یکی از مهمترین ویژگی‌های یزد وجود بادگیر‌های آن است موضوعی که موجب شده تا جهان این استان را با این سازه‌های باستانی بشناسد.البته این مهم تنها به استان ختم نشده وبه طوری که برخی از استان‌های جنوبی کشور نیز برای رهایی از گرما ازدیرباز ازاین سیستم کولر مانند وبرای تهویه خانه‌های خود استفاده می‌کنند. درحالی که قرنهاست که این بادگیر‌ها در یزد وجود دارد وحتی ثبت ملی نیز شده‌اند حالا که قرار است در سازمان یونسکو به ثبت جهانی برسد موضوعی که در این روز‌ها به طور جدی از سوی دست اندر کاران سازمان میراث فرهنگی در دست اقدام است موضوعی که می‌توان دوباره کشورمان خصوصا یزد را بر سرزبان‌ها بیندازد ونام آن را برای چندمین درجهان طنین انداز کند.
بادگیر‌ها که از آن‌ها به عنوان کولر‌های سنتی وتهویه‌های مطبوع یاد می‌شود از قدمت ۵۰۰۰ ساله برخوردار هستند که دراین میان می‌توان از استان یزد به عنوان یکی از مهمترین نماد بادگیر‌ها در کشور نام برد، اما باید گفت که نمی‌توان این نوع از معماری را تنها به این منطقه اختصاص داد، چراکه درحال حاضر می‌توان بادگیر‌ها را در اقلیم‌های
گرم ومرطوب استان‌ها وشهر‌های جنوبی از جمله، بندرعباس، لنگه، قشم، بوشهر واقلیم‌های گرم وخشک، نواحی مرکزی از جمله، کرمان، نایین، یزد، طبس، کاشان، اصفهان، سمنان نیز مشاهده کرد. این بنا‌های مکعبی شکل و گلین که روزگاری با تغییر مسیر باد به داخل صحن و سرای خانه‌ها به مانند کولر‌هایی طبیعی عمل می‌کردند، امروزه در تقابل با پیشرفت تکنولوژی سیستم‌های سرمایشی، دیگر کارایی چندانی جز در نمای ظاهری ساختمان‌ها حتی در معماری نوین یزد ندارند.
۱۰ سال تلاش برای ثبت جهانی بادگیر‌ها
با وجود اینکه ثبت ملی بادگیر‌ها درکشوربه آسانی رقم خورد، اما با گذشت ده سال از تلاش‌های سازمان میراث فرهنگی وگردشگری برای ثبت جهانی آن برخی از کشور‌های عربی با کارشنکنی خود مانع از این اقدام شده‌اند. مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد با اشاره به این ناکامی درتوضیحاتش می‌گوید: «۱۰ سال از تلاش برای ثبت جهانی بادگیر‌ها با عنوان "ثبت فن‌آوری ساخت بادگیر" می‌گذرد، ولی علی‌رغم ارسال پرونده مذکور به یونسکو، به دلیل مداخله و اعتراض نمایندگان کشور‌های عربی به ویژه امارات متحده عربی تاکنون محقق نشده است.» سید مصطفی فاطمی به پژوهش‌های متعدد صورت گرفته در این رابطه و همچنین مطالعات یکی از اساتید یزدی ساکن کانادا در خصوص ریشه‌یابی واژه‌ی «بادگیر» در ادبیات اشاره کرده ومی افزاید:» متأسفانه علی‌رغم تمام این تفاسیر پرونده ثبت جهانی بادگیر‌ها در فهرست آثار معنوی یونسکو متوقف شده است.»
وی از تلاش برای طرح مجدد پرونده ثبت جهانی بادگیر‌های یزد در یونسکو خبر می‌دهد و خاطرنشان می‌کند: «البته به دلیل تعدد پرونده‌های در نوبت جمهوری اسلامی ایران به یونسکو، این طرح با تعلل مواجه شده، ولی در حین حال اداره کل میراث فرهنگی استان بار‌ها برای همکاری جهت تکمیل و به جریان افتادن این پرونده اعلام آمادگی کرده است.» این درحالی است که در عین حال اداره کل میراث‌فرهنگی استان بار‌ها برای همکاری جهت تکمیل و به جریان افتادن این پرونده اعلام آمادگی کرده است. مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزدبا اشاره به روند تکامل بادگیر‌ها از فلات مرکزی به سایر نقاط ایران به‌عنوان مهمترین دست‌یافته تحقیقات صورت گرفته برای ثبت جهانی این سازه می‌گوید: «روند تکامل بادگیر‌ها بر اساس مستندات موجود از یزد، کرمان و سمنان شروع و پس از آن به سمت شهر‌های حاشیه خلیج فارس و هرمزگان و در نهایت به کشور‌های عربی به ویژه کویت، عمان و سایر کشور‌های عربی راه یافته است.»
سرقت معنوی بادگیر‌ها توسط اماراتی‌ها
با وجود سابقه ۵ هزارساله بادگیر‌ها در یزد وبرخی از شهر‌های کشور، مانند، بندرعباس، لنگه، قشم، بوشهر واقلیم‌های گرم وخشک، نواحی مرکزی از جمله، کرمان، نایین، یزد، طبس، کاشان، اصفهان، سمنان، اماراتی باایجادبرخی از این بادگیر‌ها در معماری نوین خود سعی دارند تا آن را به نام خودکنند. هم اکنون، کشور‌های حاشیه خلیج فارس به خصوص در کشور امارات در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری انجام داده‌اند تا با ایجاد جذابیت‌های ساختگی گردشگران را از نقاط مختلف دنیا به این کشور بکشانند. یکی ازاین جذابیت‌ها بادگیر‌های یزد و شهر بستک استان هرمزگان است که طرفداران بسیاری در دبی پیدا کرده و باعث جذب سالانه هزاران گردشگر خارجی شده است. این درحالی است که پیش از این خبری مبنی بر ساخت ماکت طاق بستان هم در این شهر رسانه‌ای شده بود.
در میان از چندسال قبل در برخی ازمناطق امارات از جمله بستکیه (این محله در سال ۱۸۹۰ میلادی و بعد از مهاجرت ایرانی‌ها از بندر لنگه به ویژه شهر بستک به دبی برپا شد و به این خاطر است که به آن بستکیه می‌گویند.) محله‌ای در شرق شهر دبی اقدام به ساخت بادگیرهاو در‌های چوبی و گچ بری‌هایی که با معماری ایرانی و اسلامی تزئین شده‌اند کرده که همین موضوع سبب شده تا جذابیت ویژه‌ای در این منطقه شیخ نشین به وجود بیاید. البته تقلید از معماری بادگیر‌های یزد تنها در دبی نبوده، و در دیگر شهر‌های امارات مانند ابوظبی و شارجه و عجمان هم نیز استفاده شده است. اوایل سال ۲۰۱۳ کشور امارات، در خواستی را در رابطه با ثبت جهانی بادگیر به یونسکو داد، و خواستار ثبت این اثر به نام امارات شدند، که یک سال پس از آن سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری کشور با بی اساس دانستن این خواسته امارات پس از تلاش‌های مداوم وبا ارسال تاریخچه بادگیر در ایران به یونسکو و عنوان کردن این موضوع که ایران نخستین خاستگاه ساخت این سازه بوده، خواستارثبت جهانی آن در سازمان یونسکو به عنوان بنای تاریخی ایران شد.
این موضوع درحالی است که ساخت شهرک خشتی با فناوری نوین و البته با بادگیر‌های متعدد، ساخت تندیس به شکل بادگیر و ارائه آن در فیستوال‌های مهم، تبلیغات گسترده برای بادگیر و تلاش‌های نافرجام متعدد برای ثبت آن در فهرست آثار جهانی یونسکوتوسط امارات متحده از این دست است. با این حال از اوایل خرداد ماه سال جاری این کشور شیخ نشین نفتی و ثروتمند، تبلیغات جدیدی ساخته است. ساخت تیزر تبلیغاتی با حضور کریستین رونالدو، بازیکن مشهور فوتبال و انتشار آن در سطح گسترده در اینترنت و شبکه‌های تلویزیونی که در مجموع در این تیزر بادگیر جزیی از فرهنگ و معماری امارات مشخص و معلوم شده است. هرچند تاکنون تلاش‌های امارات برای ثبت بادگیر در یونسکو به بن بست خورده، اما آغاز فعالیت‌های تبلیغاتی جدید نشان می‌دهد این شیخ نشین، خیال کوتاه آمدن ندارد.
حال این پرسش مطرح می‌شود که بافت تاریخی یزد که دو سال قبل به عنوان یک شهر میراث بشری - با همه خصوصیاتش- در فهرست آثار میراث بشری جهان در یونسکو به اتفاق آرا ثبت شده آیا امکان ثبت مجزای سازه دیگری در جای دیگر وجود دارد؟
