محمدرضا سوري
درحالي كه امروزه در بيشتر كشورهاي دنيا روشهاي
سنتي كشاورزي وكشت هاي پرمصرف منسوخ شده وجاي آنها را روشهاي نوين آبياري واستفاده
از گلخانه گرفته است وحتي در برخي موارد نيز محصولات كم مصرف كشت مي شود ،اما مورد
غفلت قرار گرفتن اين موارد در برخي استانهاي كم آب كشور سبب شده تا برخي ازمسئولان
اين مناطق اعلام كنندازآنجا كه كشاورزي دراين مناطق غیراقتصادی بوده لذا بايد
جلوي كشاورزي دراين مناطق را گرفت .
دراين ميان كرمان با وجود تنوع توليدي درمحصولات
كشاورزي وباغي از جمله استانهاي كشور به شمار مي رود كه به دليل خشكسالي سالهاي
اخيرديگرمانند گذشته توليدات محصولات كشاورزي پر مصرف آبش سود آور نيست موضوعي كه
موجب شدتا رئیس اتاق بازرگاني کرمان
با اشاره به هزينه 18 میلیارد دلاري آب و 5 هزار میلیارد توماني برق توليدات
محصولات كشاورزي دراين منطقه را غيره اقتصادي وغيره بهرور اعلام كند.
اين درحالي است كه به گفته كارشناسان مي
توان با جايگزيني كشت هاي كم مصرف علاوه بر صرفه جويي در مصرف آب وبرق، ازبيكارشدن
كشاورزان نيز جلوگيري كرد.
*****
وسعت استان كرمان در كنار تنوع آب وهوايي
سبب شده تا در حال حاضردربرخي ازمناطق اين استان خصوصا شهرستان جيرفت انواع سيفي
جات وگندم وجو توليد شود اين درحالي است كه در مناطق ديگر اين استان ازجمله
رفسنجان متنوع ترين وبهترين محصول پسته برداشت مي شود.
رییس
سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان دراين خصوص مي گويد:«درحال حاضر توليد تنوعي از
محصولات كشاورزي وباغي در جنوي استان كرمان موجب شده تا رتبه های نخست محصولات
کشاورزی کشور در دست كشاورزان وباغداران استان کرمان باشد.»
سید یعقوب موسوی مي افزايد:«هم اكنون نوب
کرمان در تولید سیبزمینی و پیاز خارج از فصل، خرما، هندوانه، خیار، حنا، وسمه و محصولات
گلخانهای و پرورش شتر رتبه اول، گوجهفرنگی دوم، کنجد و
مرکبات سوم، ذرت چهارم و در تولید گردو رتبه پنجم کشور را به خود اختصاص داده است.»
وي با بيان اينكه كشاورزان جنوب کرمان
سالانه برای هر ایرانی ۵۱ کیلوگرم محصولات
مختلف باغی، زراعی و دامی تولید میکنند، به نحوی که ۴ درصد از
تولیدات کل کشور به این منطقه اختصاص دارد. ادامه مي دهد:«اين مهم
موجب شده تا سالانه بیش از چهار و نیم میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در ۷ شهرستان جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، منوجان، قلعه گنج، فاریاب و رودبار
جنوب تولید و روانه بازارهای مصرف شود.»
تنوعي از محصولات
وسعت وتنوع آب وهوايي دركنار حاصلخيزي زمين در
مناطق مختلف استان كرمان از جمله دلايلي است كه سبب شده تا دراين منطقه 69 محصول باغی و ۳۸محصول
زراعی تولید شود.
به‌رغم خشک و کویری بودن کرمان8/۱۶درصد باغ‌های ایران در ۱۰ شهرستان
این استان قرار دارد، به طوري كه اين مهم سبب شده تا رتبه نخست کشور به اين منطقه
تعلق بگيرد.
درحال حاضر ۴۰۲هزار و ۹۸۵هکتاراز زمينهاي اين
منطقه به توليدات محصولات باغي اختصاص داده شده است كه اين مهم موجب توليد بیش از۵۵۵هزار تن انواع محصولات باغی در این استان استكه از اين ميزان ۳۰۳هزار
هکتار از این باغ‌ها به کشت پسته اختصاص دارد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان دراين
خصوص مي گويد :
« گندم، جو، سیب زمینی، پسته، حنا، وسمه،
زیره، پنبه و چغندر قند و خرما وانواع محصولات سردسیری شامل گردو، بادام، گلابی،
هلو، آلبالو، آلو، گیلاس و سیب درختی و هم چنین محصولاتی از قبیل مرکبات (پرتقال،
لیمو شیرین، لیمو ترش، نارنگی، نارنج و گریپ فروت) در مناطق بم، جیرفت، شهداد و در
جنوب خاوری شهرستان بافت توليد می شوند.»
موسوی با اشاره به اينكه بیش از ۸۷/۵ درصد از باغات پسته کشور را به خود اختصاص داده است مي افزايد:«باغداران استان کرمان بیش از ۹۵ درصد محصول پسته ایران را به دست می آورند به طوري در میان شهرستان های استان کرمان که باغ پسته
دارند، رفسنجان با بیش از ۷۰ درصد کل
تولید پسته و تعداد باغ پسته، رتبه اول را دارا ست. »
مصرف بي رويه آب وبرق
آفت كشاورزي
درحالي كه برخي از كارشناسان مصرف آب در
كشاورزي را بالاي 90 درصد مي دادند معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور آب و خاک میزان
مصرف آب در بخش کشاورزی حداکثر ۶۰ تا ۷۰ درصد از منابع آب کشور مي داند.
به گفته علیمراد اکبری اگر اعداد و ارقام
در بخش کشاورزی نهایی و محاسبه شوند میزان و سهم این بخش از مصرف منابع آبی کمتر نيز
خواهد شد.
با همه اين اظهارات، درحال حاضر مصرف غير
استاندارد آب از جمله مشكلاتي است كه سبب شده تا توليدات محصولات كشاورزي براي
كشاورزان مرقون به صرفه نباشد.
با اين وجود بررسي ها نشان مي دهدعلاوه بر اين
مهم مصرف بالاي برق نيز در برخي از مناطق اين مشكلات را دوچندان كرده است كه به
عنوان نمونه مي توان از وضعيت مصرف ابن دو انرژي دركشاورزي وباغداراي استان ايلام
نام برد.
موضوعي كه سبب شد تا رئیس اتاق بازرگاني كرمان هزينه بالاي مصرف آب و برق براي توليد
محصولات كشاورزي را مهمترين عامل در گراني توليدات دانسته وخواستار تجديد دركاهش
مصرف آنها شود.
سیدمهدی طبیب‌زاده با اشاره به با بیان
اینکه کشاورزی استان غیراقتصادی و غیربهره‌ور است و تنها راه نجات این بخش اقتصادی
کردن، افزایش بهره‌وری و توجه جدی به صنایع فرآوری و تبدیلی است، مي گويد:«
کشاورزی یک واقعیت انکارناپذیر در استان است که با بکارگیری 150 هزار نفر نیروی
انسانی، بیش از 90 درصد آب به حجم بیش از 6 میلیارد مترمکعب، 5 میلیارد کیلووات
ساعت برق و حجم قابل توجهی سم، کود، بذر و... را مصرف می کند.»
رئیس
اتاق کرمان با بیان اینکه به طور متوسط هزینه مصرف آب در کشاورزی استان 18 میلیارد
دلار و مصرف برق 5 هزار میلیارد تومان است، مي افزايد: «کشاورزی با وجود همه این هزینه ها تنها 28 درصد از تولید ناخالص استان
را به خود اختصاص داده که معادل 14 هزار میلیارد تومان از 44 هزار میلیارد تومان
کل درآمد تولید ناخالص داخلی استان است.»
به گفته وي در حال حاضر ارزش صادراتی محصولات کشاورزی استان یک میلیارد و 200
میلیون دلار است که برای اقتصادی کردن آن این عدد باید به 18 میلیارد دلار برسد .
كشت جايگزين نجات بخش كشاورزي
مشكلات ناشي ازكمبودآب سبب شده تا
كارشناسان استفاده ازكشت هاي جايگزين را در مناطق گرم وخشك پيشنهاد كنند.
بكي از كارشناسان كشاورزي دراين خصوص مي
گويد:«درحالي كه تا چند سال پيش وجود منابع مختلف آبي هيچ محدوديتي را براي كشت
هاي پرمصرف آبي ايجاد نمي كرد،اما درحال حاضردرزمينه كشت محصولات پر مصرف با
محدوديت مواجه هستيم.»
محمد ابوالحسني مي افزايد: «با وجود اينكه
امروزه كشت برخي از محصولات كه به آب بسياري نياز دارد دربيشتر مناطق گرم وخشك
منسوخ شده است اما بازهم شاهديم در برخي ازمناطق گرمسير وخشك اقدام به كشت
محصولاتي مانند ، هندوانه مي كنند كه به هيچ عنوان صرفه اقتصادي ندارد.»
وي ادامه مي دهد:«وجود بحران خشك سالي وكم
آبي مي طلبد تا در خصوص كشت محصولاتي كه به آب زياد نيازدارند تجديد نظر شود.»
اين اظهارات درحالي است كه آمارها نشان مي
دهد سالانه بیش از۲۵۰ میلیارد لیتر آب معادل ۲۵۰ میلیون
متر مکعب برای صادرات ۵۰۰ هزار تن هندوانه
صادر می‌کنیم.
اين كارشناس با اشاره به جدول میزان مصرف
آب براي برخي از محصولات می‌گوید:«از آنجا كه برای تولید هر کیلو خیار ۲۰۰ لیتر آب ، برای تولید هر کیلو برنج ۴ هزار لیتر، یک کیلو گندم هزار و ۳۰۰ لیتر، یک عدد پرتقال ۱۰۰ گرمی ۵۰ لیتر، آب برمی‌دارد لذاعملا
كشت اين محصولات صرفه اقتصادي ندارد.»
ابوالحسني با اشاره به راه كار مناسب دراين
زمينه مي افزايد: «ازآنجا كه اقتصادكشاورزان از راه كشت تامين مي شود لذا نمي توان
آنها را از اين كار منع كرد بلكه بايد به فكر كشت هاي جايگزين بود.»
داروهاي گياهي جايگزين گياهان پر مصرف
همانطور كه گفته شد از آنجا كه روز به روز
برمساحت مناطق خشك وكم آب در كشور افزوده مي شود ، لذا اين مهم مي طلبد تا جاي
آنها اقدام به كاشت گياهان دارويي كنند.
مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان دراين خصوص مي
گويد:« با توجه به اقلیم
خشک، کم آبی و بیابانی بودنبیش از ۷۰ درصد کشور،بهتر است به جای کشت محصولات پرآب مانند یونجه، ذرت،
جو و... گیاهان داروییبکاریم.»
حجت الله ذبیحی با آوردن مثالي دراين زمينه
مي افزايد:« هرهکتار کشت گیاهی
مانند گل گاو زبان، برای حداقل ۱۵۰ تا ۳۰۰ نفر اشتغال ایجاد می کند واز سوی دیگر۱۶۰ میلیون تومان درهر هکتار درآمدزایی خواهد داشت، در حالی است که برای
کشت ذرت چنان رقم بالایی در ایجاد شغل و درآمدزایی نداریم. این در صورتی است که
ذرت، آب زیادی برای کشت نیاز دارد.»
وي ادامه داد:« باید محصولات گیاهی همچون آویشن، گل گاو زبان، زعفران ... و گل های
زینتی را به دلیل اینکهکم آب هستند، کشت کنیم. با این کار علاوه بر بیابان
زدایی، اشتغالزایی ایجاد می شود و درآمد را از شهرها به روستاها منتقل می کند.»
به گفته وي در حال حاضر سطح آب چاههای استان هایی همچون کرمان، سیرجان، سیستان و
بلوچستان و استان خراسان جنوبی به ۵۰
متررسیده است واین درحالي است كه اين مناطق براي تامين آب شرب خود با مشكل مواجه
هستند چه برسد كه بخواهند محصولات كشاورزي خصوصا ازنوع پر مصرف آن كنند.
باید مسئولان و محققان به موضوع کم آبی
کشورتوجه داشته باشند تا بتوانیم در زمینه تولید گیاهان دارویی و کم آب، پیشتاز
باشیم و بدین وسیله به اشتغال زایی و خودکفایی برسیم.
