امرپ MRAP یا Mine- Resistant Ambush Protected و به فارسی خودروی ضد مین و ضد کمین مفهوم چندان جدیدی نیست، اما ورود گسترده آن به ارتش‌های جهان به قرن ۲۱ میلادی مربوط می‌شود چرا که در این دوران ارتش‌ها پس از جنگ سرد دچار تعدیل نیرو شده بودند از طرفی با پیشرفت وسایل ارتباط جمعی هرگونه تلفات خصوصاً در کشور‌های توسعه یافته باعث ایجاد جو روانی منفی سنگینی می‌شد از این‌رو ارتش‌ها به دنبال کاهش حداکثری تلفات بودند که بخشی از آن از طریق به کارگیری خودرو‌های ضد مین و ضدکمین یا همان امرپ تأمین می‌شود.
امرپ از کجا وارد میدان نبرد شد؟
برای پاسخ به این سؤال باید نگاهی به اواخر دهه ۶۰ میلادی و رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی داشت. در این دوران آفریقای جنوبی درگیر جنگ‌های طولانی با همسایه‌های شمالی بود از طرفی ساختار ارتش این کشور بر مبنای سفیدپوستان بود که در آفریقای جنوبی اقلیت بودند و جمعیت کمی داشتند از این‌رو آفریقای‌جنوبی دست به تجهیز خودرو‌های لجستیکی خود با سطوح فلزی حفاظتی زد تا تلفات نیرو‌ها را در نقل و انتقالات جاده‌ای تا حد ممکن کم کند و بعد‌ها خودرو‌های تخصصی‌تری تولید و تجهیز کرد که با صفحه فولادی V شکل در نیمه پایینی بدنه در برابر انفجار مین هم مقاوم بودند.
امرپ Heyna یا کفتار اولین امرپ واقعی تاریخ
امرپ، اما تا قرن ۲۱ دوباره به فراموشی سپرده شد تا زمانی که ارتش امریکا دست به اشغال عراق و افغانستان زد و با تهدیدات جدیدی از جمله بمب‌های کنار جاده‌ای و کمین‌های پی‌در‌پی روبه‌رو شد. امریکایی‌ها تلاش کردند تا با ساخت امرپ تلفات نیرو‌های خود را در گشت‌های بیرون پایگاه‌ها کاهش دهند. این امر از طریق تقویت پوشش زرهی خودروی مشهور هاموی که پرکاربردترین خودروی گشتی و تاکتیکی نیروی زمینی ارتش امریکا بود محقق نشده بود. تقریباً از این دوران بود که اکثر کشور‌های دنیا به سمت امرپ رفتند و امروزه این حوزه بازار بسیار بزرگی در دنیا دارد.
در کشور ما با توجه به درگیری‌های مرزی ناشی از فعالیت گروهک‌های تروریستی در مرز‌های کردستان و کرمانشاه در غرب و سیستان و بلوچستان در جنوب‌شرق از مدت‌ها پیش نیاز به امرپ احساس می‌شد. اولین امرپ واقعی کشور را می‌توان طوفان در نظر گرفت که در اواخر آبان ۱۳۹۷ رونمایی شد. البته قبل از طوفان چند مدل خودرو محافظ شده در کشور معرفی شده بود که بیشتر در کاربرد‌های انتظامی درون شهری به کار می‌آمدند ولی طوفان به معنای واقعی کلمه یک امرپ حرفهای است.
طوفان یک امرپ در کلاس وزنی و حفاظتی متوسط است که به شدت شبیه به امرپ تایفون ارائه شده توسط شرکت چند ملیتی اشتریت گروپ است. با این حال بحث اینکه طوفان یک خودرو وارداتی است یا از طریق مهندسی معکوس ساخته شده، خارج از حوصله این مطلب است و فرض بر آن گرفته می‌شود که طوفان از تایفون الگو گرفته شده.
طوفان هفت متر طول و در حال رزمی ۱۴ تن وزن دارد. این امرپ قادر است علاوه بر راننده ۱۱ نفر دیگر را حمل کند. در برخی منابع ذکر شده که سطح حفاظت طوفان STANAG۴۵۶۹ LEVEL۳ است به این معنی که این امرپ در برابر مهمات ۶۲/۷ ضد زره مقاوم است همچنین احتمال می‌رود این امرپ در برابر انفجار ۶ تا ۸ کیلوگرم تی‌ان‌تی در قسمت زیرین مقاوم باشد.
طبق اطلاعات موجود طوفان از یک موتور دیزل روسی با نام کاماز ۷۴۰ استفاده می‌کند که ۳۶۰ اسب بخار قدرت دارد که نسبت توان به وزن ۲۱ به ۵ را برای طوفان فراهم می‌کند که رقمی مناسب و قابل قبول است. از نظر تسلیحاتی در حال حاضر طوفان مجهز به یک برجک با سقف باز با تیربار ۵/۱۴ میلی‌متری شبیه به نمونه چینی QGJ- ۲ است. این تیربار قدرت آتش مناسبی دارد ولی کاربرد آن محدود به روشنایی روز است. این امکان وجود دارد که همانند نفربر‌های کیا و رخش که در اختیار مرزبانی قرار گرفته در ادامه یک تیربار ریموت یا بهتر از آن یک جایگاه تسلیحاتی ماژولار روی طوفان نسب شود تا مزیت‌های آن در نبرد بهبود یابد. از طرفی با یک جایگاه تسلیحاتی امکان حمل موشک‌های ضدزره هم برای امرپ طوفان فراهم شده و قابلیت ثانویه مقابله با زرهی یا سنگر‌های مستحکم دشمن و درگیری با مواضع در برد‌های چند کیلومتری هم برای آن ایجاد می‌شود.
طوفان دارای ۱۰ صندلی ضد شوک برای حمل نیرو در قسمت پشتی خود است دسترسی به این بخش در طوفان از طریق یک درب بزرگ در پشت امرپ تأمین می‌شود که فاقد رمپ یا سطح شیبدار است و افزودن رمپ به آن در آینده سرعت ورود و خروج نیرو‌ها را افزایش خواهد داد.
از نظر فضای داخلی برای طوفان صندلی‌های ضد شوک پارچه‌ای معلق تدارک دیده شده است. این صندلی قیمت پایینی دارد و توانایی آن‌ها در گرفتن شوک بالا نیست و باید توجه داشت که یکی از عوامل عمده تلفات در امرپ‌ها پرت شدن نیرو‌ها در اثر شوک انفجار وارده و برخورد آن‌ها به قسمت‌های مختلف است که می‌تواند باعث شکستگی‌های منجر به مرگ شود.
در نهایت طوفان امرپی در رده کاری متوسط است؛ ضعف‌هایی دارد ولی این ضعف‌ها قابل رفع‌اند و البته خود طوفان و تحویل‌دهی آن به نیرو‌های مسلح یک گام روبه جلو بسیار بزرگ است. علاوه بر تجهیز نیروی زمینی سپاه به طوفان تعدادی از این خودروی ارزشمند به نیرو‌های حشدالشعبی عراق نیز تحویل داده شده است که برای فعالیت آن‌ها در محیط حضور تروریست‌ها بسیار لازم است.
رعد؛ امرپ سنگین وزن ایرانی
بعد از طوفان وزارت دفاع یک امرپ سنگین‌تر با نام رعد را در مرداد ۱۳۹۸ ارائه داد که بر خلاف طوفان شش چرخ است. از رعد اطلاعات کمی موجود است، اما مشخصاً رعد یک امرپ در رده سنگین‌تر از طوفان است و وزن آن به ۲۱ تن می‌رسد. احتمال می‌رود این امرپ در برابر کالیبر ۷/۱۲ و انفجار تی‌ان‌تی تا ۱۵ کیلوگرم مقاوم باشد.
بسیاری اجزای رعد شبیه به طوفان است از جمله طراحی مونوکوک شاسی و برجک آن و سلاح نصب شده و حتی صندلی‌های ضد شوک آن. البته وزن بالای رعد این قابلیت را برای آن فراهم می‌کند که برجک‌های سنگین‌تری روی آن با انواع سلاح‌های سنگین نصب کرد که قابل نصب روی امثال طوفان نیستند و این خود یکی از برتری‌های امرپ‌های شش چرخ به چهار چرخ است.
ارتفاع بیشتر امرپ رعد در کنار امکان دیده شدن زودتر آن چند مزیت هم به همراه دارد از جمله بالاتر قرار گرفتن موضع سکوی سلاح نصب شده روی آن نسبت به طیف بیشتری از عوارض محیطی و نیز امکان پخش بهتر موج انفجار‌های رخ دهنده در زیر و اطراف خودرو.
امرپ رعد فعلاً به صورت انبوه تحویل نشده و مشخص نیست که آیا تعداد زیادی از آن وارد خدمت نیرو‌های مسلح می‌شود یا نه چراکه کاربری این رده از امرپ گران است. همچنین تأثیرگذاری این وسائل به شرطی است که در مناطق عملیاتی و مرزی از آن برای نقل و انتقال نیرو‌ها استفاده مداوم شود.
قفل تولید انبوه امرپ برای ناجا با کیا شکسته می‌شود؟
به غیر از این دو امرپ اخیراً امرپ جدیدی با نام احتمالی کیا-۲ برای آزمایش میدانی تحویل سپاه شده که محصولی دیگر از وزارت دفاع است. علت مطرح کردن این نام‌گذاری شباهت بسیار زیاد این امرپ به نفربر زرهی کیا است. این نفربر که در سال‌های اخیر مشاهده شده برای مقاومت در برابر مین طراحی نشده بود ولی در نمونه جدید طراحی شاسی مشابه امرپ‌ها برای مقاومت در برابر مین صورت گرفته است.
این امرپ چهار چرخ و در کلاس متوسط است به نظر می‌رسد شاسی و موتور این امرپ به بنز ۲۶۲۴ مربوط است که تعداد بسیار زیادی از آن در کشور در حال فعالیت می‌باشند.
استفاده از قطعات این کامیون در امرپ کیا-۲ باعث صرفه‌جویی بسیاری در هزینه‌ها و کاهش قیمت آن می‌شود، که یک سد عمده در جهت استفاده گسترده از امرپ در ایران است. در حال حاضر از سطح حفاظت کیا اطلاعی در دست نیست ولی احتمالاً در حد مقاومت در برابر گلوله‌های ۶۲/۷ باشد.
به عنوان سلاح روی امرپ کیا یک تیربار ۷/۱۲ میلی‌متری w- ۸۵ با سکوی کنترل از راه دور نصب شده است که دارای یک دوربین دید حرارتی برای کاربری از درون امرپ در شب که ترکیب ارزشمندی برای فعالیت امرپ در محیط‌های خطرناک و مشکوک به حضور تک تیرانداز یا عبور از بین موانع با ارتفاع بیشتر از خودرو بوده و باید روی امرپ‌های طوفان و رعد نیز اجرا شود.
در پایان باید گفت که امرپ یک وسیله بسیار کاربردی است و کاربرد آن تنها محدود به گشت مرزی نیست. انواع تجهیزات را می‌توان روی این خودرو‌ها نصب و آن‌ها را در هماهنگی با یگان‌های زرهی و مکانیزه به کار برد. مزیت مهم امرپ‌ها حفاظت از جان نیروی انسانی آموزش دیده و ایجاد امکان حضور مستمر و گشت‌های دائمی در مناطق خطرناک به حضور کمین دشمن است.
مسیر کاربرد امرپ در ایران به تازگی آغاز شده و باید دستکم با همین سرعت هم ادامه داشته باشد؛ کاربری امرپ باید در هماهنگی با توسعه روز افزون آن و در نظر داشتن تحولات روز در حوزه تسلیحات زمینی باشد چرا که قطعاً دشمنان هم به سمت توسعه سلاح‌های جدیدی برای نابودی آن و وارد کردن تلفات خواهند رفت.
