سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: سیدمهدی میرمهدی استاد فلسفه دانشگاه برلین و آهنگساز، در نشست «گفتگو میان فقه و موسیقی» به تأثیر انقلاب اسلامی ایران روی موسیقی کشور پرداخت و گفت: انقلاب اسلامی ایران یک برش در تاریخ اجتماعی و فرهنگی و یک برش هم در علوم الهی و فقه به‌وجود آورد. در حالی‌که فقه و علوم الهی نسبت به برش تاریخی که در جامعه ایران به‌وجود می‌آید خیلی بیشتر نسبت به دیگر علوم و فنون عکس‌العمل نظری و سیاسی نشان می‌دهد. این برش از اهمیت فراوانی در عرصه موسیقی کشور برخوردار است چراکه از برخی جهات نظریات فقه پویا بسیار نزدیک‌تر به جامعه‌شناسی موسیقی و حتی فلسفه موسیقی است. به این ترتیب نزدیکی بین این موارد بیشتر از نزدیکی میان موسیقی سنتی با مباحث جامعه‌شناسی موسیقی است. از این لحاظ اشتراک نظر در مورد فواید موسیقی از نگاه اسلام یک جنبه از موضوع مورد نظر است. به این ترتیب توجه و تفهیم نقش موسیقی در شرایط سازماندهی و سامان تحمیلی بازار در وضعیت فرهنگی ایران یک جنبه است و تحمیل محصولات بازار فرهنگی در زندگی اجتماعی مدرن ایران جنبه دیگری از مسئله است. با توجه به ارائه بخشی از نظریات مراجع شرع از مواضع فقه پویا در مورد موسیقی این مبحث به صورت جدی به مرحله جدید از گفتمان تبدیل شده است. از طرفی هم تکرار نظریات با فرمول‌های رایج در فقه سنتی در برابر پدیده‌های جدید عملکرد و چگونگی حضور و بهره‌برداری از موسیقی در جامعه امروز ایران، نشان از عدم دسترسی فقه سنتی و ابزار‌های مناسب برای تحلیل این پدیده‌هاست. از این رو نظریات امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای در این باب نمونه‌هایی از فقه پویا هستند و من صفت این موضوع را فقه اجتماعی می‌گذارم. حال سؤال اینجاست که قواعد فقهی که به کار گرفته می‌شوند چه ربطی به وضعیت فعلی اجتماع دارد و در چه شرایطی وضع شده‌اند؟ با توجه به این سؤال باید در پی پاسخی باشیم که علوم فقهی در شرایط روز جامعه چگونه ارزیابی می‌شوند و چگونه می‌توان از آن‌ها بهره‌برداری و یا مواضع جدیدی پایه‌ریزی کرد؟
تأثیر زندگی مصرف زده پیش از انقلاب بر موسیقی
میرمهدی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: با وسعت نفوذ زندگی مصرف‌گرایانه در جامعه ایران دهه قبل از انقلاب امریکایی شدن زندگی در ایران آغاز شد و تولیدات و مصرف کالا‌های غربی در کشور وسعت بی‌سابقه‌ای داشت. این رقم از اوایل دهه ۷۰ بعد از انقلاب بدون اینکه تحلیل و یا آسیب‌شناسی‌های وضعیت جدید آن را همراهی کند با شتاب بیشتری در سطح وسیع اجتماع گسترش یافت. به عنوان نمونه نسبت تولید انبوه آثار موسیقی و اقتصاد کلان در بخش تولیدات تفریحی اصولاً موضوع و معیاری در قضاوت فقه موجود نیست. حال اینکه چرا این نسبت برای اولین بار در جوامع مدرن به وجود آمده و چگونه در روابط و ضوابط اجتماعی تأثیر گذاشته است، یکی از موضوعات محوری جامعه‌شناسی موسیقی است. آنچه جامعه‌شناسی موسیقی قادر است به عنوان تنش‌ها و چالش‌های عملکرد موسیقی در جامعه بیان کند در دسترس فقه نیست.
امام (ره) اولین فقیه شیعی که موسیقی را حرام ندانست
حجت‌الاسلام مجتبی فلاحتی مدرس حوزه و نویسنده کتاب «موسیقی، فقه، انقلاب اسلامی، تهدید یا فرصت؟!» نیز در این نشست بیان داشت: به لحاظ تاریخی موسیقی‌سازی در فقه شیعه چهار موج داشته است، اما غنا که آواز داشته دارای دو تطور و یا موج است. واقعیت این است که ۱۳۵۰ سال موسیقی آوازی در فقه شیعه حرام بوده است. این موج اول بود که من نام آن را تحریم مطلق موسیقی گذاشتم. اول انقلاب اسلامی ایران امام خمینی (ره) هم موسیقی را بدتر از تریاک اعلام کردند و معتقد بودند جوانان را به تباهی می‌کشاند. اما امام در سال ۱۳۵۹ با شنیدن آهنگی که برای شهادت شهید مطهری ساخته شده بود دچار تردید در اعلام حرام بودن مطلق موسیقی می‌شوند. همچنین در سال ۱۳۶۲ هنگامی که آقای هاشمی رئیس وقت رادیو و تلویزیون وقت از امام سؤال می‌کنند که بالاخره ما با موسیقی و موسیقی جنگ چه کنیم؟ آنجا امام با صراحت فتوا می‌دهند که موسیقی‌سازی دارای انواع حلال است که این برای اولین بار در فقه شیعه است. با اینکه امام همچنان به موسیقی در آن سال‌ها بدبین است، اما موسیقیدان‌های آن زمان با تولیدات فاخر خود در دهه ۶۰ امام را مجاب می‌کنند مسیر موسیقی را در فقه شیعه عوض کنند. این یکی دیگر از موج‌های فقه شیعه در مواجهه با موسیقی است. پس از این موج به موج چهارم فقه موسیقی با فتوا‌های آیت‌الله خامنه‌ای می‌رسیم. ایشان تعابیر خاصی در جنبه‌های گوناگون فقهی با موضوع موسیقی به کار برده است و با دقت و وسعت فراوان انواع و اقسام موسیقی را بررسی و دسته‌بندی کرده است. ایشان می‌گوید موسیقی نعمتی الهی و هنری مبتنی بر نظم و فلسفه ریاضیات است. آلات موسیقی هم بر پایه الهی ساخته شده است.
