نوشته : حافظ عیدی وندی
بدون
شک قوم بختیاری در تاریخ پر نشیب و فراز سرزمین ایران به ویژه در تاریخ معاصر از
جمله جنبش مشروطیت و انقلاب اسلامی سال 57 نقش به سزائی داشته و بزرگانی را به
عرصه سیاست و ادبیات و هنر کشورمان تقدیم نموده است و این موضوع که فردی از قوم
بختیاری از سر علاقه شخصی و با صرف وقت و هزینه به گردآوری مطالبی درباره این قوم
اهتمام ورزیده است عملی شایسته تقدیر و در خور احترام می باشد.
با
این اوصاف، نقدهای وارد به این کتاب به شرح ذیل می باشد :
1
– با توجه به عنوان روی جلد کتاب انتظار می رود
تا خواننده با یک اثر جامع و کاملی از تاریخ پیدایش، تغییرات، تقسیمات، قلمرو
تاریخی، وضعیت حاضر و شرحی از آیین ها و آداب و رسوم قوم بختیاری روبرو گردد اما
با مطالعه این کتاب این انتظار برآورده نمی شود چرا که مطالب مندرج در آن بیشتر
خاطرات نگارنده و نظر وی در مورد افراد معدودی از طوایفی خاص است که در کتاب از
آنها نام برده شده بنابراین با محتوای فعلی این کتاب بهتر بود که عنوان آن «
یادنامه قوم بختیاری » درج می گردید چرا که پرداختن به تاریخ بختیاری با رویه ای
علمی و مستدل آنهم نه دوره ای خاص بلکه از دیرباز تا کنون، مستلزم جمع آوری،
مطالعه و تحلیل همه متون تاریخی مرتبط بوده که بی شک حاصل آن نیز کتابی چند جلدی
خواهد شد.
2
- در ابتدای کتاب هر چند که عکس رنگی نویسنده، پسر، برادرزاده و دو تن از نوادگان
وی چاپ شده ولی از بیان زندگی نامه و سوابق کاری و سایر آثار نگارنده کتاب غفلت
شده است.
3
– در ادامه مطلب بلافاصله بعد از چاپ عکسهای خانوادگی،
به معرفی مختصر از شش نفر همراه با چاپ عکس آنها آورده شده بدون آنکه علت و اهمیت
آن برای درج در ابتدای کتاب حتی قبل از مقدمه ذکر شده باشد، چرا که از صفحه 325
کتاب به بعد نیز به معرفی برخی دیگر از افراد قوم بختیاری با درج عکس آنها پرداخته
شده است.
4
– مقدمه 26 سطری این کتاب علی رغم شروع خوبی که
دارد به طور ناقص وارد موضوع خاطره ای از جنگ نادرشاه با افغانها شده و با جمله «
بختیاری ها در جنگ قندهار رشادت زیادی نشان دادند » به طور ناگهانی خاتمه می یابد.
همچنین در این مقدمه از آمار سرشماری نفوس مربوط به سال 1365 استفاده شده است در
حالی که آمار برداری به روز شده و صحیح تر سال 1390 ( با توجه به سال انتشار کتاب
یعنی 1394 ) در دسترس نویسنده قرار داشته است.
5
– در مطالعه این کتاب خواننده با یک متن یکنواخت
و یکدست مواجه نیست، گاهی متن، رسمی و بعضی اوقات نیز خودمانی و عامیانه شده و
مختصری از مفاد نامه های مبادله شده بین نویسنده و اشخاص برای کسب اطلاعات مورد
نیاز برای نوشتن این کتاب ذکر گردیده است. گلچین برخی از اشعار و استفاده به جا و
یا نابجای آنها در متن نیز از ارزش پژوهشی و تاریخی بودن کتاب کاسته و در کل آن را
به یک « گردآوری مطالب بر اساس ذوق و سلیقه شخصی » تبدیل نموده است.
6
– ویراستاری ادبی و بازنگری کتاب بر
اساس فنون دستور زبان فارسی و گزارش نویسی یکی از مهمترین اصلاحاتی است که بایستی
صورت گیرد تا اشتباهات زیاد تایپی و املائی موجود در متن بر طرف شود چرا که عدم
توجه به آن، خواندن کتاب را با دشواری مواجه کرده است.
7
– پراکندگی مطالب و پس و پیش روایت شدن وقایع
تاریخی نیز از جمله نواقص موجود در این کتاب می باشد به طوری که مطالب کتاب با
آغاز مشروطه خواهی بختیاری شروع شده، بعد به ماجرای جنگهای محلی پرداخته، سپس وجه
تسمه و خاستگاه بختیاری های ساکن در دامنه های سلسله جبال زاگرس آورده شده آنگاه
به معرفی برخی از افراد این قوم پرداخته و در ادامه از نامه ها و نوشته های مندرج
در روزنامه ها و سایتهای اینترنتی مرتبط با قوم بختیاری ذکری به میان آورده، پس از
آن تقسیم بندی لرها و قلمرو آنها و به دنبال آن فقط به معرفی دو شهر اردل و کاج در
استان چهارمحال و بختیاری پرداخته است و پس از آن نیز به شرحی از جنگهای محلی و
اختلافات بر سر اراضی در بین قوم بختیاری به ویژه در منطقه بازفت و معرفی دوباره
افرادی دیگر از این قوم که اغلب آنها نیز در محدوده مسجد سلیمان و اهواز زندگی
کرده یا می کنند و یا به کار اشتغال دارند می پردازد.
8
– درج برخی مطالب غیر ضروری و غیر مرتبط با
موضوع تاریخ قوم بختیاری از جمله « حرمت زن و شخصیت او » و « سد زدگی پدیده
اجتماعی » و « هشدار دوری از مواد مخدر و معرفی انواع مواد مخدر موجود » و « جاذبه
های گردشگری پشتکوه بختیاری » و « نگاهی به تاریخ » نیز از جمله ایرادات وارد به
این کتاب می باشد که حذف آنها هیچ لطمه ای به کتاب وارد نمی کند. نویسنده می
توانست در صورتی که لازم می دانست تا به نحوی تاثیر منفی یا مثبت این موضوعات را
بر قوم بختیاری نشان دهد، هر مطلبی را در قالب یک پاراگراف و قبل از موضوع مربوطه
ذکر نماید.
9
– در متن کتاب از بزرگمردی بختیاری و فعال در
جنبش مشروطیت با عنوان « سردار اسد » نام می برد در حالی که در تاریخ و متون علمی
و تاریخی معاصر نام ایشان « سردار اسعد » می باشد و لازم است در صورتی که این نام
اخیر صحیح می باشد در متن کتاب اصلاح لازم صورت گیرد.
10
– وقتی قرار است در مورد تاریخ یک قوم به
گردآوری مطلب پرداخته شود ( تاریخ روایی ) و یا در مورد نقش تاریخی شخصیت ها و
مکانها و وقایع روی داده بحث و بررسی مستند انجام گیرد ( تاریخ تحلیلی ) بایستی از
همه تاثیر گذاران در قلمرو آن قوم و در کل کشور نام برد و گزینش افرادی خاص و
دارای درجات چهارم و پنجم از لحاظ اهمیت، عملی سلیقه ای و کم ارزش از لحاظ تاریخی
جلوه می نماید برای مثال در این کتاب در مورد بسیاری از شخصیت های سیاسی از جمله ضرغام
السلطنه بختیاری، صمصام السلطنه بختیاری، ثریا اسفندیاری بختیاری ( زن دوم محمدرضا
شاه پهلوی )، شاپور بختیار ( آخرین نخست وزیر رژیم گذشته )، تیمور بختیار ( رئیس
ساواک )، محسن رضائی میرقائد ( فرمانده سپاه در بعد از انقلاب اسلامی ) و یا
ادیبان و شاعران خوش قریحه بختیاری مانند داراب افسر بختیاری و پژمان بختیاری سخنی
حتی در حد اشاره ای و یا چاپ عکس آنها به میان نیامده است.
11
– صفات ذکر شده برای هر یک از اشخاص نامبرده در
متن کتاب مانند لایق، خوش رو، خوشنام، با تقوا، با اصالت، زینب گونه، روشنفکر،
شجاع، مهمان نواز، مومن، با لیاقت، با عفت
و توانا همگی یکسان بوده و نویسنده می توانست این صفات عام را در یک پاراگراف شامل
همه بختیاری ها دانسته و بعد از آن به معرفی و شغل افراد مد نظر خود بپردازد.
12
– منابع مورد استفاده بایستی در انتهای کتاب و
به تعداد زیاد و یا در مورد هر موضوعی که ادعا می شود در پاورقی آن آورده شود. در
این کتاب ضعف اندک بودن منابع مورد استفاده و مستندات تاریخی به چشم می خورد.
13
– پیشنهاد می گردد در چاپهای بعدی کتاب زنجیره
مطالب به طور منظم و پی در پی به صورت فصلهای جداگانه به ترتیب شامل بختیاری ها در
تاریخ باستان، بختیاری ها در ایران بعد از اسلام، بختیاری ها در زمان حمله مغول،
حکومت صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی و جمهوری اسلامی، آیین ها و رسوم
بختیاری ها، نحوه زندگی بختیاری ها ( شامل محلهای سکونت و پوشش آنها ) و معرفی
بزرگان بختیاری در عرصه های مختلف سیاست، هنر و ادبیات و ورزشی و ... آورده شود.
همچنین در هر کجای کتاب که موضوعی مطرح می شود عکسهای مربوط به آن نیز ( حتی در
حالت مقایسه ای ) آورده شوند برای مثال وقتی صحبت از مشابه بودن پوشش لباس زنان
بختیاری با زنان دوره ساسانی ( صفحه 25 خط 9 ) به میان می آید بایستی تصاویر نقوش
باستانی مربوطه و لباس فعلی زنان بختیاری در کنار هم برای مقایسه در متن آورده
شود.
در
پایان امید است تا قوم بختیاری در آینده شاهد کتابهای مستند و حاوی مطالب مستدل و
عکسهای موضوعی و به دور از تعصبات قومی و طایفه ای از این نویسنده محترم و دلسوز و
همه نویسندگان کتابهای تاریخی باشد و نویسندگان کتابهای بعدی در مورد تاریخ این
قوم و یا تذکره نویسان و نسب شناسان بتوانند از مجموعه اطلاعات گردآوری شده در این
کتاب استفاده لازم را برای پربار و غنی شدن آثار خود بنمایند. صرف نظر از اینکه
اصالت بختیاری ها به چند سال قبل یا به چه کسی یا به کجای این کره خاکی برمی گردد
آنچه که نمی توان از آن چشم پوشید این است که این قوم یکی از اقوام دلاور، زحمتکش
و بی پیرایه سرزمین ایران بوده اند و نقش به سزائی در روند تکاملی آن داشته اند.
به قول یک شاعر شیرین سخن پارسی :
در
عالم ایجاد بزرگی به نسب نیست
عیسی به فلک سود سر بی پدری را
