روایت‌های دینی نشان می‌دهند ائمه معصومین (ع) نسبت به یادگیری مسائل دینی به خصوص روزه گرفتن در سنین کودکی اهمیت بسیاری می‌دادند و معتقد بودند آموزش به فرزندان در خردسالی مانند نقش روی سنگ هیچ وقت پاک نمی‌شود، بر همین اساس لازم است از دوران خردسالی فرزندتان را به روزه گرفتن تشویق کنید. برای علاقه‌مند کردن کودک و نوجوان به روزه گرفتن، تأکید شده است که آسان‌گیری موجب می‌شود کودک و نوجوان نسبت به این کار مشتاق شود، در حالی که سختگیری زمینه دوری و فرار از روزه‌داری را ایجاد می‌کند، البته لازم است در این کار نکاتی رعایت شود تا جسم و روح لطیف او آسیبی نبیند.
درباره سنی که والدین باید فرزند خود را به روزه گرفتن تشویق کنند، چند روایت مطرح شده است، یکی از معتبرترین آن‌ها روایتی است که در جلد سوم کتاب کافی ثبت شده است، مبنی بر اینکه امام محمدباقر (ع) در مجلسی درباره سن تشویق کودکان به نماز صحبت می‌کردند، در ضمن صحبت‌ها فرمودند: «ما کودکان خود را وقتی پنج ساله‌اند به نماز امر می‌کنیم ولی شما کودکانتان را وقتی هفت ساله شدند به نماز امر کنید. ما کودکان خود را وقتی هفت ساله‌اند به روزه وامی‌داریم، به اندازه‌ای که توان دارند، چه نصف روز باشد یا بیشتر یا کمتر. وقتی تشنگی و گرسنگی بر آن‌ها چیره شد، افطار می‌کنند تا اینکه به روزه عادت کنند و توان آن را بیابند ولی شما کودکانتان را وقتی ۹ ساله شدند، به اندازه‌ای که توان دارند به روزه وادارید و وقتی تشنگی بر آنان چیره شد، افطار کنند.»
می‌دانیم که نمی‌توان به طور یک باره نوجوانی را به روزه گرفتن وادار کرد. برای اینکه زمینه روزه گرفتن را به مرور زمان در او ایجاد کنیم، چه باید کرد؟
در این خصوص باید توجه داشت که روح هر انسانی در دوران کودکی و نوجوانی انعطاف خوبی دارد و قابلیت یاد گرفتن دستورات دینی و به خصوص تمرین روزه‌داری از کودکی راحت‌تر است، اما هر اندازه که سن انسان بیشتر می‌شود، انعطاف روح او کمتر و یاد گرفتن آموزه‌های جدید مشکل‌تر می‌شود، بنابراین روزه گرفتن برای کودکان واجب نیست، اما همین که در میان وعده‌های غذایی رعایت ماه مبارک رمضان را کند و از انجام کار‌هایی که روزه را باطل می‌کند، دور باشد، برای او کاری زیبا و پسندیده است که زمینه‌ساز تقوای او در دوران جوانی می‌شود.
روزه گرفتن برای دختر‌ها از ۹ سالگی و برای پسر‌ها از ۱۵ سالگی واجب می‌شود، اما این حکم شرعی به این مفهوم نیست که فرزندتان را تا رسیدن به سن تکلیف به حال خودش رها کنید و به محض رسیدن به این سن، او را وادار به روزه‌داری کنید، به عنوان مثال هنگام سحری خوردن و افطار او را کنار خود بنشانید و لذت آن لحظات را بهانه‌ای برای آشنایی‌اش با روزه قرار دهید، اما در این کار اعتدال داشته باشید و توانایی جسمی کودک را هم در نظر بگیرید.
اگر می‌خواهید دختر یا پسر کوچک شما آداب روزه‌داری را بداند و از همان دوران کودکی و نوجوانی‌اش تقوایی را که در روزه‌داری است، یاد بگیرد و درک کند، بهتر است خودتان الگوی خوبی برای او باشید، چون همیشه این طور نیست که بتوانید اهمیت روزه گرفتن را فقط در قالب جملات و از طریق صحبت با کودک به او یاد بدهید.
کودک و نوجوان برای اینکه اهمیت روزه‌داری را درک کند، باید ارزش آن را در رفتارهای پدر و مادر خود ببیند. وقتی پدری با وجود مشغله بسیار از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند و در شرایطی که خسته از محل کار به خانه برگشته و خسته و گرسنه است تا زمان افطار به جای گلایه و شکایت از گرسنگی و گرمای هوا فقط از برکت‌های روزه‌داری می‌گوید، فرزندش اهمیت واقعی روزه را درک می‌کند.
در شرایطی که پدر و مادر هنگام سحری خوردن و افطار کردن کودک‌شان را هم کنار خود می‌نشانند، فرزند آن‌ها می‌تواند به خوبی حس معنویت روزه‌داری را درک کند، بنابراین الگو بودن در رفتارهای عبادتی بهترین شیوه تشویقی برای کودک و نوجوان است.
درباره اهمیت الگوسازی در کتاب بحارالانوار از امام صادق (ع) نقل است که فرمودند: «مردم را با رفتار خود بحق رهبری کنید نه با زبان خویش». روانشناسان هم معتقدند کودک و نوجوان، چشم و گوش خود را مثل آیینه‌ای در برابر رفتارهای بزرگ‌تر‌های خود به کار می‌گیرد و هر رفتاری که از آنان می‌بیند و درک می‌کند، منعکس و تکرار می‌کند، به این صورت است که پدر و مادر و حتی مربیان و معلمان مدرسه می‌توانند با اهمیت قائل شدن برای روزه، این آموزه مهم اسلامی را به نوجوان یاد بدهند.
در عین حال خواندن مطالب، احادیث و داستان‌های مربوط به روزه و تماشای فیلم‌هایی در این زمینه، کودک و نوجوان را به طور غریزی به این کار تشویق می‌کند و باعث می‌شود یک کودک با داشتن سن و سال کم، اعمال و حرکات روزه‌داری را انجام بدهد.
پدر و مادر می‌توانند فضای خانه را طوری طراحی و اداره کنند که فرزندان، خود به خود نسبت به روزه گرفتن علاقه‌مند شوند و با الگوبرداری از رفتار والدین، آداب روزه‌داری را یاد بگیرند. در نتیجه برای علاقه‌مند کردن کودک و نوجوان به روزه گرفتن، تأکید شده است که آسان‌گیری موجب می‌شود کودک و نوجوان نسبت به این کار مشتاق شود، در حالی که سختگیری زمینه دوری و فرار از روزه‌داری را ایجاد می‌کند.
یکی از نمونه‌ها، روزه کله‌گنجشکی است که بهترین راه‌حل برای ایجاد علاقه در کودکان به انجام آداب دینی است. امام صادق (ع) درباره روزه کوتاه‌مدت کودکان فرموده‌اند: «ما کودکان خود را در سحرگاهان بیدار می‌کنیم تا روزه بگیرند، اما در طول روز هر وقت خواستند می‌توانند افطار کنند»، بنابراین روزه‌های کوتاه‌مدت به منزله تمرینی برای کودک است تا با روزه کامل و آداب مربوط به آن آشنا شود. در این نوع روزه که در تعبیر عامیانه به «روزه کله‌گنجشکی» معروف است، کودک هنگام سحر همراه بزرگ‌تر‌ها سحری می‌خورد و می‌تواند موقع اذان ظهر افطار کند، البته بعضی از خانواده‌ها از کودک یا نوجوان می‌خواهند اگر توانایی دارد، بعد از افطار کردن در زمان اذان ظهر تا موقع اذان مغرب هم غذایی نخورد تا موقع افطار، کنار سایر اعضای خانواده باشد. در این زمان می‌توان نکاتی را درباره روزه گرفتن به کودک آموزش داد، مانند اینکه در عین حال که از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند، حرف بد هم نباید بزند و کار نادرست انجام ندهد.
* نقل و تلخیص از: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه/ شیوه‌های تشویق کودکان به روزه داری/ دکتر مریم عبدالباقی
