اكثر جوامع بشري در روند حيات اجتماعي از انواع انحراف‌ها و آسيب‌هاي ناشي از آن در رنج بوده و همواره در پي رهايي از نابساماني‌هاي اجتماعي هستند، زيرا پيامد ناهنجاري‌هاي فردي، كليت جامعه را دچار مسئله و معضل مي‌كند و به همين دليل شناسايي و انگيزه‌هاي به وجود آمدن آنها و همچنين راه‌هاي پيشگيري از كژروي‌هاي اجتماعي ضروري به نظر مي‌رسد. يكي از مواردي كه جامعه‌شناسي به آن مي‌پردازد، مناسك ديني يا به‌طور كل جايگاه دين در زندگي و ارتباط آن با كنش‌هاي فردي و اجتماعي افراد است كه مي‌تواند تأثير بسزايي در كاهش يا افزايش انحرافات اجتماعي داشته باشد.
عده‌اي معتقدند كه برخورد دين با مجرمان سختگيرانه است و با تبديل جوامع سنتي به مدرن، كاركرد نهاد دين كاهش پيدا مي‌كند در حالي كه ديدگاه‌هاي اسلامي با دو نوع نگرش فرد گرايانه و جامعه‌نگر از دستورات مترقي و جامعي براي پيشگيري از وقوع جرم برخوردار است. از منظر روانشناختي، دين احساسات دروني و خودباوري افراد را تقويت مي‌كند و به زندگي انسان معنا ميبخشد و اضطراب را در انسان كاهش مي‌دهد زيرا باورهاي ديني اين فرصت ارزشمند را به انسان مي‌دهد تا از چنگ زدن به ديوار بلندي كه از محدوديت‌هاي مادي براي خودش ساخته بيرون بيايد و به نيرويي متعالي‌تر و با شكوه‌تر تكيه كند چون اين احساس زيبا شخص را به هويتي بالاتر رهنمون مي‌كند.
در ماه مبارك رمضان مشاهده مي‌كنيم كه شخص با تمرين خويشتنداري، نفس سرزنشگر يا همان وجدان متعالي خويش را تقويت مي‌كند. در نتيجه يك فرد مؤمن از وسوسه‌ها و انگيزه‌هاي مجرمانه دور مي‌شود. دين باورها و ارزش‌هاي بنيادين اجتماعي را مهم مي‌داند و پذيرش ذهني آن را براي افراد آسان مي‌كند. باورهاي ديني به علت رويكرد اصلاحي، سبب تقويت نظام اجتماعي شده و بدين سان از نابساماني سازمان‌هاي اجتماعي پيشگيري مي‌كند.
يكي از عوامل مهمي كه افراد را از كجروي و انحرافات به دور نگه مي‌دارد، همبستگي اجتماعي است كه دين از طريق شركت افراد در مناسك مذهبي و احترام به مقدسات، مقدمه اين همدلي و يكپارچگي را در گروه‌هاي اجتماعي فراهم مي‌كند و افراد با شركت در مناسبات و آيين‌هاي مذهبي ارزش‌هاي پذيرفته شده جامعه را به تأييد مجدد مي‌رسانند. شخصي كه احساس يگانگي و پيوند شديدي را با گروه‌هاي اجتماعي داشته باشد به معناي آن است كه ارزش‌هاي مشترك اجتماعي را دروني كرده و آگاهانه و با اختيار به هنجارهاي پذيرفته شده جمعي احترام مي‌گذارد. از اين رو در جوامع روستايي كه همبستگي اجتماعي شديدتري وجود دارد، مشاهده مي‌كنيم كه كجروي و نابساماني‌هاي اجتماعي نيز كمتر اتفاق مي‌افتد زيرا در اين گونه اجتماعات و مناسبات ديني پايبندي به ارزش‌هاي اخلاقي قوي‌تر است. بنابراين اين واقعيت اجتماعي را بايد بپذيريم كه بزهكاري تابع عواملي است كه همبستگي اجتماعي را افزايش يا كاهش مي‌دهد. در شرع مقدس اسلام برخي اعمال و آيين‌هاي مذهبي همانند روزه وجود دارد كه نه‌تنها همدلي ميان مؤمنان را بيشتر كرده بلكه نوعي خويشتنداري و لجام بستن به نفس سركش را در انسان تقويت مي‌كند كه اين مبنايي بر اين واقعيت است كه نقش بازدارنده مناسبات ديني در برابر جرائم و جنايات قابل‌انكار نيست زيرا دينداري نوعي ضمانت اجرايي دروني را براي افراد به ارمغان مي‌آورد كه وقتي با وسوسه‌هاي شيطاني روبه‌رو مي‌شوند، همچون بازدارنده‌اي قوي شخص را در مقابل افكار ضد اجتماعي مصون نگه مي‌دارد.
پژوهش‌هاي اخير در رابطه با تأثير دينداري بر كنش‌هاي انسان ما را به اين نتيجه مي‌رساند كه ميان ابعاد مختلف دينداري و انواع مختلف بزهكاري رابطه‌اي منفي و معكوس برقرار است. به عبارتي دينداري در همه اشكال اعتقادي، زيباشناختي و مناسكي با انواع و اشكال كجروي از جمله: سرقت، پرخاشگري، انحرافات روانشناختي و... همبستگي معكوسي دارد و بر همين مبنا والديني كه تربيت فرزندانشان را بر اساس آموزه‌هاي ديني قرار داده‌اند، انحراف و بزهكاري فرزندشان بسيار پايين بوده است.
در واقع دين اسلام پتانسيل‌هاي ارزشمندي دارد كه در حوزه‌هاي مختلف فردي و اجتماعي راهكارهاي كلي را ارائه مي‌دهد كه وظيفه عالمان ديني استخراج و عملياتي كردن اين آموزه‌ها در قالب برنامه‌هاي مدوني است كه در زندگي به‌كار مي‌آيد. روزه‌داري نيز يكي از مؤلفه‌هاي اساسي دينداري است كه به كاهش انحرافات اجتماعي مي‌انجامد. زيرا اخلاق‌‌مداري و تقوا، فرد را از تعدي به حقوق ديگران باز مي‌دارد و او را به فردي اجتماعي و خيرخواه جامعه تبديل خواهد كرد.
روزه‌داري در ماه مبارك رمضان تأثير قابل ملاحظه‌اي در ارتقاي عزت نفس و بهبود وضعيت سلامت رواني افراد دارد. زيرا قدرت معنوي به انسان ميبخشد و او را در تحمل سختي‌‌ها كمك و نگراني و اضطراب را از وي دور مي‌كند. بنابراين به اين نتيجه مي‌رسيم كه بدون يك منبع همه‌جانبه مانند دين كه احاطه‌اي فراتر از انسان بر رفتار پيچيده نوع بشر دارد، هر گونه راهكاري براي حذف انحراف از هنجارها عبث و بدون نتيجه خواهد بود.
*جرم‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسي ايران
