سرویس ایثار و مقاومت جوان آنلاین: در جنگ تحمیلی، دفاع از آسمان کشور در سخت‌ترین شرایط ممکن صورت می‌گرفت. تجهیز ارتش بعث عراق به انواع جنگنده و بمب‌افکن‌های پیشرفته باعث می‌شد حراست از شهر‌ها و مناطق حساس کشورمان با دشواری بیشتری انجام بگیرد. در این برهه از تاریخ کشورمان کارکنان پدافند هوایی ارتش علاوه بر کشف، شناسایی و ناکام گذاشتن جنگنده‌های عراقی در بمباران شهر‌ها با هدایت جنگنده‌های نیروی هوایی به سمت اهداف مورد نظر، توانستند بیش از ۶۵۲ فروند هواپیما و بالگرد رژیم بعث را ساقط کنند. سایت رادار سوباشی واقع در ارتفاعات همدان از همان روز‌های نخست جنگ به عنوان یکی از مهم‌ترین سایت‌های راداری کشور در شبکه پدافند هوایی نقش مؤثری در مقابله با تهاجم هوایی رژیم بعث عراق ایفا می‌کرد. سوباشی (به معنای سرچشمه) نام روستایی است در حدود ۵۰کیلومتری غرب شهرستان کبودرآهنگ در استان همدان. کافی است از مردم محلی نشانی سایت را بپرسیم که با انگشت افتخار دو گنبد سفید بر فراز قله‌ای را نشان می‌دهند. دو گنبد بزرگ که در زیر آفتاب درخشان همچون مروارید نگاه مسافران جاده را به خود جلب می‌کنند. ۹ روز پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ ناجوانمردانه ۱۹ تن از کارکنان پدافند هوایی مستقر در سایت سوباشی در بمباران جنگنده‌های دشمن به شهادت رسیدند و نام سوباشی را در تاریخ دفاع مقدس جلوه‌ای درخشان بخشیدند. با امیر سرتیپ «ابوالفضل سپهری» رئیس ستاد و معاون هماهنگ‌کننده نیروی پدافند هوایی ارتش در سالروز عملیات مرصاد به گفتگو نشستیم تا علاوه بر بررسی نقش اساسی و راهبردی سایت رادار سوباشی در دوران جنگ، یادی از ۱۹ شهید پدافند هوایی در پنجم مرداد ۱۳۶۷ داشته باشیم.
چند سال داشتید که وارد میدان جنگ شدید؟
من اهل آران از شهرستان‌های استان اصفهان هستم. در زمان جنگ در مقطع سوم دبیرستان در رشته ریاضی مشغول تحصیل بودم و ۱۸ سال سن داشتم که با توجه به شرایط جنگی کشور، حس کردم که حضورم در میدان جنگ از هر کار دیگری ضروری‌تر است. آن سال دو کلاس ریاضی در دبیرستان دایر بود که هر دو کلاس لغو شد و اکثر دانش‌آموزان آن جهت اعزام به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل به مراکز آموزشی اصفهان رفتند. من با یکی از دوستانم وارد هلال احمر شدیم و در حالی که دوستان دیگرم در حال آموزش بودند، دوره امدادگری رزمی را گذراندیم و مستقیم به عنوان نیروی داوطلب بسیجی به لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) پیوستیم و به جبهه‌های غرب کشور در کردستان اعزام شدیم.
امروز شما در کسوت یک ارتشی وارد میدان جهاد شده‌اید. چطور شد این لباس را به تن کردید؟
بنده بر اساس علاقه شخصی از طریق کنکور در سال ۱۳۶۹ در دانشگاه هوایی شهید ستاری پذیرفته شدم و در رشته مهندسی کنترل تحصیل کردم و بعد از آن وارد پدافند هوایی ارتش شدم. در نقاط مختلفی از پدافند هوایی در جنوب، غرب و مرکز کشور انجام وظیفه کردم. در مدت حضورم در سمت‌های مختلف عملیاتی و معاونت‌های قرارگاه و نیروی پدافند هوایی ارتش خدمت کرده‌ام و امروز در سمت رئیس ستاد و معاون هماهنگ‌کننده نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حال انجام وظیفه هستم.
شاید کمتر کسی نام سایت راداری سوباشی را شنیده یا اطلاعاتی از این سایت داشته باشد. اهمیت رادار سوباشی در چه بود؟
تاریخ دفاع مقدس ما مملو از حماسه و رشادت‌های غرورانگیزی است که ما همه وامدار و مدیون این رشادت‌ها هستیم. سایت رادار سوباشی هم از جمله افتخارات پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس بود که ضمن رهگیری جنگنده‌های متخاصم و کنترل آتش پدافند هوایی مستقر در منطقه اعلام وضعیت سفید، زرد یا قرمز ۳۷ شهر و ۱۳ استان مهم کشور را بر عهده داشت. در حقیقت رادار سوباشی با راهبری چندین سایت راداری، سایت‌های موشکی زمین به هوا و هواپیما‌های نیروی هوایی؛ آسمان کل منطقه غرب و بخشی از شمال غرب و جنوب‌غرب را تحت پوشش داشت. این سایت راداری در اطراف همدان قرار دارد و در زمان جنگ نماد قدرت و استقامت پدافند هوایی بود. از سایت‌هایی بود که تا آخرین روز‌های جنگ در مقابل حملات هوایی مانند یک دژ مستحکم ایستاد و از آب و خاک و هوافضای کشورمان دفاع کرد.
عملکرد سایت سوباشی چگونه بود؟
تقریباً یک‌سوم حملات هوایی که توسط رژیم بعث علیه کشورمان انجام می‌شد توسط این رادار، پدافند می‌شد. یعنی اینکه این رادار با کنترل و مدیریت و فرماندهی صحنه‌های نبرد هوایی از کشور دفاع می‌کرد. این رادار در غرب کشور به عنوان مرکز فرماندهی هواپیما‌های جنگنده، بمب‌افکن‌ها و هواپیما‌های عکسبرداری ما و سیستم سلاح‌های پدافند هوایی را کنترل هدایت و مدیریت می‌کرد.
سایت راداری سوباشی چشم نیروی هوایی در دفاع مقدس بود؟
تا دهه ۶۰ و در زمان جنگ، رادار سوباشی یکی از رادار‌های راهبردی و از مراکز عملیات منطقه‌ای که اصطلاحاً به آن «اس‌اوسی» اطلاق می‌شود، بود. عراق با در اختیار گرفتن هواپیما‌های پیشرفته آن روز همچون میگ۲۵ که در ارتفاعی بیش از آتشبار‌های پدافند پرواز می‌کرد با بمباران بی‌هدف شهر‌ها و کشتن شهروندان بی‌دفاع قصد داشت تا در روحیه مقاومت مردم خلل ایجاد کند، اما نخستین فروند از این هواپیما‌های پیشرفته در همان ایام توسط پدافند هوایی و با هدایت سایت رادار سوباشی سرنگون شد تا برگ زرین دیگری بر افتخارات کارکنان سایت سوباشی باشد. این رادار مسئولیت اعلام وضعیت آسمان کشور را به صورت سفید، زرد و قرمز (یعنی همین آژیر‌هایی که زمان جنگ برای پناه گرفتن مردم شنیده می‌شد) به عهده داشت. این اعلام وضعیت به شهر‌ها پس از اعلام سامانه‌های شنود پدافند هوایی که از صد‌ها کیلومتر خارج مرز پرواز‌ها و حرکت هواپیما‌های دشمن را رصد می‌کردند انجام می‌شد و بلافاصله از طریق صدا و سیما به اطلاع مردم می‌رسید، چون این سایت می‌دانست این هواپیما‌ها قصد حمله به کدام شهر و استان را دارند. سوباشی در زمان جنگ حدود یک‌سوم عملیات‌های هوایی و پدافند هوایی کشور را راهبری می‌کرد و نقش مهمی در فتوحات جنگ داشت و از آنجایی که این رادار پوشش پدافند هوایی عملیات رزمندگان اسلام را بر عهده داشت خار چشم رژیم بعث شده بود و برای شخص صدام و به خصوص نیروی هوایی رژیم بعث بسیار مهم بود. سایت سوباشی همچون دژی مستحکم در برابر حملات هوایی عراقی‌ها ظاهر می‌شد. خلبانان عراقی همواره از نزدیک شدن به سوباشی و مواضع ضدهوایی آن وحشت داشتند تا آنجا که در بیشتر اوقات حریم دفاعی سایت را دور زده و از مناطق جنوبی و شمالی وارد حریم هوایی کشور می‌شدند. این مسئله باعث شده بود که عراقی‌ها بار‌ها تلاش کنند تا سوباشی را مورد حمله مستقیم خود قرار دهند و در نهایت آتش خشم خود را با حمله به سایت رادار سوباشی در بعد از ظهر پنجم مرداد ۶۷ و ۹ روز بعد از پذیرش قطعنامه و همزمان با عملیات مرصاد نشان دادند.
عمق کینه‌توزی عراق نسبت به عملکرد سایت سوباشی از آنجا مشخص می‌شود که به‌رغم پذیرش قطعنامه ۵۹۸ در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ حمله ناجوانمردانه عراق در پنجم مرداد همان سال به سایت سوباشی انجام می‌شود و با آغاز تجاوز منافقین کوردل به خاک پاک کشورمان در سوم مرداد ۱۳۶۷ و آغاز عملیات مرصاد عراق با از میان بردن سایت سوباشی در پی دستیابی به دو هدف اصلی بود. اول اینکه با انهدام سایت سوباشی عراقی‌ها سعی در پاسخگویی به عقده سال‌ها حقارت در برابر اراده پدافند هوایی را داشتند و هدف دوم‌شان تسخیر آسمان منطقه نبرد جهت تسهیل در پیشروی نیروهای سطحی منافقین بود. با مرور خاطرات سرلشکر وفیق السامرایی از مدیران استخبارات عراق در آن زمان به اشارات مهمی در این خصوص برمی‌خوریم. سرلشکر سامرایی در خاطراتش می‌نویسد در عملیات مرصاد مأموریت‌های مشخصی برای نیروی هوایی و هوانیروز عراق به منظور پشتیبانی از عملیات تعیین شد و اهداف از طریق عکس‌های هوایی و اطلاعات استخبارات شناسایی شد و نیز هواپیما‌های میگ ۲۳ و میراژ به منظور حفاظت از نیروهای عمل‌کننده در برابر دخالت احتمالی نیروی هوایی ایران اقدام به پرواز‌های گشتی مسلحانه و برقراری پشتیبانی هوایی کردند. فرمانده وقت نیروی هوایی رژیم بعث در پیامی رادیویی و به زبان فارسی که از رادیوی فارسی عراق پخش می‌شد انهدام رادار سوباشی را یک افتخار و آرزو می‌خواند. آرزویی که در طول جنگ و با بیش از ۱۵۷ حمله هوایی و بمباران برای انهدام این رادار به سرانجام نرسیده بود، در پنجم مرداد ۶۷ محقق شد.
پنجم مرداد ۶۷ برای مردان پدافند هوایی سایت راداری سوباشی چگونه گذشت؟
۲۷ تیر ۱۳۶۷ قطعنامه ۵۹۸ توسط ایران و عراق امضا شد و کشور در حالت نه جنگ و نه صلح بود. تصور این بود که صدام دیگر از مرز‌های بین‌المللی عبور نمی‌کند و اخلاقاً به عهدنامه و قطعنامه‌ای که خودش پذیرفته احترام می‌گذارد و به آن پایبند خواهد بود، اما نه تنها صدام در زمین و هوا به حملاتش ادامه داد، بلکه از منافقین حمایت هوایی کرد در حالی که حدود ۹ روز از پذیرش قطعنامه گذشته بود به صورت کاملاً ناجوانمردانه به سایت سوباشی حمله کرد. حملات هوایی رژیم بعث به سایت راداری سوباشی البته از صبح پنجم مرداد ۶۷ و در چند مرحله آغاز شد. در چند حمله نخست بخش‌هایی از اتاق عملیات آسیب دید و تعدادی از نیرو‌ها مجروح شدند که با آتش پدافند مستقر در سایت روبه‌رو شده و حملات‌شان ناکام ماند، اما به دلیل اینکه پدافند نقطه‌ای اطراف سایت بسیار قوی عمل کرد هواپیما‌های دشمن نتوانستند سایت را مورد اصابت قرار دهند و از کار بیندازند. صدام و نیروی هوایی عراق که مدت‌ها به دنبال انهدام سوباشی بودند و در حالی که توسط ۳۴ کشور ابرقدرت دنیا حمایت و پشتیبانی می‌شدند، به هدف خود رسیدند و بعد از ظهر همان روز حدود ساعت ۱۶ و ۵ دقیقه سایت راداری سوباشی را با موشک لیزری هدایت‌شونده از فاصله دور مورد اصابت قرار دادند. پنجم مرداد ۶۷ یک صحنه عاشورایی در سایت راداری اتفاق افتاد و بدن مطهر ۱۹ گل پدافند هوایی قطعه قطعه شد و در حقیقت سنگربانان بی‌سنگر آسمانی شدند. اگرچه آن روز سایت سوباشی مورد اصابت قرار گرفت، اما دشمن در رسیدن به هدف دیگرش که تسخیر آسمان منطقه عملیات مرصاد بود ناتوان ماند، زیرا دلیرمردان پدافند هوایی دوشادوش هوانیروز و خلبانان نیروی هوایی آن‌چنان در برابر متجاوزان ظاهر شدند که نیروی هوایی عراق جز فرار و شکست چاره‌ای دیگر نداشت.
امروز هم سایت راداری سوباشی به مأموریت خود ادامه می‌دهد؟
شرایط و عملکرد سایت سوباشی مربوط به همان برهه زمانی بود. امروز با توجه به پیشرفت تجهیزات و تکنیک‌ها، شاید آن جایگاه و موقعیت اصلی را نداشته باشد، اما به عنوان قدمگاه شهدا محسوب می‌شود و به نوعی هم کار‌های پدافندی انجام می‌دهد البته نه به آن شکلی که در دهه ۶۰ انجام می‌شد.
اگر امکان دارد از توان امروز پدافند هوایی کشور بگویید. پدافند هوایی ما در جنوب‌غرب آسیا در چه جایگاهی قرار دارد؟
پدافند هوایی ارتش حدود ۱۰ سالی است که از نیروی هوایی جدا شده و در این ۱۰ سال به یکی از قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل شده است. توان و اثرش را می‌توان در دستگیری شرور ریگی، نشاندن هواپیمای ایساف (isaf) که به دروغ خود را هواپیمای مسافربری معرفی کرد، اما حامل ۱۰۸ نظامی ناتو بود که با توانمندی پدافند هوایی و با اقتدار به زمین نشانده شدند، دید. مدیریت صحنه نبرد هوایی دستگیری ملوانان امریکایی در جزیره فارسی که گرچه خبر دستگیری این ملوانان را مردم عزیزمان شنیدند، اما کسی صحبتی از پنج ساعت جدال هوایی و لفظی پدافند هوایی ارتش با هواپیما‌های امریکایی که برای نجات این ملوانان آمده بودند به میان نیاورد که این صحنه توسط پدافند هوایی مدیریت و از یک تشنج منطقه‌ای جلوگیری کرد. نهایتاً سندی که اعلام کرد آسمان ایران امن‌ترین آسمان در جنوب‌غرب آسیاست نشان می‌دهد که پدافند هوایی در این ۱۰ سال به عنوان یک نیروی مقتدر مستقل شده و کارش را به خوبی انجام داده است. امروز می‌توانیم بگوییم که به برکت خون شهدا، پدافند هوایی از صیانت هوایی به سیادت هوایی رسیده است و در منطقه غرب آسیا حرف برای گفتن دارد. به همین دلیل است که سازمان هوانوردی جهانی (ایکائو) آسمان کشورمان را امن‌ترین آسمان غرب آسیا معرفی می‌کند. جا دارد در این مصاحبه یادی کنیم از ۱۹ شهید آسمانی سایت سوباشی که با اینکه می‌دانستند ماندن در اتاق عملیات به شهادت‌شان منجر خواهد شد در یک اقدام استشهادی در لحظات حساس عملیات مرصاد اتاق عملیات را رها نکرده و جانانه ایستادند.
عملکرد پدافند هوایی در عملیات مرصاد و حتی پس از شهادت ۱۹ تن از غیورترین کارکنان خود در سایت سوباشی نشان داد که پدافند هوایی هرگز در برابر تهدید هراسی نداشته و در راه دفاع از آرمان‌ها و اعتقادات خود ذره‌ای تردید به دل راه نمی‌دهند و با تبدیل تهدید‌ها به فرصت به هر نحو ممکن اجازه حضور ناپاک دشمنان را در آسمان نیلگون کشور عزیزمان ایران نخواهند داد. روز پنجم مرداد ۶۷ برگ زرینی در تاریخ پدافند هوایی به ثبت رسید. غیورمردان سایت راداری با اینکه ورود هواپیما‌ها را از پشت اسکوپ می‌دیدند و اطلاعات شنود به آن‌ها خبر داده بود که به زودی رادار مورد اصابت موشک قرار می‌گیرد ولی به جان‌پناهی که در فاصله چند متری شان بود پناه نبردند.
در حالت عادی باید هشت نفر داخل اتاق عملیات حضور داشته باشند، اما عزیزان ما با وجود اینکه ۴۰ روز بی‌وقفه در مأموریت بودند و بدون استراحت محل خدمت را ترک نکردند و در کنار سایر همرزمان‌شان در سایت ماندند تا هیچ حرکتی از دشمن از چشم‌شان دور نماند و سرانجام با حضور آگاهانه کارکنان سایت سوباشی تا آخرین لحظه در اتاق عملیات و به‌رغم هشدار‌های قبلی منجر به خلق حماسه عاشورایی شد. نوع این شهادت را وقتی دقیق تحلیل و مرور می‌کنیم می‌بینیم مردان سوباشی با آگاهی از اینکه به شهادت خواهند رسید ایستادند و شهادت را انتخاب کردند و همین رمز جاودانگی این حماسه عاشورایی است؛ لذا جا دارد در این میان یادی کنیم از این ۱۹ شهید پدافند هوایی؛ شهیدان سرهنگ ۲ رجبعلی جودکی، سرهنگ ۲ اسدالله زمانی، سرهنگ ۲ مهدی عسکری، سرهنگ ۲ نظام‌علی ملکی، سرگرد فرهاد دستنبو، سرگرد پرویز منصورعلی، سرگرد اکبر کوهی ورامینی، سرگرد پرویز نادری، سروان رضا اقبالپور، ستوان‌یکم علی‌حسین زارعی، ستوان‌دوم علیرضا بهرامی‌روشن، ستوان‌دوم علی‌نقی فخرالدین، ستوان‌دوم حسنعلی مهدی‌برازنده، ستوان‌دوم حسن یوسفی‌صفت، ستوان‌سوم محمدعلی جوینده‌مهر، ستوان‌سوم حسن مسعودی‌خرم، ستوان‌سوم محمدرضا مؤمنی، ستوان‌سوم طهماسب جامه‌شورانی و استوار دوم خسرو پناهی. جایگاه رادار سوباشی که تنها نام مکانی بر ارتفاع و قله‌ای در غرب کشور بود، بعد از آن حماسه عاشورایی، برای همیشه بر قله‌های شرف و در قلب مردم کشور جاودانه شد و سوباشی این سرچشمه شجاعت و ایثار به مکانی مقدس و قدمگاه و مشهد خالص‌ترین بندگان حق برای همیشه تاریخ به نام رادار شهدای سوباشی ثبت شد.
