تانک کرار به عنوان یک ارتقای گسترده روی تانک T-۷۲S در اسفند سال ۱۳۹۵ برای اولین بار رونمایی شد. به صورت کلی کرار تلاشی است برای ارتقای عمر عملیاتی تانک روسی T-۷۲S که در اوایل دهه ۹۰ میلادی وارد خدمت نیروهای مسلح شده و ستون فقرات زرهی ایران بوده و همچنین پیشرفتهترین تانک عملیاتی کشور به حساب میآید. اما عمر عملیاتی آن در مقایسه با تهدیدات روز و تانکهای رقیب رو به پایان است و این نیاز به تعریف پروژهای برای ارتقای آن را ضروری ساخت. این کار از حدود سال ۱۳۹۳ شروع شد. به طور کلی در کرار سعی شده تا T-۷۲S در تمامی مؤلفهها از تحرک تا حفاظت و سامانههای نظارتی ارتقا یابد که در ادامه به بررسی مختصر هرکدام از این بخشها میپردازیم.
حفاظت
در بخش حفاظتی که تانکهای سری T-۷۲ از مشکلات بسیاری در مقایسه با شرایط امروز سامانههای ضد تانک رنج میبرند، تانک کرار دچار تحولات زیادی شده است. هر چند T-۷۲S قابلیت نصب زرههای واکنشی نسل یک را در بخشهایی از بدنه و برجک داشت، اما این سطح پوشش برای نبردهای امروزی که موشکهای ضدزره به طور گسترده حتی در اختیار گروههای تروریستی هستند، کافی نیست.
برای تانک کرار برجک جدیدی طراحی شده است که دارای ویژگیهای مورد توجه در تانکهای روز دنیاست. برجک جدید تانک دارای یک بخش در عقب برای نگهداری مهمات اضافه به صورت ایزوله است که باعث افزایش سطح ایمنی خدمه میشود از طرف دیگر در جلوی برجک دو محفظه تو خالی دیده میشود که برای قراردادن زره ساندویچی کامپوزیتی درون آن است. اینکه نوع این زره چیست تأثیر بسیاری در سطح حفاظتی کرار خواهد داشت.
تکیه اصلی تانک کرار در بخش حفاظت مانند تمامی تانکهای شرقی، زره واکنشی است. کرار از دو نوع زره واکنشی استفاده میکند: یک نمونه شبیه کنتاکت ۵ که روی برجک و تقریباً در تمام نواحی آن و کنار شاسی نصب شده و یک نمونه تقریباً شبیه کنتاکت ۱ که روی جلوی شاسی به کار گرفته شده است. زره واکنشی بخش جلویی در بلوکهای کوچکتری طراحی شده است.
زره واکنشی مورد استفاده در برجک و کناره شاسی تانک کرار شباهت بالایی با زره کنتاکت ۵ دارد. در کناره شاسی هم پوششی زرهی و چند لایه با فاصله از بدنه نصب شده که این فاصلهدار بودن در کاهش تأثیر پرتابههای خرج گود مؤثر است. این قابلیت در تانکهای فعلی موجود در کشور وجود نداشته و آنها در شلیک از پهلوها کاملاً بیدفاع هستند و T-۷۲S هم تعداد کمی بلوک کنتاکت ۱ در پهلوها دارد. در نتیجه کرار در این زمینه بهبود قابل توجهی نسبت به شرایط موجود داشته است.
در جلوی شاسی شاهد به کارگیری زرهی مشابه کنتاکت ۱ هستیم که البته بلوکهای جلویی ارتفاع بیشتری از کنتاکت ۱ دارند ولی احتمالاً از همان موارد انفجاری استفاده میکنند. در این قسمت کرار همانند بخش زیر بدنه که فعلاً فاقد پوشش افزوده است، میتواند در آینده ارتقای بیشتری دریافت کند. در پشت برجک و قسمتهای انتهایی طرفین بدنه هم از زرههای معروف به قفسی استفاده شده است که تجارب عملیاتی سالهای اخیر در غرب آسیا نشان داده در برابر راکتهای ضد زره کارآمد هستند.
روی تانک کرار پوششهای منعطف استتار چند طیفی هم نصب میشود که علاوه بر کاهش بازتاب راداری قابلیت کاستن از تابش و بازتابهای حرارتی را نیز دارند. این به معنی ایجاد پنهانکاری کامل نیست، اما شرایطی بسیار بهتر از بیرون بودن کل بدنه و برجک تانک در برابر انواع جستوجوگرهای راداری و حرارتی دارد.
یکی دیگر از جنبههای حفاظتی کرار سامانه دفاع فعال آن است که به صورت یک سامانه دفاع فعال نرم عمل میکند. حسگرهای این سامانه به همراه اخلالگرهای آن روی قسمت جلویی برجک نصب شدهاند و ۱۸۰ درجه جلویی تانک را پوشش میدهند. به صورت کلی سامانههای دفاع نرم عمدتاً شامل انواع مختلفی از اخلالگرها یا جمرهای اپتیکی هستند که نمونههای مشهور خارجی مانند اشتورا که در طیف مادون قرمز عمل میکند، در این دسته قرار میگیرند.
امروزه سامانه دفاع نرم در ترکیب با سامانه دفاع سخت که با شلیک پرتابههایی به مقابله با موشکهای مهاجم میروند (مانند سامانه تروفی) به کار میرود. از این رو تجهیز کرار به سامانه دفاع سخت باید در اولویتهای برنامههای آتی این تانک باشد زیرا تجربه نبردهای منطقه غرب آسیا در سالهای اخیر نشان داده است که بهترین سامانههای دفاع فعال نرم هم شانس چندانی در برابر موشکهای حمله از بالا یا تاپ اتک ندارند.
کنترل آتش و سامانههای نظارتی کرار
یک سامانه کنترل آتش کاملاً جدید روی تانک کرار نصب شده است که از نوع چند کاناله و نسل سوم بوده و طبق تصاویر منتشره این سایت قابلیت دید حرارتی دارد که بسیار بهتر از سامانه نصب شده روی تانک T-۷۲S است. البته بخشی از سامانه کنترل آتش قبلی هم روی تانک حفظ شده و به کرار امکان استفاده از موشک هدایت لیزری و بسیار دقیق و لوله پرتاب تندر را میدهد. سامانه کنترل آتش جدید عملکردی مشابه با نمونه مورد استفاده در تانک T-۹۰ دارد و میتواند در حال حرکت تا سرعت ۴۰ کیلومتر بر ساعت هم شلیک کند.
از دیگر ویژگیهای تانک کرار میتوان تجهیز به سامانه فاصلهیاب لیرزی، تجهیز به رایانه بالستیک، قابلیت شلیک به اهداف ثابت و متحرک در شب و روز، امکان شلیک توسط توپچی و فرمانده از دو سایت موازی، دارا بودن سامانه اتوماسیون تیربار برای شلیک از داخل دهلیز جنگی در شرایط مختلف، تجهیز به سامانه ناوبری و نمایش آن برای راننده تانک، مخابرات و مدیریت صحنه نبرد دیجیتال و توانمندی در مقابله با جنگهای الکترونیکی اشاره کرد.
یک مجموعه پریسکوپ برای دید به اطراف در محل استقرار فرمانده وجود دارد. راننده کرار نیز دارای دو مجموعه دوربین است که یکی در جلوی تانک و دیگری در عقب آن نصب شده است. هر دو مجموعه قابلیت دید شبانه علاوه بر روزانه دارند به این صورت که قابلیت راننده کرار برای هدایت این تانک در شب بسیار افزایش مییابد.
تسلیحات
کرار از یک توپ ۲A۴۶ استفاده میکند که یک توپ ۱۲۵ میلیمتری بدون خان است. این توپ سلاح اصلی تانکهای T-۷۲ و T-۶۴ بوده و سالهاست که در خود ایران تولید میشود. همانطور که اشاره شد این توپ علاوه بر انواع گلولههای مورد استفاده در تانکها قابلیت شلیک موشک ضد زره تندر را هم دارد. این موشک با برد ۴ کیلومتر قابلیت درگیری با بالگردهای پروازکننده در ارتفاع پایین را نیز دارد. مهمات انرژی جنبشی موجود برای این توپ حدود ۵۰۰ میلیمتر در زره نفوذ میکند.
یک سامانه دیگر که روی نمونههای جدید کرار نصب شده است، سامانه مرجع دهانه توپ است. این سامانه با بهرهگیری از دو حسگر که در ابتدا و انتهای لوله توپ نصب شدهاند میتواند انحراف جزئی توپ را تشخیص دهد و آن را در محاسبات کنترل آتش لحاظ کند.
این سامانه به تانک کرار اجازه میدهد در فواصل دور شلیکهای دقیقی داشته باشد و یکی از اجزای مهم تانکهای روز است. به گونهای که در جهان کنونی هیچ تانک به روزی را پیدا نمیکنید که فاقد چنین سامانهای باشد. یک سامانه هواشناسی هم روی برجک کرار نصب شده است که آن هم با تعیین وضعیت هوا در دقیقتر شدن شلیک مؤثر است.
همانطور که اشاره شد، روی برجک تانک کرار یک سامانه کنترل از راه دور تیربار هم نصب شده که دارای یک مجموعه دوربین دید در روز و شب و مسافتیاب لیزری است. این سلاح با کالیبر ۷/۱۲ از نوع NSVT بوده و به واسطه کنترل از راه دور قابلیت شلیک در روز و شب با دقت بالا و بدون نیاز به خروج افراد از تانک را به اهداف زمینی و برخی اهداف هوایی فراهم میکند.
پیشران
کرار از دو نوع موتور استفاده میکند؛ یک نسخه دارای موتور روسی ۸۴V با توان ۸۴۰ اسب بخار بوده که همان موتور اصلی روی T-۷۲S است که موتوری مطمئن با هزینه نگهداری پایین به شمار میرود. اما تانک کرار حدود پنج تن از T-۷۲S سنگینتر است که سبب کاهش نسبت رانش به وزن آن میشود. تانک T-۷۲S بدون زره واکنشی ۵/۴۳ تن وزن دارد. این رقم برای کرار در حالت تجهیز کامل، ۵/۴۸ تن است یعنی حدود پنج تن زره و تجهیزات جدید به کرار اضافه شده است.
در نسخههای بعدی کرار که در سال ۱۳۹۹ مشاهده شد، یک موتور هزار اسب بخار روی این تانک دیده میشود و این موتور در صورت نصب گسترده روی همه تانکهای کرار، ویژگیهای حرکتی آن را بسیار بهبود میدهد. به گونهای که نسبت قدرت به وزن تانک کرار را به ۶/۲۰ میرساند که بیش از ۹ درصد بهتر از T-۷۲S است.
نسبت قدرت به وزن ۶/۲۰ فوقالعاده نیست ولی برای کرار مناسب است و این تانک را در رده تانکهایی با قدرت تحرک قابل قبول قرار میدهد. در جدول زیر، نسبت مذکور برای چند تانک مختلف و مطرح غربی و شرقی از جمله T-۹۰MS و T-۷۲B۳ که کرار بیش از همه با آنها قابل مقایسه است، ارائه شده است. به نظر میرسد که در آینده باز هم شاهد افزایش قدرت موتور تانک کرار باشیم.
جمعبندی کلی
به صورت کلی کرار یکی از بهترین بستههای ارتقای ارائه شده برای T-۷۲ در دنیا به شمار میرود که در آینده و پس از ارتقای T-۷۲های موجود در ایران قرار است تولید هم بشود. این تانک از نظر حفاظتی از ارتقای خود روسها یعنی T-۷۲B۳ هم بهتر است. مثلاً دارای مخزن ذخیره ایزوله مهمات در پشت برجک است یا از واحد تهویه هوا قدرتمندی پشت برجک بهره میبرد.
کرار را میتوان بسیار بهتر برای میدان نبرد آماده کرد. از جمله نصب سامانه دفاع فعال سخت روی تانک که قابلیت بقاپذیری تانک را بسیار افزایش میدهد و چندین برابر میکند. از طرف دیگر ترکیب سامانههای دفاع فعال نرم و سخت بازدهی بسیار خوبی در عمل نشان داده است و اینچنین سامانهای علاوه بر انواع خودروهای زرهی برای دفاع از ساختمانها، سولهها، کشتیها و حتی در نسخههای سبکتر برای حفاظت خودروهای انتقال شخصیتهای مهم قابل استفاده است.
در انتها باید اشاره داشت کرار با همین سطح فعلی قابلیتها بسیار بهتر از تانکهای کنونی نیروهای مسلح است و میتواند تحولی مناسب پس از سکون طولانی مدت در عرصه تانکهای اصلی میدان نبرد در کشور باشد. باید به این نکته نیز توجه کرد که حرکت کلان برای تجهیز قوای زرهی کشور باید بالاخره از نقطهای شروع شود و انتظار برای حاصل شدن یک محصول کاملاً ایدهآل با توجه به تهدیدات پیرامون کشور راهکار مناسبی نیست. دیگر محصولات صنعت دفاعی کشور که وضع مناسبتری هم دارند نیز طی یک محصول به جایگاه کنونی خود نرسیدهاند و به مرور در ارتقاهای مکرر توسعه یافتهاند. تانک کرار باید به طور گسترده وارد چرخه عملیات شود و حین استفاده ایرادات احتمالی آن مشخص شود و طرحهای توسعه بعدی آن صورت بگیرد تا نمونه شایستهای برای نقشه راه توسعه تانک اصلی میدان نبرد بومی و آینده کشور باشد.