نخستین نشست چهارجانبه وزرای خارجه روسیه، سوریه و ترکیه و ایران درباره سوریه روز چهارشنبه ۲۰ اردیبهشت (۱۰ می) در مسکو برگزار شد. در پایان این نشست بیانیه مشترکی از سوی چهار کشور صادر شد. در این بیانیه وزرای خارجه بر احترام به تمامیت ارضی سوریه، عدم‌مداخله در امور داخلی سوریه و طراحی نقشه راه برای پیشبرد روابط آنکارا و دمشق تأکید کردند. شرکت‌کنندگان توافق کردند معاونان وزرای خارجه وظیفه طراحی نقشه راهی برای پیشبرد روابط بین ترکیه و سوریه با هماهنگی وزارتخانه‌های دفاع و رؤسای اطلاعاتی این چهار کشور را بر عهده بگیرند. این سومین بار است که مسکو در دو ماه اخیر میزبان نشست درباره سوریه است. برگزاری نشست مسکو که بین کشور‌های تأثیر‌گذار بر وضعیت سوریه با هدف عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه برگزار شد، نشانگر عزم طرف‌های شرکت‌کننده در این نشست بر تثبیت هر چه سریع‌تر وضعیت سوریه در راستای روند کلی عادی‌سازی روابط این کشور با دیگر کشور‌ها به ویژه کشور‌های عربی و ترکیه صورت گرفته است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفته که روند عادی‌سازی روابط میان دمشق و آنکارا که شرکت‌کنندگان آن، کشور‌های ترکیب مذاکرات آستانه هستند، «تأثیر مثبت قابل توجهی، نه تنها بر روند اوضاع پیرامون سوریه، بلکه بر فضای کلی منطقه غرب آسیا گذاشته است.»
روند عادی‌سازی
عادی‌سازی روابط سوریه با دیگر کشور‌ها از جمله کشور‌های عربی و ترکیه در چند سال اخیر سرعت گرفته است. بازگشت سوریه به جهان عرب که نماد آن لغو تعلیق عضویت آن در اتحادیه عرب و شرکت دوباره در نشست‌های این نهاد عربی است، اقدامی در راستای حرکت جمعی کشور‌های عربی برای عادی‌سازی روابط با دمشق پس از شکست پروژه مشترک ائتلاف غربی- عربی به سرکردگی امریکا برای سرنگونی دولت سوریه و بشار اسد قلمداد می‌شود. با آغاز بحران سوریه در سال۲۰۱۱، عربستان‌سعودی و برخی دیگر از کشور‌های عربی متحد غرب در کنار ترکیه در صف حامیان اصلی گروه‌های تروریستی مخالف دولت سوریه قرار گرفتند و با تعطیل کردن سفارتخانه‌ها در دمشق، روابط خود را با سوریه قطع کردند، اما سیاست‌ها و اقدامات جبهه غربی- عربی به همراه ترکیه در این زمینه با شکست کامل مواجه شد و گروه‌های تروریستی مورد حمایت آن‌ها که امریکا و این کشور‌ها به منظور سرنگونی دولت قانونی سوریه به تجهیز و حمایت گسترده لجستیکی و مالی از آن‌ها پرداخته بودند، نابود شدند و اکنون فقط بقایای آن‌ها در استان ادلب سوریه با حمایت ترکیه و غربی‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد. پس از شکست آشکار گروه‌های تروریستی در سوریه این کشور‌ها پس از یک دهه به این نتیجه رسیدند که ادامه مسیر سابق و همنوایی با غرب و کاهش روابط با سوریه فایده‌ای برای آن‌ها ندارد و باید رابطه جدیدی را با دولت سوریه آغاز کنند.
دیدگاه ترکیه
دولت ترکیه نیز به جمع‌بندی مشابهی رسیده و در مسیر عادی‌سازی روابط با سوریه در قالب نشست چهارجانبه با مشارکت روسیه، ایران و سوریه تلاش می‌کند. در طول بیش از یک سال گذشته نشانه‌های قابل توجهی از چرخش موضع ترکیه در قبال سوریه مشاهده می‌شود. در گام نخست، مقام‌های آنکارا تلاش کردند با مشارکت فعال در نشست چهارجانبه مسکو با حضور ایران، روسیه و سوریه، چرخش محسوسی در سیاست خارجی ترکیه را به نمایش بگذارند. این در حالی است که پیش از این، از سال ۲۰۱۸ که ترکیه به مداخله نظامی در شمال سوریه و ایجاد مناطق حائل در مرز دو کشور اقدام کرده است، رهبران احزاب مخالف دولت اردوغان همواره به مقامات ترک هشدار می‌داده‌اند که هر چه سریع‌تر نظامیان ترکیه را از خاک سوریه خارج کنند. اکنون دولت اردوغان با تأخیر، پس از تحمل خسارت‌های قابل توجه اقتصادی و مالی، به سمت آشتی با دولت سوریه گام برداشته است که البته این امر تأثیرات مثبت قابل توجهی برای دو کشور و نیز ثبات بیشتر منطقه درپی خواهد داشت. با توجه به بحران اقتصادی کنونی ترکیه به نظر می‌رسد این کشور نیازمند بازار‌های جدیدی است و سوریه از جمله کشور‌هایی است که می‌تواند خریدار کالا‌های تولیدی این کشور قلمداد شود. در واقع، سوریه برای ترکیه یک بازار مصرف قابل توجه است. در سال‌های اخیر با توجه به تعارضی که میان ترکیه و سوریه بروز کرده است، آنکارا در عمل بازار‌های خود را در سوریه از دست داده است، هر چند اکنون روند تعاملات تجاری بین دو کشور با سرعت زیادی در حال افزایش است. اکنون ترکیه در پی آن است که با عادی‌سازی روابط با سوریه، در بازسازی این کشور حضور جدی‌تری داشته باشد. تقویت همکاری‌های ترکیه با سوریه در راستای منافع ملی درازمدت این کشور است، البته این تلاش مشترک کشور‌های عربی و ترکیه برای عادی‌سازی روابط با دمشق با مخالفت شدید امریکا مواجه شده است. دولت بایدن همانند دولت‌های قبلی امریکا خواهان فروپاشی دولت قانونی سوریه است، لذا با هر گونه اقدامی که متضمن به رسمیت شناختن یا تقویت آن باشد، مخالفت می‌کند. امریکا صرفاً به مخالفت شفاهی بسنده نکرده بلکه همچنان در مسیر بی‌ثبات‌سازی سوریه تلاش می‌کند. سرگئی لاوروف در نشست مسکو اعلام کرد که ایالات متحده تشکیل «ارتش آزاد سوریه» را آغاز کرده که نیرو‌های آن شامل تروریست‌ها و نیرو‌های مسلحی می‌شود تا از آن‌ها علیه مقامات قانونی دمشق استفاده کند. به نظر می‌رسد امریکا تلاش‌های گسترده‌ای برای جلوگیری از تحقق عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه را مد نظر دارد، زیرا در صورت آشتی آنکارا و دمشق و تثبیت حاکمیت دولت سوریه بر مناطقی از این کشور که همچنان در اختیار گروه‌های مسلح و تروریستی است، ضمن رفع نگرانی آنکارا از فعالیت‌های گروه‌های مسلح در نقاط مرزی دو کشور، تداوم حضور غیرقانونی واشنگتن در سوریه با دشواری دوچندان مواجه خواهد شد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران طی سخنانی در نشست مسکو ضمن استقبال از آغاز گفتگو‌های سوریه و ترکیه تأکید کرد: استقرار ارتش سوریه در مرزها، نگرانی امنیتی ترکیه را رفع می‌کند.
نشست اتحادیه عرب و بازگشت سوریه
وزرای خارجه اتحادیه عرب روز یک‌شنبه ۱۷ اردیبهشت (هفتم می) در قاهره طی یک نشست مشورتی پشت در‌های بسته درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب پس از غیبت ۱۲ساله، توافق کردند. در پیش‌نویس این تصمیم تصریح شده که شرکت هیئت‌های سوری در نشست‌های اتحادیه عرب از هفتم می‌از سر گرفته خواهد شد. این تصمیم اتحادیه عرب چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای در موضع قبلی آن درباره سوریه محسوب می‌شود. چند ماه بعد از آغاز بحران سوریه در ۱۲ نوامبر۲۰۱۱، برخی کشور‌های عربی مانند قطر و عربستان‌سعودی خواهان تعلیق عضویت سوریه در نشست‌های اتحادیه عرب شدند. بهانه این کشور‌ها برای تعلیق کرسی سوریه در جلسات اتحادیه عرب، اتهام سرکوب مردم توسط دولت سوریه بود.
برخی کشور‌های عربی نیز نمایندگی‌های سیاسی و حتی کنسولی خود در سوریه را تعلیق و تعطیل کردند. اکنون بعد از حدود ۱۲ سال از آغاز بحران و شکست پروژه براندازی و فروپاشی دولت قانونی سوریه و باقی ماندن بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در قدرت، اتحادیه عرب در نشستی در سطح وزیران درباره رفع تعلیق کرسی دمشق و بازگشت سوریه به این اتحادیه تصمیم نهایی را اتخاذ کرد. این تلاش‌ها از دو سال پیش آغاز شد و در این مدت موضوع برگشت دمشق به اتحادیه عرب همواره تکرار شده بود.
نکته مهم این است که این اتحادیه عرب بوده که خواهان بازگشت سوریه به این اتحادیه شده است. برخی مقامات سوریه گفته‌اند که آن‌ها درخواست بازگشت نداده‌اند بلکه این خواسته را خود کشور‌های عربی مطرح کرده‌اند. حال، اگر دمشق اصرار یا درخواستی برای بازگشت به اتحادیه عرب نداشته، سؤال این است که سوریه در حال بازگشت به اتحادیه عرب است یا اتحادیه عرب در حال بازگشت به سوریه؟ جالب توجه این است که در سال‌های ابتدایی بحران سوریه، هنگامی که شماری از کشور‌های عربی روابط سیاسی خود را با دمشق قطع کردند، بشار اسد در سخنانی تأکید کرد: به زودی کشور‌های عربی به سوریه بازخواهند گشت. به نظر می‌رسد، آن روز که اسد درباره آن سخن گفته بود، فرا رسیده و اکنون اتحادیه عرب در حال بازگشت به سوریه است.
بی‌اعتنایی به امریکا
کشور‌های عرب متحد امریکا که قبلاً در جبهه واحدی در راستای سرنگونی دولت قانونی سوریه عمل می‌کردند، با تغییر آشکار در رویکرد قبلی خود به احیای روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با دولت بشار اسد پرداخته‌اند. کشور‌هایی مانند امارات و عربستان‌سعودی که تا قبل از این در جبهه واحدی در کنار امریکا خواهان سرنگونی بشار اسد بودند، اکنون به روشنی دریافته‌اند سیاست‌ها و اقدامات جبهه غربی- عربی به همراه ترکیه در این زمینه با شکست کامل مواجه شده است و گروه‌های تروریستی مورد حمایت آن‌ها که امریکا و این کشور‌ها به منظور سرنگونی دولت قانونی سوریه به تجهیز و حمایت گسترده لجستیکی و مالی از آن‌ها پرداخته بودند، نابود شده‌اند و اکنون فقط بقایای آن‌ها در استان ادلب سوریه با حمایت ترکیه و غربی‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد. «تام اوکانر» تحلیلگر سیاسی می‌گوید: «بسیاری از کشور‌هایی که با سوریه قطع رابطه کرده بودند، اکنون با درک واقعیت‌های جدید از بازگشت بشار اسد استقبال می‌کنند و این به رغم مخالفت‌های ادامه‌دار امریکا با حکومت اوست.» در این راستا امارات، بحرین و عمان سفارتخانه‌های خود را در دمشق بازگشایی کرده‌اند و عربستان‌سعودی، اردن و مصر نیز رایزنی‌ها با سوریه را برای عادی‌سازی روابط ادامه می‌دهند و پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه صورت گرفته است. عادی‌سازی روابط سوریه با عراق و لبنان نیز در جریان است و تونس نیز برقراری روابط سیاسی با سوریه را تأیید کرده است.
