سمنان از جمله استان‌های ایران است که هر منطقه آن دارای اماکن دیدنی، تاریخی و مناطق طبیعی و بکر برای بازدید و جذب گردشگر است. با اینکه تبلیغات زیادی روی این استان صورت نگرفته است، اما بسیاری از هموطنان و ایرانگردان می‌دانند از دست دادن دیدنی‌های سمنان به منزله خالی ماندن بخش زیادی از پازل مسافرت‌شان است. با این حال در شهر شاهرود باغ سراب که در لیست آثار ملی ثبت شده است مورد هجوم قرار گرفته و میزان قطع درختان و تخریب آن به حدی رسیده است که می‌توان از آن با عنوان فاجعه یاد کرد.
قبل از هر چیز باید گفت داستان باغ سراب شاهرود و قلع و قمع درختان کهنسال و قدیمی آن به اندازه کافی غم‌انگیز است، اما بررسی علت وقوع این اتفاق و یافتن مقصران نشان می‌دهد هیچ مدیریت واحدی برای حفظ آثار و اماکن و میراث این مملکت وجود ندارد.
بنیاد مستضعفان که مالک این باغ است به همراه اداره میراث فرهنگی سمنان می‌گویند تخریب‌ها خیلی گسترده است، اما مهم‌تر اینکه چطور می‌شود یک شرکت از راه برسد و وارد باغ ثبت شده در آثار میراث فرهنگی ملی شود، حفاری کند و ریشه درختان را قطع کند، اما کسی متوجه نشود.
این موضوع نشان می‌دهد که ضعف‌های جدی در زمینه حفظ میراث فرهنگی در شهرستان شاهرود وجود دارد؛ شهرستانی که گویا کسی خبری اصلاً از فهرست آثار ملی ثبت شده‌اش ندارد.
هجوم تا قلب باغ
شهر رویان و روستای دیزج در جنوب شهر شاهرود قرار دارند. این منطقه مهد باغداری و کشاورزی است و در سال‌های اخیر به خصوص با خشکسالی‌های مداوم، تلاش برای آبرسانی به باغات و مزارع این منطقه مضاعف شده است. یکی از منابع آبی شهر رویان، مسیری است که از سرچشمه شاهرود به سمت رویان منتقل می‌شود. این مسیر به گفته مسئولان امور قنوات، به دلیل فرسودگی و سال‌ها قدمت، کم کم مسدود شده و در نتیجه آب مدت طولانی‌تری می‌چرخد تا به باغات رویان برسد. شرکت مجری طرح آبرسانی به رویان تصمیم می‌گیرد با نامه نگاری و رایزنی جهاد کشاورزی مسیر را لوله‌گذاری کند.
به گفته مدیرعامل این شرکت، همه مجوز‌ها را دریافت کرده‌اند، اما نمی‌دانسته‌اند که باغ سراب ثبت ملی است در نتیجه وارد باغ شده و مسیر لوله گذاری را حفاری می‌کند و وقتی به درخت چنار کهنسال باغ سراب که آن هم ثبت ملی است، می‌رسد ریشه‌ها را قطع می‌کند تا لوله‌ها بهتر جایگذاری شوند! اقدامی که باعث می‌شود تخریب گسترده‌ای در محل دیده شود. بلافاصله بعد از این امر، بنیاد مستضعفان به عنوان مالک باغ ورود کرده و جلوی تخریب بیشتر را می‌گیرد.
در همین رابطه، مدیرکل بنیاد مستضعفان استان سمنان با بیان اینکه قرار بود در باغ سراب لوله‌گذاری برای انتقال آب صورت گیرد، گفت: «شرکت قنات در اسفند ۱۴۰۱ بدون هیچ گونه هماهنگی با بنیاد، به باغ سراب مراجعه و به نگهبان نیز نقل قول کذب ارائه کرده و سپس به حفاری مبادرت ورزیده است.»
مجتبی رجبی با تأکید بر اینکه هیچ‌گونه مجوز حفاری در هیچ جای این باغ از هیچ ارگانی اخذ نشده و بنیاد هم به عنوان مالک این باغ هیچ مجوزی را برای حفاری صادر نکرده است، ادامه می‌دهد: «بعد از مشاهده این وضعیت و تخریب گسترده در باغ سراب شاهرود، نخستین اقدام توقف عملیات بود که این امر صورت پذیرفت. بلافاصله با میراث فرهنگی شاهرود مکاتبه صورت گرفت که این کار مجوز نداشته و مسئولیت و عواقب آن با مجری طرح است. متأسفانه پاسخگویی درستی نیز از سوی پیمانکار اجرای طرح لوله گذاری صورت نگرفته و این پیمانکار نیز تنها به مسائل حاشیه‌ای دامن زده است.»
زنده ماندن درختان غیرممکن است
باغ سراب برای مردم شاهرود یادآور یکی از آباد‌ترین باغات استان سمنان است. باغی بسیار زیبا که درختان سیب، زردآلو، گیلاس و چنار‌های قطور و سر به فلک کشیده‌اش هرگز از خاطره‌ها پاک نمی‌شود. باغی قجری متعلق به حاکمان محلی شاهرود که سال ۱۴۰۱ به شماره ۳۳۸۰۲ در فهرست میراث ملی ثبت شد.
مدیرکل بنیاد مستضعفان استان سمنان با بیان اینکه درباره تخریب‌ها اداره میراث فرهنگی شاهرود، اقدامات لازم را صورت داده و کار کارشناسی رسمی نیز انجام شده تا بتوانیم برآوری از وضعیت موجود داشته باشیم، تصریح می‌کند: «کارشناسان میراث فرهنگی به غلط بودن این کار اذعان داشته و بیان کرده‌اند که خساراتی به باغ سراب وارد شده است. درختان کهنسالی که از دیرباز وجود داشته و باید حفظ و نگهداری شود، یکی از پیشنهاداتی که کارشناسان میراث فرهنگی نیز ارائه کرده‌اند، این است درخت در قسمتی که ریشه‌های آن قرار دارد، به شکل اولیه بازگردد و ما نیز با این موضوع موافقت کرده و امیدواریم که بتوانیم جلوی نابودی درختان را بگیریم.».
اما به گفته یکی از کارشناسان حوزه کشاورزی و منابع طبیعی، قطع ریشه قطور درختان کهنسال و حتی هوا‌زدگی ریشه‌های درختانی مانند چنار در ۹۵ درصد موارد به خشک شدن درخت منجر می‌شود و نمونه باغ سراب نیز از این قاعده مستثنی نیست.
محمدتقی رضوانی با بیان اینکه متأسفانه این درخت با این حجم از تخریب خشک خواهد شد، می‌گوید: «درخت مانند انسان است شما نمی‌توانید منبع غذایی آن را قطع کنید و انتظار داشته باشید زنده بماند از سوی دیگر قطع کردن ریشه مانند زخم روی بدن است که اگر باز ماند می‌تواند انواع بیماری‌ها و میکروب‌ها را وارد بدن کند درست است که باید ۱۰ الی ۱۱ ماه دست کم صبر کرد تا آثار این قطع شدن ریشه را مشاهده کرد، اما با چنین تخریبی به نظر می‌رسد که درخت خشک خواهد شد.»
جالب اینکه رئیس میراث فرهنگی شهرستان شاهرود هم آسیب‌های جدی به باغ سراب را تأیید کرده و می‌گوید که موضوع در دست پیگیری است و دستگاه قضایی نیز کار را به نظر کارشناس دادگستری ارجاع داده است.
اینکه لوله‌گذاری‌ها باید انجام می‌شد یا نه و اینکه چه کسانی مقصر و مخرب آثار بوده‌اند و اینکه مجوز‌ها صادر شده بودند یا نه دیگر مهم نیست و برای درختانی که از بین رفته‌اند هیچ ثمری نخواهد داشت.
باغ سراب مشتی از خروار‌ها بی‌توجهی و بی‌برنامگی دیگر در سمنان است. بسیاری از آثار و اماکن تاریخی در استان‌های مختلف در حال تخریب هستند و سوءمدیریتها موجب شده کسی از این فجایع مطلع نشود و این مسیر ویرانگر همچنان ادامه داشته باشد.
