دكتر سيدنعمت‌الله عبدالرحيم‌زاده
يك ماه قبل گروهي هكر به نام افشاگران جهاني، GlobalLeaks، اعلام كرده بود كه با هك حساب كاربري يوسف العتيبه، سفير امارات متحده عربي در امريكا، توانسته‌اند به اطلاعات مهمي در مورد مسائل سياست خارجي امارات دست پيدا كنند. جزئياتي مربوط به ارتباط ميان سفير امارات با لابي صهيونيستي در امريكا از جمله اين اطلاعات بود كه نشان مي‌داد ابوظبي از گروه‌هاي اتحاد عليه ايران هسته‌اي، UANI، و پروژه مقابله با افراط‌گرايي، CEP، حمايت مالي مي‌كرده تا اين گروه‌ها به فعاليت‌هاي خود براي فضاسازي عليه ايران و ممانعت شركت‌ها از مبادله با تهران ادامه بدهند. حالا بخش ديگري از ايميل‌هاي العتيبه در پايگاه اينترنتي ميدل ايست‌اي منتشر شده كه تفاوت قابل توجهي با آن چيزي دارد كه از سوي آل‌سعود و به صورت رسمي در مورد تجاوز نظامي‌اش به يمن گفته مي‌شود. اين بخش از ايميل‌هاي العتيبه بازگوكننده مذاكراتي است كه محمد بن سلمان، وليعهد و وزير دفاع آل‌سعود، با مارتين اينديك و استفان هادلي، سفيرسابق امريكا در فلسطين اشغالي و مشاور سابق امنيت ملي امريكا، داشته است. اينديك در ايميلي به العتيبه سخن محمد بن سلمان در آن مذاكرات را بازگو مي‌كند كه گفته بود «مي‌خواهد از يمن خارج شود و با تعاملات ايران با امريكا تا جايي كه قبلاً هماهنگ شود و اهداف آنها روشن باشد، مشكلي ندارد.» افشاي اين ايميل‌ها گمانه‌زني بر سر تمايل محمد بن سلمان براي خروج آبرومندانه از جنگ يمن را پيش كشيده كه به نظر مي‌رسد بايد در اين مورد با احتياط و تأمل رفتار كرد.
تجاوز پرهزينهنزديك به دو سال و نيم از تجاوز نظامي سعودي و ائتلاف نظامي تحت رهبري آن به يمن مي‌گذرد و نگاهي كوتاه و گذرا به اين مدت از جنگ نشان مي‌دهد كه اين تجاوز نظامي جز هزينه‌هاي سنگين انساني و اقتصادي چيز ديگري در پي نداشته است. هيچ شكي نيست كه كشتار ناشي از حملات هوايي ائتلاف سعودي‌ها يا تخريب گسترده ناشي از اين حملات وجه روشن و آشكار هزينه‌هاي انساني و اقتصادي تجاوز نظامي اين ائتلاف را تشكيل مي‌دهد. بيش از 10 هزار كشته و ده‌ها هزار زخمي به خوبي گوياي مصيبت انساني است كه ائتلاف سعودي با تجاوز نظامي‌اش به يمن براي مردم اين كشور به بار آورده است. با اين وجود، چهره ديگري از اين تجاوز خود را نشان داده كه به صورت غيرمستقيم به اين تجاوز نظامي مربوط مي‌شود و مسئوليت آن هم بي‌ترديد بر دوش آل‌سعود است. اين وجه در تصويري منعكس شده كه آوكه لوتسما، مدير بخش يمن در صندوق عمران و توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) در گزارش خود از شرايط يمن ارائه كرده است. او در اين گزارش از نياز 20 ميليون يمني به كمك‌هاي بشردوستانه و قرار گرفتن دست كم 7 ميليون نفر در آستانه قحطي مي‌گويد و 60 درصدي از جمعيت يمن كه «نسبت به دريافت وعده غذايي بعدي خود اطمينان ندارند.» به اين آمار بايد 3 ميليون نفري را اضافه كرد كه بعد از تجاوز نظامي عربستان بي‌خانمان شدند و بيش از يك ميليون نفر هم به بيماري وبا مبتلا شده‌اند. اين مورد اخير در بيانيه مشترك مديران صندوق كودكان سازمان ملل متحد، يونيسف، سازمان بهداشت جهاني و برنامه جهاني غذاي سازمان ملل مورد توجه خاص قرار گرفت و آنها در اين بيانيه اعلام كردند: «اين بدترين شيوع وبا در جهان در متن بزرگ‌ترين بحران انساني جهان است.» گزارش‌ها خبر از ابتلاي 500 هزار يمني به وبا مي‌دهند كه تا كنون 2 هزار تن بر اثر اين بيماري جان باخته‌اند و نمايندگان سازمان ملل علت آن را نابودي زيرساخت‌هاي اصلي كشور به خصوص تأسيسات پزشكي، بهداشتي و آبرساني مي‌دانند كه بر اثر حملات هوايي ائتلاف سعودي يا به طور كامل نابود شده‌اند يا به شدت صدمه ديده‌اند. موارد ذكر شده در گزارش لوتسما يا بيانيه مشترك اين سه مدير از جمله موارد جنايات جنگي هستند كه آل‌سعود نمي‌تواند در قبال آن طفره برود و تداوم اين وضعيت بي‌شك عواقب سنگيني را براي آن به دنبال خواهد داشت.
عقب‌نشيني‌هاي آلسعودشرايط وخيم يمن آنقدر براي آل‌سعود و تجاوز نظامي‌اش به آن كشور پيامدهاي سنگين داشته كه سعودي‌ها را مجبور به عقب‌نشيني در مواردي كند كه تا كنون سابقه نداشته است. حدود دو هفته قبل بود كه تركي المالكي، سخنگوي ائتلاف متجاوز سعودي، با انتشار بيانيه‌اي در خبرگزاري رسمي سعودي خبر از بازگشايي فرودگاه صنعا، پايتخت يمن داد هرچند از سازمان ملل خواست تا كنترل اين فرودگاه را به دست بگيرد. سعودي‌ها از اوايل تجاوز نظامي خود به بهانه قاچاق سلاح به گروه‌هاي مسلح در داخل صنعا، محدوديت‌هايي را براي حريم هوايي يمن اعمال كردند كه به دنبال اعمال اين محدوديت‌ها فرودگاه صنعا هم در اوت سال گذشته ميلادي بسته شد. در واقع، سعودي‌ها با بستن اين فرودگاه قصد وارد كردن فشار بر مقاومت مردم يمن در پايتخت اين كشور را داشتند اما اين كار باعث محدوديت شديد به كمك‌هاي بشردوستانه و فجايعي شد كه حالا ديگر نمي‌توان به آن ادامه داد. هزينه‌هاي سنگين انساني و شرايط سخت بهداشتي و فشارهاي سازمان‌هاي بشردوستانه كار را به آنجا رسانده كه سعودي‌ها مجبور شده‌اند با عقب‌نشيني از محدوديت‌هاي خود بر حريم هوايي يمن، بازگشايي فرودگاه صنعا را قبول كنند. فرستادن اسماعيل ولد شيخ به تهران را مي‌توان يك عقب‌نشيني ديگر سعودي‌ها ارزيابي كرد. او از آوريل 2015 و به جاي جمال بن‌عمر نماينده سازمان ملل در يمن شد اما در اين مدت و به خصوص از شروع تجاوز نظامي آل‌سعود به يمن به نحوي رفتار كرده كه بيشتر نماينده سعودي‌ها بوده تا سازمان ملل. به همين جهت بوده كه رهبران مقاومت يمن و از جمله محمد البخيتي او را به جانبداري از سعودي‌ها متهم مي‌كنند و در برخي مواقع هم حاضر به ديدار با او نشده‌اند. با توجه به اين سابقه سفر او به تهران بيشتر در قامت سفر نماينده‌اي از سوي سعودي‌ها بوده و اين به معناي عقب‌نشيني ديگري از آنها است كه تا كنون با وارد كردن اتهامات ساخته و پرداخته خود عليه تهران حاضر به يك همكاري منطقه‌اي براي حل و فصل جنگ يمن نبودند. بايد به اين مجموعه افشاي ايميل‌هاي العتيبه از سوي ميدل ايست‌اي را اضافه كرد كه هر چند دسترسي افشاگران جهاني به اين ايميل‌ها دست كم سه ماه قبل بوده اما انتشار آنها در اين روزها پيام ديگري را مي‌دهد. هر چند متن ايميل‌ها حاوي يك نوع تعريف و تمجيد از محمد بن سلمان به عنوان سياستمداري عمل‌گرا است اما پيام اصلي آن در شرايط فعلي گويا است كه حكايت از عقب‌نشيني محمد بن سلمان از جنگي دارد كه خود او آغازگر آن بود.
از نشانه تا واقعيتاين نشانه‌ها مي‌تواند دال بر عقب‌نشيني سعودي‌ها و دست كم در يك مورد خاص، عقب‌نشيني شخص محمد بن سلمان باشد اما مسئله اصلي در تعبير اين نشانه‌ها است و اينكه تا چه حد مي‌توان آنها را به معناي تغيير واقعي در سياست سعودي‌ها نسبت به يمن دانست. بايد به ياد داشت كه همين محمد بن سلمان حدود پنج ماه قبل در ديدار با برخي از رؤساي قبايل يمني، ديدگاه خود را به اين صورت بيان كرد: «عربستان يمن را عمق راهبردي جهان عرب مي‌داند.» اين جمله نشان مي‌دهد كه حكام آل‌سعود يمن و وقايع آن را نه از نظر داخلي و تغيير قدرت در آن بلكه از منظر كلي جهان عرب مي‌بينند و بر اساس اين نگرش است كه تجاوز نظامي خود به اين كشور را تدوين كرده‌اند. آنها با تجاوز نظامي خود به يمن سعي داشته‌اند تا قدرت نظامي خود را نه به رخ يمني‌ها، بلكه به رخ كل جهان عرب بكشند تا جايگاهي را به دست بياورند كه در دهه‌هاي گذشته از آن ماشين نظامي صدام حسين در عراق يا جمال عبدالناصر در مصر بود. حالا اگر محمد بن سلمان بخواهد به راحتي ماشين نظامي خود را از يمن خارج كند بايد از اين جايگاه چشم‌پوشي كند كه البته نمي‌توان انتظار چنين چيزي را از او داشت. در واقع، او با شروع تجاوز نظامي خود انتظار يك پيروزي آسان و دو هفته‌اي را داشت تا با آن حرف اول را در جهان عرب زده باشد اما اشتباه محاسباتي اساسي او و در نظر نگرفتن عامل مقاومت مردمي باعث شده تا در يك دوراهي سخت از ادامه تجاوز نظامي با تمام هزينه‌هايش آن هم براي به دست آوردن آن جايگاه يا عقب‌نشيني كامل و چشم‌پوشي از آن جايگاه گير بكند. شايد يك خروج آبرومندانه از جنگ يمن با رعايت برخي از شروط سعودي‌ها در خصوص اين جنگ بتواند راه‌حل ميانه‌اي باشد كه احتمال دارد ايميل‌هاي افشا شده يا سفر ولد شيخ به تهران در همين جهت باشد. اين نمي‌تواند به معناي پايان بلندپروازي‌هاي آل سعود در يمن باشد چراكه هنوز مسئله يمن را در عمق راهبرد خود مي‌بيند اما مي‌تواند با به حداقل رساندن اهداف بلندپروازانه آن دست كم جلوي ضررهايي را بگيرد كه آل سعود بابت آن اهداف متحمل شده است. بنابراين، از بروز اين نشانه‌ها نمي‌توان نتيجه‌اي سريع را در جنگ يمن انتظار داشت و بايد انتظار نشانه‌هاي بعدي را داشت و ديد آن نشانه‌ها گوياي مسيري به سوي حل و فصل سياسي جنگ يمن خواهد بود يا اينكه محمد بن سلمان با قبول هزينه‌هاي بيشتر مسير گذشته را دنبال مي‌كند.
