ویرانگر می‌شود که وقوع این حوادث در استان گلستان نمونه بارز آن است. موضوعی که با مدیریت آب سیل‌ها و جمع آوری آن‌ها می‌توان از فجایع محیط زیستی جلوگیری کرد و اجازه نداد فرونشست زمین در مناطق مختلف اتفاق بیفتد.
آبخیزداری از جمله کار‌هایی است که می‌توان با اجرایی کردن آن، آب‌های روان را به نقاطی که سفره آب‌های زیرزمینی وجود دارد هدایت و به تأمین و احیای آب از دست رفته این انبار‌ها کمک کند.
وضعیت کنونی آب‌های زیرزمینی و میزان مصرف شده آن‌ها آنقدر خراب است که به گفته یکی از اعضای علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، نزدیک به ۴۹ درصد جمعیت کل کشور در معرض «فرونشست زمین» هستند و بیشترین خطر فرونشست متوجه تهران، خراسان رضوی و اصفهان است. علی بیت‌اللهی با بیان اینکه بر اساس آخرین ارزیابی‌های صورت گرفته و تجمیع تمام نقشه‌های موجود مساحت تقریبی پهنه‌های فرونشستی کشور حدود ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار برآورد می‌شود که تقریباً معادل ۱۱ درصد مساحت سرزمینی ایران است، ادامه می‌دهد: «تعداد جمعیت در معرض خطر فرونشست زمین در کشور حدود ۳۹ میلیون نفر تخمین زده شده است. تعداد ۳۸۰ شهر و ۹ هزار و ۲۰۰ روستا در معرض خطر این پدیده هستند که در برخی موارد مساحت کل شهر‌ها و در برخی بخشی از محدوده‌های شهری در زون‌های فرونشستی قرار گرفته‌اند.»
از سیلاب تا فرونشست
اگر از وقوع سیلاب‌ها و خسارات و ویرانی‌های آن در اقصی نقاط کشور و خانه و کاشانه‌هایی که تاکنون از بین رفته و جمعیت زیادی آواره شهر‌ها و روستا‌های دیگر شده‌اند، فاکتور بگیریم، به آمار‌های سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران می‌رسیم که اعلام کرده تعداد کل واحد‌های مسکونی فاقد اسکلت واقع در پهنه‌های فرونشستی زمین ۴ میلیون و ۲۴۰ هزار واحد برآورد شده است. نگرانی‌ها وقتی افزایش می‌یابد که در ادامه این گزارش آمده است این ساختمان‌ها در اثر نشست و به‌ویژه نشست‌های نامتقارن پتانسیل آسیب دیدگی بالاتری دارند.
همچنین طبق آخرین آمار، در میان محدوده‌های واقع بر پهنه‌های با خطر بالای فرونشست زمین، شهر‌های استان خراسان‌رضوی وضعیت نامطلوب‌تری نسبت به دیگر شهر‌ها دارند. بعد از آن استان‌های تهران، اصفهان، یزد، کرمان و قم بیشترین تعداد واحد‌های مسکونی بدون اسکلت را در پهنه‌های فرونشستی با خطر بالا دارند. به هر حال مدت‌هاست کارشناسان درباره پدیده خطرناکی به نام فرونشست زمین هشدار می‌دهند و آنطور که عنوان شده است احتمال تخلیه بعضی مناطق کشور بر اثر این پدیده وجود دارد و این در شرایطی است که هنوز هیچ سازمان و نهاد و مسئولی این موضوع را جدی نگرفته و اراده جدی برای جلوگیری از این اتفاق نشان نداده است.
قوانینی علیه زمین
نخستین نشانه‌های خشکسالی در ایران اوایل دهه ۸۰ دیده شد و پیش‌بینی می‌شود کشور با یک خشکسالی ۳۰ ساله روبه‌رو باشد. مشکل اینجاست که از شروع دوره خشکسالی تعداد چاه‌های غیرمجاز در کشور افزایش پیدا کرد. در این موضوع مجلس شورای اسلامی نیز مقصر است، چراکه در سال ۱۳۸۹ قانونی را تصویب کرد که در آن چاه‌های غیرمجاز در هر کجای کشور مجاز اعلام شد و این مورد به افزایش تعداد چاه‌ها منجر شد. گفته می‌شود ۸۰ تا ۹۰ درصد از منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف و متأسفانه محصولاتی کشت می‌شود که به شدت آب‌بر هستند. در بحث تغییر الگوی کشت کشاورزی وزارت جهاد مسئولیت دارد، اما به دلیل محدودیت‌های اجتماعی که دارند این کار را نکرده‌اند. البته منظور از بحران اجتماعی تغییراتی است که در روند کار کشاورزان ایجاد می‌شود و ممکن است باعث اعتراض آن‌ها شود. حالا که بارش‌های خوبی برای ایران در راه است می‌توان با یک برنامه‌ریزی درست و مدیریت آب‌ها از وقوع حوادث ناگوار ناشی از فرونشست‌ها جلوگیری کرد. بر اساس گزارش‌ها استان‌های در بردارنده پهنه‌های با خطر بالای فرونشست زمین به ترتیب گسترش شامل اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کرمانشاه هستند. اصفهان با ۳۱ شهر واقع بر پهنه‌های با خطر بالای فرونشست زمین در ردیف اول از نظر سکونتگاه‌های شهری است که بیشترین زون فرونشست را دارد و بعد از آن استان‌های تهران با ۳۰ شهر، کرمان با ۲۵ و خراسان‌رضوی با ۲۴شهر رتبه‌های بعدی را از منظر این مخاطره به خود اختصاص داده‌اند. از نظر تعداد جمعیت شهری نیز استان‌های تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، البرز، کرمان و قم هرکدام با جمعیتی بالای یک میلیون نفر در ردیف استان‌های با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.
