مطابق تعالیم و آموزه‌های اسلامی، امام معصوم (ع) الگو و هادی امت به صراط مستقیمی است که قرآن کریم مؤمنان را تبعیت از آن دعوت کرده (اسراء: ۹) از این‌رو ضروری‌ترین نیاز انسان، شناخت امام عصر خود و همسویی با خواست و اراده او در ابعاد فردی و اجتماعی است (ر. ک: العیاشی، ج۲، ص۲۸۳ - ۲۸۲). به همین جهت است که امام صادق (ع) فرموده‌اند: «حتی اگر یک شب را بدون شناخت امام بگذرانیم، به مرگ جاهلی مُرده‌ایم» (الغیبة للنعمانی، ج۱، ص۱۲۷) از سوی دیگر اگر از رسالت بسط فرهنگ و معارف مهدوی غفلت نماییم، مشمول سنت استبدال (نک: مائده: ۵۴) می‌شویم که مطابق آن خدای متعال افراد دیگری را که لیاقت و کفایت لازم برای این مأموریت و رسالت الهی دارند را جایگزین خواهد کرد. از این منظر است که امام رضا (ع) در دعای مشهورشان برای حضرت حجت (عج) می‌فرمایند: «خدایا! ما را در اطاعت نمودن از امام مهدی (عج) نیرومند کن! و در مسیر پیروی از او ما را استوار و ثابت‌قدم بدار! و با توفیق در متابعت از او بر ما منّت بگذار! و ما را در گروه و حزب او قرار بده، آن گروهی که در انجام دستورات آن حضرت به‌شدت مستحکم هستند و در همراهی او با استقامت می‌باشند و با اشتیاق فراوان در طلب رضایت ایشان برمی‌آیند تا اینکه ما را در روز قیامت در شمار یاران و پشتیبانان و تقویت‌کنندگان حکومتش محشور فرمایی و ما را از کسانی قرار بده که به‌وسیله آن‌ها دینت را نصرت و پیروزی می‌بخشی و نصرت و پیروزی عزت‌مندانه ولیت را با آن‌ها محقق می‌نمایی و کسی را در این مسیر پُرسعادت، با ما جایگزین نکن [و سنت استبدالت را در خصوص ما مقرر مفرما]» (مفاتیح‌الجنان، باب‌زیارات، فصل‌دهم، مقام‌دوم، دعا برای امام عصر (عج)).
باتوجه به این موضوع، شناخت ابعاد حیات امام زمان (عج) به ویژه در سیره اجتماعی و تشکیل حکومت آخرالزمانی آن حضرت علاوه بر بُعد فردی در بُعد اجتماعی و نظام‌سازی نیز می‌تواند نظام اسلامی ما را در تحقق تمدن نوین اسلامی در دوران کنونی که نظام سلطه در پی تحمیل الگوی جهانی‌سازی خویش است یاری رساند. از این‌رو استخراج ویژگی‌های حکومت عدل جهانی از میان معارف دینی و اجرایی‌سازی آن در برنامه‌های خرد و کلان کشور امری ضروری است که می‌تواند علاوه بر ارتقای همه جانبه نظام اسلامی با ارائه مدل مطلوب نظام مردم سالار دینی مهدوی به دیگر ملت‌های جهان، زمینه ساز حکومت عدل جهانی آخرین منجی عالم گردد.
این موضوعی است که بنیانگذار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) همگان را در آخرین نیمه شعبان عمر با برکت خود (۲ فروردین ۱۳۶۸) بدان توجه دادند: «مسئولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست. انقلاب مردم ایران نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمداری حضرت حجت (ارواحنا فداه) است... مسائل اقتصادی و مادی اگر لحظه‌ای مسئولان را از وظیفه‌ای که بر عهده دارند منصرف کند، خطری بزرگ و خیانتی سهمگین را به‌دنبال دارد. باید دولت جمهوری اسلامی تمامی سعی و توان خود را در اداره هرچه بهتر مردم بنماید، ولی این بدان معنا نیست که آن‌ها را از اهداف عظیم انقلاب که ایجاد حکومت جهانی اسلام است منصرف کند.» (صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۲۷)
مبتنی بر روایات معصومین (ع) در ارتباط با ویژگی‌های حکومت امام عصر (عج)، سه محور مبنایی پیشرفت علمى، تعالی ادراکی و عقلى و اقامه ارزش‌هاى دینى اصیل و مبرّا از بدعت‌ها و انحرافات ضد دینى قابل استخراج و تبیین است.
پیشرفت علمى و دانشى
از مهم‌ترین شاخصه‌هایى که تعالى و رشد معنوی جامعه را ممکن مى‌سازد، رشد و پیشرفت علم و دانش به‌معناى الهى و واقعى آن و رهانیدن بشر از جهالت و حیات مؤمنانه مبتنی بر آن علوم است. به‌همین‌دلیل قیام مهدوى حضرت حجت (عج)، قیامى براى نابودى جهالت واقعى انسان خواهد بود، جهالتى که بشر را دچار نابودى و گمراهى نموده و خشونت‌ها و خونریزى‌ها و فقر و بیدادگرى‌ها را به دنبال داشته است.
آن حضرت در این حکومت، علوم گسترده عالم هستى را آشکار مى‌نماید و مردم را به‌سوى بهره‌مندى از این دانش‌هاى عمیق، یقین‌آور و هدایتگر و همه‌جانبه و نه تک‌بعدى و غیر یقینى همانند علوم غربى هدایت مى‌کند. انسان‌هاى مؤمن به‌لحاظ بهره‌مندى همه‌جانبه از این چراغ هدایت الهى، در حکومت حضرت مهدى (عج) و به اقتضاى ظرفیت خود که در آن زمان نیز به‌دلیل کنار رفتن پرده‌هاى جهالتى که دشمنان بر هوش و عقل انسان کشیده‌اند، از این منبع عظیم علوم و دانش‌ها استفاده مى‌برند تا هم به قدرت لایزال الهى در خلقت آگاهى یابند و از این‌رو ایمان خود را کامل‌تر کنند و هم با آموختن علم و حکمت به‌معناى واقعى آن، نیازهاى اساسى خود براى سعادت دنیوى و اخروى را برآورده نموده و حکیمانه زیست کنند. از این منظر است که پیامبر گرامى اسلام (ص) مى‌فرمایند: «نهمین امام از فرزندان امام حسین (ع) قائم است که خداوند به دست او زمین را پس از تاریکى، با روشنى و پس از ستم، با عدالت و پس از نادانى با علم و دانایى پر کند.» (بحارالأنوار، ج ۳۶، ص ۲۵۳).
در حکومت الهى حضرت مهدى (عج)، علوم و دانش‌ها در تمام شئون و مراتب آن به سرحد تحول، رشد و پیشرفت خواهند رسید، به‌اندازه‌اى که دستاوردهاى علمى بشر قابل مقایسه با آن نخواهد بود و علومى تجلى و ظهور خواهند یافت که تا آن زمان بشر هیچ اطلاع و آگاهى‌اى از آن نداشته یا به‌دلیل انحراف از مسیر واقعى، به‌دنبال کشف آن نبوده است. این موضوع مهم در روایتى از امام صادق (ع) بیان شده است که مى‌فرمایند: «علم و دانایى از ۲۷ حرف تشکیل مى‌شود. تمام آنچه پیامبران (تاکنون) آورده‌اند، دو حرف است و مردمان بیش از این دو حرف نشناخته‌اند. آنگاه که قائم ما قیام کند، ۲۵ حرف دیگر را آشکار و میان مردم منتشر کند و آن دو حرف را (نیز) بدان‌ها ضمیمه سازد تا ۲۷ حرف را گسترش داده باشد.» (همان، ج ۵۲، ص ۳۳۶)
نکته قابل توجه این است که فراگیرى تعالیم در این نظام الهى، همه افراد اعم از زن و مرد را در بر خواهد گرفت و زنان نیز همچون مردان به ذخایر دانش علمى دست خواهند یافت و مراتب مختلف علمى را همچون عالمان، اندیشمندان و فقیهان طى خواهند نمود؛ چنانکه طبق فرموده امام باقر (ع) بدان حد خواهند رسید که خواهند توانست در خانه‌هاى خود با قانون قرآن و آیین اسلام قضاوت نمایند: «در دوران او شما از حکمت برخوردار مى‌شوید تا آن‌جا که یک زن در خانه خود برابر کتاب خداى تعالى و روش پیامبر قضاوت کند.» (نعمانى، محمدبن ابراهیم، الغیبه، ص ۳۳۷) چنانکه در روایات دیگر به اجراى عدالت در آموزش معارف دینى و قرآنى نیز اشاره شده است. (همان، ج ۵۲، ص ۳۶۴)
با توجه به معنایى از علم و حکمت که در اندیشه الهى و اسلامى مدنظر است و علم و حکمت را همچون «نور» مى‌داند که خداوند به قلب هر کس که بخواهد مى‌افکند (همان، ج ۱، ص ۲۲۴) این علم در تقابل با علومى است که در اندیشه مادى و انسان‌گرایانه غربى براى انسان شکل‌گرفته و به‌مثابه ابزارى براى صاحبان علم و قدرت و در مسیر توسعه مادى عمل مى‌نماید. بدین لحاظ علم در عصر ظهور آن حضرت، از سنخ علومى است که موجبات رشد مادى و معنوى انسان را توأمان، فراهم مى‌نماید و در حقیقت منجر به کمال و سعادت و آسایش دنیوى و اخروى او مى‌گردد.
بنابر این در الگوگیرى از این بُعد حکومت آرمانى مهدوى، باید علمى را در برنامه‌ریزى کشور بسط داد و تولید نمود که برگرفته از آموزه‌هاى دینى و اسلامى باشد و تکامل و پیشرفت دنیوى و اخروى انسان را مدنظر قرار داده باشد.
پیشرفت و تکامل معرفتی و عقلی
شاخصه دیگر پیشرفت در نظام الهى حضرت مهدى (عج)، تعالى عقلى و فکرى افراد جامعه است که موجب رشد خردورزى آنان مى‌شود. عقل موهبتى الهى است که با آن انسان از موجودات دیگر تمایز مى‌یابد و در حقیقت چراغ هدایت انسان به‌سوى رستگارى و بهره‌مندى از دستورات هدایتگر الهى است. اگر عقل انسان تنزل نماید یا در خدمت قواى دیگر همچون شهوت و احساسات گمراه‌کننده قرار گیرد، مسیر انسان جز نابودى و گمراهى نخواهد بود. به‌همین‌دلیل حضرت در زمان ظهور خود با استفاده از قدرت الهى، عقل انسان‌ها را تکامل خواهند بخشید. امام محمد باقر (ع) دراین‌باره مى‌فرمایند: «آنگاه که قائم ما قیام کند، دست خود را بر سرهاى بندگان قرار مى‌دهد و بدین‌وسیله عقول بندگان را جمع مى‌کند و خردهاى آن‌ها را به کمال مى‌رساند.» (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۸)
با دقت در معناى عقل در دیدگاه اسلامى که مراد از آن ابزارى است که «به‌وسیله آن خدا عبادت شود و بهشت کسب و تحصیل گردد» («العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان»، اصول کافى ج ۱ ص۸) مشخص مى‌شود که معنا و مفهوم تکامل عقلى انسان در نظام مهدوى، نوعی از رشد عقل و تفکر عقلانى است که موجب هدایت انسان شود و نه عقلى که باعث تسلط فرد با حیله و نیرنگ بر دیگران شود، یعنى آنچه انسان مادى از عقل درک کرده و سعى دارد با افزایش توان تفکر و عقل‌گرایى خودبنیاد خویش، زمینه تسلط بیشتر بر دیگران و استثمار افراد را با به دست آوردن ثروت و قدرت فراهم کند. با توجه به این آموزه باید در برنامه‌ها و سیاستگذارى‌هاى فرهنگى و علمى کشور، آموزه‌هایى را فرهنگ‌سازى کرد که به رشد و تفکر عقلانى انسان نسبت به سرنوشت و سعادت او مى‌انجامد و همگان را تشویق به همیارى و همدلى و پیاده‌سازى آموزه‌هاى وحدت‌بخش و تکامل آفرین الهى هدایت نماید، نه رواج اندیشه ورزى دنیاگرایانه که انسان را به دنیاطلبى و اندوختن ثروت تشویق مى‌کند. بنابراین در حکومت مهدوى، رشد علوم و رشد عقلانیت بشر به‌گونه‌اى خواهد بود و تحولاتى را ایجاد خواهد کرد که نفع همگانى و همه‌جانبه را به همراه خواهد داشت؛ آنچه از آن در روایات تعبیر به «علم نافع» شده است و در واقع علمى است که در مسیر عبودیت الهى بودن، کاربردى و خیر بودن، اصلاح‌گر و روشنگر بودن، هماهنگ بودن با فطرت و ضدیت با هواهاى انسانى از ویژگى‌هاى آن است.
مبارزه با بدعت‌ها و اجراى آموزه‌هاى اسلام حقیقى
از مهم‌ترین شاخص‌هایى که مى‌توان از حکومت آرمانى حضرت مهدى الگوبردارى کرد، احیاى ارزش‌هاى واقعى دینى و پیراستن آن از بدعت‌ها، انحراف‌ها و عقاید خرافى و غیرواقعى است که به اسم دین در اذ هان مردم رسوخ کرده است. اهمیت این موضوع به این دلیل است که تمسک به ارزش‌های دینی برای رسیدن به سعادت، زمانی محقق می‌شود که به منبع اصیل معارف آن دست یابیم، معارفی که از سرچشمه وحی دریافت و به مردم ابلاغ شده باشد. اکنون و در زمان غیبت امام عصر (عج)، شاهد آن هستیم که دین به‌خاطر آمیخته شدن با برداشت‌ها و بدعت‌هاى مختلف، دچار انحراف و کج‌روى شده و قرائت‌هاى مختلفى همچون سلفى‌گرى و تکفیر و مانند آن در جهان اسلام و به‌عنوان دین در حال شیوع است. این قرائت‌ها نه‌تن‌ها موجب هدایت انسان و ارائه نسخه‌اى تکامل‌بخش براى او در عصر حاضر نمى‌شوند، بلکه با نشان دادن چهره‌اى خشن و افراطى از دین سبب تنفر افراد از حقیقت دین مى‌شوند. بنابراین یکى از وظایف حکومت مهدوى، ارائه دین اصیل و حقیقى براى مردم است، مردمى که با تکامل عقلى و علمى آن را به‌خوبى پذیرا خواهند بود و آموزه‌هاى دینى را اساس حرکت تکامل‌بخش جامعه قرار خواهند داد. آن حضرت با نشان دادن چهره حقیقى اسلام اصیل، زوائد و انحرافات را از آن خواهند زدود و بدعت‌ها و بدعت‌گذاران را نابود خواهند کرد؛ امرى دشوار که حتى پذیرش آن براى مردم آن زمان به‌حدى دشوار خواهد بود که مردم گمان خواهند کرد که حضرت ولى عصر (عج) دین تازه‌اى را براى آنان آورده‌اند. «زمانى که قائم قیام کند، دعوت جدیدى را بنیان مى‌نهد؛ (چنانکه پیامبر مردم را خواند).» (معجم الاحادیث الامام المهدى، ج ۴، ص ۵۱) در این زمینه امام صادق (ع) مى‌فرماید: «زمانى که قائم قیام کند، مردم را دوباره به اسلام فراخواند و آن‌ها را به چیزى راهنمایى خواهد کرد که مهجور گشته است و مردم از آن گمراه شده‌اند.» (همان) حضرت در جاى دیگر مى‌فرماید: «کارى را انجام مى‌دهد که رسول خدا (ص) انجام داد و آنچه را قبل از آن پدید آمده است، خراب مى‌کند، چنانکه رسول خدا (ص) فرهنگ جاهلیت را خراب کرد و اسلام را از نو بنا خواهد کرد. (همان)
معنا و مفهوم دین جدید این است که آن حضرت احکام و آموزه‌هایى را ارائه دهند که موضوع آن‌ها در عصر پیامبر و ائمه وجود نداشته، یا احکامى که به مسلمانان ابلاغ شده، ولى گذشت زمان و اعمال نظرهاى شخصى، برخى از آن‌ها را تغییر داده است که با ظهور آن حضرت، موانع دستیابى به احکام حقیقى از سر راه برداشته مى‌شود. افزون بر آن، احکام ظاهرى باطل شده و مردم به احکام واقعى دست پیدا مى‌کنند. عظمت اسلام که با مدیریت فرهنگى امام عصر (عج) یک‌باره آشکار مى‌شود، چنان جلوه‌اى از دین الهى به نمایش مى‌گذارد که توجه جهانیان را به خود جلب مى‌کند. در حکومت مهدوى (عج)، مردم به‌گونه‌اى بى‌سابقه به اسلام روى مى‌آورند و روزگار خفقان و سرکوب دینداران و ممنوعیت مظاهر اسلامى به‌سر آمده، در همه‌جا آواى اسلام طنین‌انداز است و آثار مذهب تجلى مى‌کند... در چنین شرایطى، طبعاً استقبال مردم از آموزش دین و قرآن چشمگیر خواهد شد. (ر. ک: اربلى، على، کشف الغمه فى معرفه الائمه، ج ۳، ص ۲۰۸)
از این‌رو با تمسک به این شاخصه، باید در برنامه‌هاى فرهنگى و دینى همواره سعى نمود ارزش‌هاى اصیل اسلامى را ترویج داد و با تمسک به این آموزه‌ها، چهره‌اى از دین را به نسل آینده و تمام مردم به نمایش گذاشت که نشانگر هدایت و سعادت باشد. تأکید بر آموزه‌هاى قرآنى و ارزش‌هاى اخلاقى همچون احترام به والدین، احترام به حقوق دیگران، ایثار و ازخودگذشتگى، اخلاص و عمل صالح و مانند این موارد در برنامه‌هاى آموزشى دینى و نیز تقویت پایگاه‌هاى فرهنگ‌سازى دینى همچون «مساجد» که از مهم‌ترین و اصلى‌ترین پایگاه‌هاى ترویج فرهنگ اسلامى به شمار مى‌رود، از راهکارهاى مهم تعالیم مهدوى است که باید همواره در سیاستگذارى‌ها لحاظ شود. همچنان که در حکومت مهدوى نیز مساجد فراوانى ساخته خواهد شد؛ چنانکه امام صادق (ع) در مورد جایگاه و عظمت مسجد در حکومت آن حضرت بیان مى‌فرمایند که «.. در این زمان در بیرون کوفه مسجدى با هزار در ساخته خواهد شد.» (مجلسى، ۱۴۰۳ ق، ج ۵۲، ص ۳۳۰)
