سردار سید مهدی فرحی جانشین وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح در شهریور ماه گذشته از دستیابی متخصصان سازمان صنایع هوافضای این وزارتخانه به ترکیب خاصی برای سوخت‌های مایع خبر داد که ماندگاری آن تا حد مشابه سوخت جامد افزایش یافته است. هر چند جزئیات بیشتری از این دستاورد اعلام نشد، اما براساس گمانه زنی‌های قابل اعتنا، برخی کارشناسان بر این باورند که احتمالاً ایران به ترکیب سوخت مایع موسوم به سوخت ژله‌ای دست پیدا کرده است. این سوخت در عین شباهت‌هایی که به سوخت مایع دارد، اما متفاوت از سوخت‌های جامد و مایع مرسوم است.
موتور‌های راکتی دسته مهمی از پیشرانه‌های هوافضایی هستند که سوخت و اکسید کننده را در داخل بدنه موشک حمل می‌کنند. در مقابل موتور‌هایی مانند جت، اکسید کننده یعنی اکسیژن را از هوای داخل جو زمین تأمین می‌نمایند از این‌رو کارایی آن‌ها محدود به فضای داخل جو با غلظت کافی است. اما موشک‌های دارای پیشران راکتی می‌توانند در جو رقیق و حتی خارج از جو نیز به کار خود ادامه دهند. در موتور‌های راکتی، سوخت مایع و سوخت جامد دو دسته اصلی و اختصاص دهنده تقریباً نزدیک به صددرصد کاربرد‌های عملیاتی به خود هستند.
پیشران‌های سوخت مایع دارای اجزای متعددی شامل مخزن سوخت، مخزن اکسید کننده (به جای اکسیژنی که باید از هوا برای اشتعال تأمین می‌شد)، پمپ‌ها، شیر‌ها و لوله‌هایی برای انتقال این مواد به محفظه احتراق و یک نازل که با شکل خاص خود باعث بیشتر شدن نیروی رانش تولیدی می‌شود تشکیل شده‌اند. این اجزای متعدد علاوه بر صرف هزینه و زمان بیشتر در زمان طراحی و توسعه، وزن سازه بالاتری هم به موشک تحمیل کرده و برای رسیدن به قابلیت اطمینان مورد نیاز در زمان عملیات هم نیازمند صرف هزینه و زمان کافی در مراحل طراحی تا تولید هستند.
پیشران‌های سوخت جامد بسیار ساده‌تر بوده و سوخت و اکسیده کننده به صورت یک ماده خمیری در زمان تولید با هم مخلوط شده و پس از گرمادهی در زمان کافی که به آن فرآیند پخت نیز گفته می‌شود آماده عملیات تا مدت زمان طولانی هستند. اگر این فرآیند به درستی انجام نشود، سوخت جامد که به آن گرین نیز گفته می‌شود در برابر ضربه مقاومت کافی نداشته و در اثر نقل و انتقال یا گذر زمان طولانی انبارداری دچار ترک شده یا حتی تکه‌تکه می‌شود. در این موشک‌ها فرآیند احتراق در فضای خالی درون همان محفظه‌ای که سوخت قرار دارد به انجام رسیده و گاز‌های حاصله با عبور از نازل باعث حرکت موشک می‌شوند. بنابراین در اینجا از اجزا و قطعات مختلف موجود در پیشران‌های سوخت مایع خبری نخواهد بود.
سرعت سوزش سوخت‌های جامد با توجه به شکل ریخته‌گری سوخت، متفاوت، اما برای هر نوعی ثابت است و از این‌رو به طور کلی یک پیشران سوخت جامد سریع‌تر از سوخت مایع به پایان می‌رسد. همچنین فرآیند سوزش سوخت جامد در اکثر نمونه‌های ساخته شده در دنیا قابل کنترل یا متوقف کردن نیست در حالی که در پیشران سوخت مایع از طریق شیر‌ها روی جریان سوخت و اکسید کننده، کنترل وجود دارد و حتی از لحاظ نظری، به راحتی امکان خاموش و روشن کردن پیشران هم وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های موشک‌های سوخت مایع و جامد مدت زمان آماده شدن موشک برای پرتاب است. پیشران سوخت جامد معمولاً در مرحله ساخت در کارخانه در داخل بدنه موشک جاگذاری می‌شود و پس از آن تا سال‌ها آماده استفاده است. در نتیجه مدت زمان لازم برای فعالیت‌های پیش از شلیک یک موشک سوخت جامد در دنیا معمولاً در حد کمتر از ۱۵ دقیقه است.
از جهت سهولت نگهداری هم، موتور راکتی سوخت جامد طول مدت انبارداری بسیار بیشتری داشته، حمل و نقل آن ساده‌تر از موتور‌های سوخت مایع بوده و اطمینان پذیری بیشتری را به وجود می‌آورند. این موشک‌ها بدون نیاز به بازبینی‌های مفصل از بابت پیشران می‌توانند تا سال‌ها در انبار یا سکوی پرتاب مستقر بوده و آماده به کار باشند.
اما در موشک سوخت مایع، سوخت و اکسید کننده پیش از پرتاب باید به داخل مخازن تزریق شوند که فرآیندی بسیار زمان‌بر است. نکته مهم اینجاست که به دلیل خورندگی بالای این سوخت‌ها، مدت زمان باقیماندن سوخت در مخازن نهایتاً تا چند ماه خواهد بود. بنابراین نمی‌توان یک موشک سوخت مایع را سال‌ها آماده شلیک نگه‌داشت. پس از آن باید سوخت و اکسید کننده تخلیه شده و در صورت لزوم مخازن شسته شوند و وجود اجزای مکانیکی هم نیاز به برخی بازدید‌های دوره‌ای را به وجود می‌آورد. همچنین موشک سوخت مایعی که سوخت داخل آن تزریق شده، امکان حمل و نقل و جابه‌جایی دشواری نیز دارد.
موتور‌های راکتی سوخت جامد معمولاً شتاب بسیار بالاتری را در زمان کوتاه‌تر در دسترس قرار می‌دهند، اما توان تولیدی نیروی پیشران در موتور‌های سوخت مایع بیشتر است. از این‌رو در موشک‌های بزرگ و سنگین عموماً یا فقط از این نوع استفاده می‌شود یا در صورت چند مرحله‌ای بودن موشک، در مرحله اول و یا به عنوان شتاب دهنده کمکی (بوستر) از پیشران سوخت جامد استفاده می‌شود.
تغییر ترکیب سوخت مایع به سوختی که با داشتن حالت ژله‌ای، قابل پمپاژ به مخازن و از آنجا به محفظه احتراق باشد سبب می‌شود تا ضمن برخورداری از مزیت رانشی مطلوب سوخت مایع و سایر مزایای ذکر شده برای آن، این سوخت دچار تلاطم در مخزن نشده و به علت واکنش بسیار کمتر ماندگاری آن در مخازن هم بسیار بیشتر از سوخت مایع معمولی شود. این امر یک مزیت جانبی هم دارد و آن هم کاهش قابل توجه فعالیت‌های نیروی انسانی برای فعالیت‌های مرتبط با آماده‌سازی عملیاتی و نگهداری موشک‌های سوخت مایع است.
در نتیجه موشک‌های سوخت مایع هم می‌توانند به این نوع سوخت، سوخت‌گیری شده و تا مدت‌های طولانی در سیلو‌های زیرزمینی آماده شلیک بوده یا روی سکو‌های متحرک آماده برای جابه‌جا شدن باشند. در مقیاس کلان حصول چنین دستاوردی سبب می‌شود تا علاوه بر موشک‌های سوخت جامد، تعداد بسیار زیادتری موشک سوخت مایع هم به فهرست دارایی‌های واکنش سریع قدرت موشکی کشور برای پاسخ کوبنده به دشمن قرار بگیرند.
