تنش‌ها بر سر مسئله حقابه ایران از رودخانه هیرمند افغانستان با اظهارنظر‌های مختلف مقام‌های دو کشور همچنان ادامه دارد و روابط بین دو کشور را در وضعیت حساسی قرار داده است. به دنبال موضع‌گیری آیت‌الله رئیسی، ریاست جمهوری اسلامی ایران در مورد ضرورت پرداخت حقابه هیرمند، مقام‌های ارشد و مختلف طالبان بار‌ها تأکید کرده‌اند که نباید این مسئله را سیاسی کرد، بلکه باید از مجاری حقوقی و دیپلماتیک مطرح و بررسی شود. اما در حقیقت باید گفت که این رویکرد سیاسی حکومت طالبان در طول نزدیک به دو سال گذشته، با سوءاستفاده از رویکرد خویشتندارانه و تعامل‌گرایانه ایران، به خصوص در مسئله حقابه بوده که در نهایت، کارد را به استخوان مقام‌های جمهوری اسلامی رسانده و صبرشان را لبریز کرده است.
در کنار مسئله پرداخت حقابه، شاهد تخلف‌های متعدد مرزی نیرو‌های سرحدی طالبان در طول مرز نزدیک به یک هزار کیلومتری مشترک بین دو کشور نیز هستیم که با خویشتنداری ایران بی‌پاسخ مانده است.
در نگاهی به رویکرد طالبان در طول نزدیک به دو سال گذشته و عدم پرداخت حقابه منظم ایران از رودخانه هیرمند، بر اساس معاهده، بهانه‌گیری‌ها و فرافکنی‌های مختلف در کنار تأکید‌های مکرر مقام‌ها و دیپلمات‌های ایران، به روشنی شاهد یک رویکرد سیاسی در این زمینه هستیم. در این مورد، حتی وقتی در نتیجه فشار‌ها و تأکید‌های متعدد مقام‌های ایرانی، از بند انحرافی کمال‌خان آبی به سوی ایران ر‌ها شده، در نهایت سر از شوره‌زار خشک و بی‌آب و علف «گودزره» درآورده است.
در نگاهی به این رویکرد حکومت طالبان، ذکر چند نکته حائز اهمیت است:
۱ ـ بر اساس معاهده، حکومت‌ها در افغانستان باید حقابه ایران را به صورت منظم و متواتر در طول ۱۲ ماه که میزان هر ماه در معاهده مشخص شده، به ایران پرداخت کنند. پرداخت این حقابه تنها از یک نقطه هم قابل قبول نیست، که به عنوان مثال از بند کمال‌خان داده شود، بلکه می‌بایست از سه محل پرداخت شود. از همین‌رو سرازیر کردن سیلاب‌های آنی و فصلی به سمت ایران، با هر حجمی که باشد، قطعاً مخالف روحیه معاهده و غیرقابل پذیرش است.
به تازگی معاون وزارت امور خارجه طالبان گفته که ایران در طول سال‌های گذشته بیشتر از حقابه خود از هیرمند دریافت کرده است. اگر منظور وی، ورود سیلاب‌های آنی به ایران باشد، که معمولاً با تخریب اراضی نیز همراه است، به معنی حقابه منظم بر اساس معاهده نخواهد بود.
۲ ـ عباس استانکزی، معاون وزیر خارجه طالبان در بخش دیگری از سخنان تازه خود گفته که ایران حق ندارد از بند کجکی افغانستان بازدید کند، اما بر اساس ماده ۵ معاهده هیرمند، «در سال‌هایی که بر حسب شرح ماده چهارم معاهده مقدار جریان آب کمتر از سال نرمال باشد و کمیسار جانب ایرانی راجع به جریان آب بالاتر از مدخل بند کجکی بر هیرمند (هلمند) در دستگاه آب‌شناسی دهراود طالب معلومات شود، جانب افغانی ارقام مربوطه را که توسط آن دستگاه ثبت شده است به دسترس وی می‌گذارد.... در صورت تقاضای کمیسار ایرانی کمیسار افغانی با وی همکاری خواهد کرد تا جریان آب را در دستگاه دهراود مشاهده و اندازه‌گیری نماید.»
در این زمینه، معاهده طرف افغانستان را موظف کرده در صورت تقاضای طرف مقابل، کمیسار ایرانی جریان آب را در دستگاه دهراود مشاهده و اندازه‌گیری نماید، و این حق جمهوری اسلامی ایران است تا ادعای طرف افغانستانی را مورد «راستی‌آزمایی» قرار دهد. در شرایطی که هنوز دستگاه آب سنج در ایستگاه دهراود نصب نشده، بیش از هر زمانی دیگر، نیاز است تا کمیسار ایرانی وضعیت آب هیرمند را در بالادست بند کجکی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد، و حتی وضعیت ذخیره آب در بند کجکی را از نزدیک مشاهد کند.
۳ ـ بر اساس ماده پنجم معاهده، افغانستان موافقت کرده، حتی در شرایطی که به دلیل خشکسالی آب هیرمند کاهش یافته، اقدامی نکند که ایران را از حقابه مطابق احکام مندرج مواد دوم و سوم و چهارم این معاهده بعضاً یا کلاً محروم سازد.
به همین دلیل، اگر حکومت طالبان فرافکنی نکرده و برخلاف ادعای خود، در قضیه حقابه هیرمند برخورد سیاسی نمی‌کند، باید طبق معاهده، اگر اجازه بازدید از بند کجکی را نمی‌دهد، باید اجازه بازدید از مدخل این بند را بدهد و شرایط واقعی «راستی آزمایی» ادعا‌های خود در مورد کمبود یا نبود آب را ثابت کند تا اطمینان و اعتماد طرف ایرانی را به دست آورد.
نکته آخر اینکه، بر اساس معاهده هیرمند، با وجود تأمین امنیت سرتاسری در افغانستان حکومت طالبان با هماهنگی و همکاری نزدیک طرف ایرانی، هرچه سریع دستگاه آب سنج ایستگاه دهراود را نصب کند. بر اساس اطلاعات موجود، یک دستگاه آب سنج در حکومت گذشته برای نصب در این ایستگاه خریداری شده و عملاً نباید مشکلی برای نصب آن وجود داشته باشد. با نصب این دستگاه، در طول یک سال آینده میزان خروجی آب مورد ثبت و بررسی قرار بگیرد تا بر اساس آن، میزان حقابه ایران در سال‌های آینده مشخص شود، تا زمینه هرگونه اختلاف نظر و سوءتفاهم برای همیشه برطرف شود.
