حوريه ملکي
حالا همه جا حرف از ابر و بارش و سيل و ويرانيست. انگار هيچ کس نمي خواهد حداقل کمي هم به علت وقوع اين سيلاب ها بينديشد و همه تقصيرات به گردن بارش هاي شديد مي افتد و ديگر هيچ. اما آيا جز اين است که طبيعت کار خودش را مي کند و اگر به سيلاب ها هم نگاه کنيم مي بينيم که اکثر خسارات به مناطقي وارد شده که در حريم رودخانه ها قرار دارند. حالا بارش های شدید و وقوع سیل در برخی نقاط کشور زنگ خطر عدم رعایت حریم رودخانه را به صدا در آورد و در بسیاری از نقاط اطراف تهران هم شاهد تخریب تصرفات غیرقانونی حریم رودخانه هستيم که خود مي تواند مشکلات بالقوه زيادي را به همراه داشته باشد.
***
قرارگرفتن ایران بر کمربند خشکی کره زمین و خصوصیات اقلیمی این مناطق که عمدتاً کمبود بارش و نامنظم بودن آن است از دیرباز ایرانیان را به سازگاری با این شرایط سوق داده است. خشکسالی‌های سال‌های گذشته، تغییر رژیم بارندگی‌ها از برف به باران، افزایش بارندگی‌های رگباری و افزایش متوسط دمای سالانه موجب افزایش بی‌نظمی‌های اقلیمی شده است.
وقوع رگبارهای سیل‌آسای فروردین 98 فارغ از این موضوع که سر آغاز یک دوران ترسالی باشد یا نباشد، پدیده غریبی نیست و در سال‌های گذشته نیز سابقه وقوع داشته است.
مدیریت صحیح عرصه‌های طبیعی و ایجاد ساختارهایی جهت حفظ روان‌آب ناشی از بارندگی‌ها به‌ویژه بارندگی‌های سیل‌آسا از یک سو موجب کاهش تخریب عرصه‌های طبیعی و از سویی دیگر جلوگیری از هدررفت آب و نگهداشت آنها برای دوره‌های مصرف می‌گردد. همچنین مدیریت و کنترل روان‌آب‌های شهری در قالب طرح‌های جامع آب‌خیزداری نیز از یک سو آب‌گرفتگی و خسارت به تاسیسات و بناهای شهری را کاهش می‌دهد و از سویی دیگر می‌تواند بخش قابل قبولی از مصارف غیرشرب شهری به‌ویژه در نواحی خشک و نیمه‌خشک را تامین کند.
وقوع چنین رخدادهای شدید و ایجاد خسارت‌های گسترده زمینه را جهت اظهارنظرهای عجولانه و احساسی فراهم می‌کند. از این دست اظهارنظرها می‌توان به صحبت‌های مسئولان وزارت نیرو در مورد نقش سدها به‌عنوان مهمترین و شاید تنها عامل کنترل‌کننده سیلاب اشاره کرد. پرسش مطرح شده این است که صرف نظر از شدت بارندگی، آیا تخریب و عدم مدیریت صحیح عرصه‌های طبیعی در بالادست، موجب افزایش فزاینده روان‌آب و به‌تبع آن رسوب همراه سیل نشده است؟ آیا با مدیریت صحیح و کنترل روان‌آب‌ها در بالادست بازهم این حجم از روان‌آب‌ها و رسوب وارد سدها می‌شود؟
* پايتخت هم بي توجه به حريم رودخانه هايش
کافيست سري به پايتخت و اطرافش بزنيم. جايي که به عينه ببينيم ساخت پل‌های غیرمجاز در بستر رودخانه‌های حاشیه تهران به ویژه فشم، لواسان، پردیس، دماوند و دیگر شهرهای اطراف پایتخت، این روزها مشکلاتی را برای ستاد مدیریت بحران استان تهران، به ویژه در مواقعی که بارندگی‌های فراوان و خطر جاری شدن سیلاب وجود دارد، ایجاد کرده است.
برخی خانه‌ها نیز با بی توجهی مالکان آنها به اخطارهای قانونی بیش از حد مجاز به سوی بستر رودخانه‌ها پیشروی داشته‌اند.
به عنوان مثال مغازه‌هایی که در منطقه «آهار» و با مجوز شورای سابق آهار در مجاورت رودخانه ساخته شده بودند و پس از بارش‌های اخیر و فرونشست خراب شده و چندین نفر را راهی بیمارستان کرد.
این ساخت و سازهای غیرمجاز نه تنها تلفات و خسارات وقوع سیل را افزایش می‌دهد، که با ایجاد مانع بر سر راه آب سبب افزایش احتمال وقوع آن می‌شود.
البته در همين رابطه مدیر امور آب شمیرانات اظهار داشت: در برخی مناطق شمیرانات عرض بستر رودخانه حدوداً ۵۰ متر است، در حالی که عملاً شاهد پیش روی ۳۰ الی ۴۰ متری به سوی رودخانه‌ها هستیم و مالکان این خانه‌ها این میزان پیش روی را به صورت غیرقانونی متصرف هستند.
جواد غفاری گفت: البته دادستانی برای جلوگیری از بروز حوادث ناگوار بر اثر سیلاب دست به کار شده و دستور تخریب این پل‌های غیرمجاز را صادر کرده است و تنها بالغ بر ۲۰۰ مورد تخریب پل داشتیم.
دادستان فشم نیز در این خصوص گفت: صرف اینکه شخصی در یک مکانی ساختمانی دارد، حق ندارد بیاید و در بستر رودخانه که متعلق به انفال است، ساخت و ساز کند.
داریوش مهر طلب ادامه داد: تاکنون بیش از ۸ هزار متر از حریم رودخانه‌ها در منطقه آهار از تصرفات غیرقانونی خارج و تعریض شده است، برداشتن موانعی همچون ساخت و ساز غیرمجاز در حاشیه رودخانه‌ها سبب کاهش احتمال وقوع سیل و نیز کاهش خسارات حاصل از آن می‌شود.
عضو شورای اسلامی آهار در مورد ساخت و سازهای کنار رودخانه معتقد است: از منطقه لشگرک که وارد شوید، می‌بینید، تمام ساخت و سازها در کنار رودخانه صورت گرفته است.
کریمان افزود: این ساخت و سازها با مجوز شورای وقت انجام شده است.
* جمع آوري روان آبها بدون برنامه نمي شود
امروزه در تمام دنیا ساخت سدهای بزرگ فقط در شرایط خاص و با انجام کلیه بررسی‌های زیست‌محیطی در بالادست و پایین‌دست انجام می‌شود. بنابراین نیاز به مدیریت متوازن در این عرصه هستیم. مدیریت متوازن بایستی قطعاً با رویکردهای طولانی‌مدت و درنظر گرفتن کلیه عوامل دخیل در عرصه‌های طبیعی و غیرطبیعی همراه باشد. یکی از اقدامات کاربردی و راهگشا در این زمینه اجرای فنون استحصال آب باران است. استحصال آب باران به روش‌هایی اطلاق می‌شود که برای تامین آب از باران به‌طورمستقیم معمول است و شامل استفاده از رودخانه و یا چاه نمی‌شود.
در این روش‌ها بخشی از روان‌آب ناشی از باران، پیش از تبدیل‌شدن به سیلاب یا تبخیر و خارج شدن از دسترس، به شیوه‌های مختلفی مهار شده و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. به‌منظور عملیاتی‌شدن روش‌های گوناگون استحصال آب باران در سطح کشور، تیمی متشکل از 10 نفر از اساتید دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بیرجند و انجمن علمی سطوح آبگیر باران از حدود دو سال پیش اقدام به مطالعه و تهیه یک پروپوزال طرح کلان ملی استحصال آب باران کردند.
شرایط خاص اقلیمی، ایرانیان را از دیرباز به فکر چاره‌جویی جهت استفاده از بارندگی‌های اندک و نامنظم کرده است. از این رو فنون بومی متعددی در بخش‌های گوناگون کشور جهت استحصال آب باران مورد استفاده بوده است. در این پیشنهاده سعی شده با بررسی تمامی این روش‌ها و با تکمیل و تلفیق آنها با روش‌های نوینی که در سطح دنیا برای استحصال آب باران چه در مناطق طبیعی و چه در مناطق مسکونی و شهری مرسوم است، مجموعه جامعی از روش‌ها برای مناطق گوناگون کشور پیشنهاد گردد.
از ضروریات انجام این طرح می‌توان به مواردی اشاره کرد: جمع‌آوری آب باران، برای مدیریت روان‌آب‌ها در عرصه‌های طبیعی و کاهش حجم سیلاب، مدیریت روان‌آب شهری، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تغییر اقلیم، بهره‌وری از خدمات اکوسیستمی، بهبود معیشت، ایجاد اشتغال و کمک به رفاه جامعه انسانی، کمک به مدیریت مناسب حوزه‌های آب‌خیز، جلوگیری از مهاجرت‌های انسانی به‌علت کمبود آب و کمک به اهداف پدافند غیرعامل در سطح کشور، احیا اکوسیستم‌های تخریب شده، مدیریت بهتر اکوسیستم‌های کشاورزی (اگرو اکوسیستم‌ها)، تامین بخشی از آب مناطق شهری و روستایی، جهت توسعه آبزی‌پروری و...
* تهران هم در خطر است
متاسفانه انگار معلوم نيست چه دستگاه يا نهاد و سازماني مسئول مقابله با ساخت و ساز غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها است.
براي مشخص شدن اين ادعا مي توان به صحبت هاي فرماندار شمیرانات اشاره کرد، جايي که مدعي شد: فرهنگ سازی عمومی برای رعایت حریم و بستر در هنگام ساخت و ساز و آزاد سازی و بازگشایی بستر رودخانه‌ها و ساماندهی رودخانه‌ها سبب کاهش خسارت ناشی از سیل در شمال تهران می‌شود.
سیاوش شهریور با بیان اینکه دستگاه‌های ذیربط باید ساخت و سازهای غیر مجاز در بستر رودخانه‌ها را شناسایی کنند، گفت: باید اقدامات لازم برای مقابله با زیاده خواهی و تجاوز به بستر رودخانه‌ها و افزایش احتمال سیل انجام شود.
وی از شناسایی مناطق مستعد حادثه در شمیرانات خبر داد و گفت: در روستاها و حاشیه‌های رودخانه‌ها اقدام به پایش و بررسی راهکار مناسب جهت پیشگیری از حوادث احتمالی شده است.
فرماندار شمیرانات تاکید کرد: تمامی مسئولان و افراد مرتبط باید تا رسیدن به اهداف معین و ایمن سازی مناطق به این کار ادامه دهند و برای بارش‌های احتمالی آینده آماده باشیم و از حوادث پیشگیری کنیم، تا در صورت وقوع سیل دچار خسارات و تلفات کمتری باشیم.
تخریب پل‌ها و اماکنی که بدون مجوز ساخته شدند، در حقیقت آخرین مرحله رفع تصرفات غیرقانونی است، که از آن مهم‌تر نظارت جدی نهادهای مرتبط قبل از ساخت و سازها است.
باید منتظر ماند و دید، آیا سیلاب‌های اخیر در کشور توانسته مردم و مسئولین را برای فاصله گرفتن از حریم رودخانه‌ها مجاب کند و یا همچنان باید منتظر وقوع سیل و وارد آمدن خسارت‌های متعدد باشیم.
