جوامع بشري با ورود به دوران‌هاي مختلف اقتصادي و به ويژه در گذار از عقب ماندگي و ورود به ليست كشورهاي در حال توسعه، توسعه يافته و در پايان راه صنعتي با تغيير و تحولات عمده‌اي در نوع زندگي و خواسته‌هاي اجتماعي خود روبه رو هستند؛ چراكه در گام‌هاي توسعه‌اي رشد بازارها سبب افزايش تقاضا مي‌شود. شهر به عنوان موجود زنده در مسير تحولات جوامع تكامل مي‌يابد. رشد شهرنشيني و ايجاد كلانشهرها و ابرشهرها به رغم ذات توسعه‌اي، فرآورده‌هاي جديد را به بدنه خود هديه مي‌دهند كه پايان آن مرگ‌هاي خاموش است.
مشاغل آلوده و مزاحم از ديد كارشناسان شهرداري
شهرونداني كه حتي يكبار هم به ميدان ميوه و تره بار ميدان آزادي مراجعه كرده‌اند، هنگام خروج شاهد خودنمايي مغازه‌هاي صافكاري، نقاشي، مكانيكي، باتري‌سازي و... ماشين هستند. بازار تهران با كاربري تاريخي- اقتصادي در روند توسعه‌اي تهران شهرداري تهران را براي ارائه خدمات با مشكلات زيادي مواجه كرده است چراكه انبارهاي بازار تهران هر يك در جايگاه خود بمبي هستند كه در صورت بروز حادثه به دليل عدم دسترسي آتشنشانان، خسارت‌هاي جدي به بار مي‌آورد. فعاليت صنايع نيز روي ديگري از سكه است كه دولت نقش مهمي در بهينه‌سازي اقدامات شهرداري تهران دارد و در اين مورد دولت بايد نسبت به عدم اجراي مصوبه خروج صنايع از حاشيه ۱۲۰ كيلومتري تهران پاسخگو باشد. آلودگي هوا و صوت و تبعات محيط زيستي مهمترين پيامد فعاليت اين صنوف در محلات كلانشهر تهران است. فعاليت و نظارت شوراي شهر به منظور توسعه هدفمند كلانشهر تهران بر اساس حريم قانوني مصوب طي يك دهه اخير سبب بسيج نيروها در بدنه شهرداري تهران جهت ساماندهي صنايع و مشاغل شده است؛ چراكه جريان ترافيك در شريان‌هاي پايتخت خود به تنهايي دم و بازدم تهراني‌ها را دچار مشكل كرده است. مشاغل آلوده و مزاحم از ديد كارشناسان شهرداري آن دسته از فعاليت هايي است كه به دلايل آلودگي صوتي، ايجاد فاضلاب، آلودگي و بصري مزاحمتي براي شهروندان ايجاد مي‌كنند. شهرداري تهران تعطيلي، انتقال و ساماندهي صنايع در قالب شهرك‌هاي صنفي و ايجاد بازارهاي موقت جهت استقرار مشاغل را در سرفصل‌هاي اجرايي خود قرار داده است. در اين راستا از ميان مشاغلي چون آهن‌كارها، تراش‌كارها، درودگران و آلومينيوم‌كارها كه از مصاديق مشاغل مزاحم به شمار مي‌روند تنها سنگتراش‌ها در تهران باقي مانده و باقي مشاغل به خارج از شهر انتقال داده مي‌شوند. اما ساماندهي مشاغل در برخي موارد به دو راهي رسيده است( انبارهاي مواد آتش زا و سمي كه موارد ايمني را رعايت مي‌كنند) كه به‌دليل هزينه بردار بودن هر دو راه هنوز تصميمي براي آن گرفته نشده است. در سال‌هاي گذشته اقدامات زيادي در مورد صنايع مزاحم شهر تهران انجام شده ولي به‌دليل نبود ضوابط مشخصي در برخورد با آنها، مديريت مورد نظر اعمال نشده است.
توجه به مسائل مشاغل آلاينده شهري
معصومه ابتكار، رئيس كميته زيست محيطي شوراي شهر معتقد است: به نظر مي‌رسد در اين طرح‌ها يك طرفه عمل كرده‌ايم و به مسائل صاحبان صنايع و مشاغل مزاحم توجه نشده است. وي در خصوص لايحه جديد كميته محيط زيست شوراي شهر براي ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران مي‌گويد: در لايحه مذكور طبقه بندي صنايع در قالب سبز ( امكان حذف آنها وجود ندارد)، زرد ( با اصلاح و جا‌به‌جايي‌هايي امكان تبديل آنها به مجتمع‌هاي درون شهري وجود دارد) و قرمز ( امكان ادامه فعاليت آنها در درون شهر وجود ندارد و بايد به خارج از شهر منتقل شوند) تقسيم مي‌شود. به گفته وي، واحدهاي صنعتي جديد از نظر شوراي شهر در شعاع كمتر از ۱۲۰ كيلومتري تهران نبايد قرار داشته باشند. رئيس كميته محيط زيست شوراي شهر تهران مي‌افزايد: با توجه به وضعيت بحراني آلودگي‌هاي هوا و صدا در پايتخت بايد انتقال صنايع و مشاغل مزاحم با شتاب بيشتري دنبال شود. شركت ساماندهي صنايع و مشاغل تهران به عنوان بازوي اجرايي مديريت شهري در روند پاكسازي، حذف آلودگي‌ها را هدف گذاري است. كمال عليپور، مدير عامل شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهر تهران در رئيس شركت ساماندهي مشاغل شهرداري تهران نيز بر مكان‌يابي براي انتقال مشاغل مزاحم تأكيد مي‌كند و مي‌گويد: محدوديت‌هاي زيست محيطي و ترافيكي تهران از جمله دلايل اصلي انتقال صنايع و مشاغل از محدوده تهران است. جهت ساماندهي و انتقال صنايع و مشاغل با توجه به فضاي مناسب حاشيه شهر تهران و قيمت پايين زمين، اراضي جنوب پايتخت شناسايي و خريداري شده است. عليپور خاطرنشان مي‌كند: در نقل و انتقالات آينده حقوق صنوف از سوي مديريت شهري در نظر گرفته خواهد شد. به زودي فاز نخست بانك اطلاعاتي شركت ساماندهي صنايع و مشاغل تهران به منظور حمايت از اصناف راه اندازي مي‌شود. اين بانك اطلاعاتي بر اساس اطلاعات جمع آوري شده طرح جامع ساماندهي صنايع و مشاغل تهران ايجاد مي‌شود. مدير عامل شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهرداري تهران با تأكيد بر اينكه اصناف آلوده نبايد در شهر تهران به فعاليت بپردازند، اظهار مي‌دارد: بانك اطلاعات تصميم‌گيري مناسب و مكان‌سنجي براي ساماندهي اصناف را محقق مي‌كند. يكي از اقدامات مؤثر شركت تا پايان سال ۹۰، انتقال ضايع فروشي‌هاي خيابان فداييان اسلام است. فقط انتقال مشاغل در دستور كار نيست بلكه تمهيداتي نيز در اين زمينه صورت گرفته است. عليپور تأكيد مي‌كند: انتقال مشاغل مزاحم طي دو سال آينده از محدوده شهر تهران قطعي است.
ناهماهنگي سازمان‌ها و ارگان‌هاي ذيربط
ناآگاهي مديران، همجواري با مناطق مسكوني شهري و عدم وجود هماهنگي نيروي انتظامي در اجراي احكام قضائي از دلايل اصلي كندي ساماندهي انبارها و شيميايي فروشان سطح شهر تهران است. اداره پيشگيري از عوامل زيان آور شيميايي وزارت بهداشت با هشدار نسبت به عوارض خطرناك مواد شيميايي اعلام كرده است: ضايعات پوستي _ ريوي، آثار خوني، دردهاي شكمي، سردردهاي شديد و سرگيجه از عوارض تماس با مواد شيميايي است. در اين راستا آموزش، ساماندهي و توانمندسازي مردم در شناسايي، مديريت و مقابله با حوادث شيميايي، ايجاد آمادگي مردم و نيروهاي مردمي در حوادث شيميايي، ايجاد آمادگي مراكز ارائه دهنده خدمات شهري در مقابل حوادث شيميايي، ايجاد پايگاه هشدار، ايجاد هماهنگي بين بخشي و ايجاد پروفايل كشوري الزامي است. تهران يكي از كانون‌هاي عمده صنايع در ايران است كه حدود ۱۴ درصد از صنايع ايران در اين شهر مستقر هستند. همچنين ۵۰ درصد از كارخانه‌هاي بزرگ صنعتي در شهرستان تهران قرار گرفته است. محمدهادي حيدرزاده، رئيس ستاد محيط زيست شهرداري تهران معتقد است: در حال حاضر براي انتقال اين صنايع، امكان سنجي و شناسايي مكان‌هايي كه ارزيابي زيست محيطي داشته باشند، انجام شده است. مشاور محيط زيستي شهردار تهران، صنايعي را كه داراي آلودگي آب، خاك، هوا و صوتي و بصري هستند از مصاديق صنايع آلاينده مي‌داند. وي خاطرنشان مي‌كند: از آنجا كه انتقال صنايع و مشاغل به مركزي ديگر با رزق و روزي مردم همراه است، نمي‌توان با آن به شكل ضربتي برخورد كرد در نتيجه در تعيين بازه زماني بايد دقت شود.
انتقال مشاغل آلاينده و ادغام وزارتخانه‌ها
در اين ميان انتقال صنوف به شهرك‌هاي صنعتي با تشكيل وزارت صنعت، معدن و تجارت مي‌تواند بارقه اميدي براي شهرداري تهران باشد. علي نقي قدس، معاون صنايع كوچك سازمان صنايع كوچك و شهرك‌هاي صنعتي مي‌گويد: طرح انتقال صنوف به شهرك‌هاي صنعتي با ادغام دو وزارتخانه سرعت مي‌گيرد. به گفته وي، تصويب قوانين تملك دارايي در مجلس، مستثني بودن شهرك‌هاي صنعتي از برخي قوانين شهرداري از جمله عدم دخالت شهرداري‌ها در صدور پروانه، معافيت مالياتي واحدهاي توليدي تا ۱۰ سال در مناطق محروم و واگذاري زمين به صورت نقد و اقساط در شهرك‌هاي صنعتي از جمله مزايايي است كه صنوف توليدي پس از استقرار در شهرك‌هاي صنعتي مي‌توانند از آن استفاده كنند. وي اضافه مي‌كند: در اين شهرك‌ها زير ساخت‌ها آماده و تصفيه خانه‌هاي عمومي نيز راه اندازي شده است و لازم به سرمايه گذاري مضاعفي نيست.
نتيجه‌گيري
اگرچه تا به حال ۸هزار واحد صنعتي مزاحم و آلاينده شهر تهران، براساس طرح ساماندهي و خروج اين صنايع، از سطح شهر جمع آوري شده‌اند، اما هنوز ۲ هزار واحد صنعتي آلاينده ديگر در تهران وجود دارد. براساس برآورد كارشناسان بيش از ۱۰هزار واحد صنفي و صنعتي آلاينده در تهران مشغول فعاليت هستند كه شهرداري تهران در حدود ۸۰درصد آنها را ساماندهي كرده است. همچنين به رغم اينكه هيچگاه آمار دقيقي از سهم واحدهاي صنعتي آلاينده در آلودگي هواي شهر تهران منتشر نشده است، اما به طور قطع اين مشاغل سهم زيادي از آلودگي پايتخت دارند. تحمل بعضي از صنوف خارج از توان شهر است. به هرحال شهرداري تهران و شوراي شهر مصمم شده‌اند تا با تعيين ضوابط جديد طي چند سال آينده به تدريج همه مشاغل و صنايع مزاحم را به خارج از شهر تهران انتقال دهد و آرامشي نسبي كه حق تضييع شده تهراني‌هاست به آنها بازگرداند.
