مركز آمار ايران از كاهش درصد خانواده‌هاي گسترده طي سال‌هاي 1355 تا 1390 به يك‌سوم خبر داد كه از 11.1 درصد به 3.8درصد تقليل يافته است؛ اتفاق ناخوشايندي كه وضعيت جمعيتي ايران را به شدت تحت‌الشعاع خود قرار داده و زنگ خطر افت جمعيت براي سال‌هاي آينده را به صدا در مي‌آورد.
به استناد تعاريف كلي، خانواده گسترده خانواده‌اي است كه بر اساس بستگي‌هاي نسبي و سبي استوار است و شامل چند گروه خوني و چند گروه زناشويي است، خانواده گسترده فرزندان خود را پس از ازدواج در خود جاي مي‌دهد و گسترش آن نيز به همين لحاظ است و به اين ترتيب ممكن است چند نسل زير يك سقف و در يك خانه مشترك زندگي كنند.
اين همان چيزي است كه مي‌توان در فيلم‌هاي قديمي ديد و صدالبته كه احساس خوشايندي نيز از ديدن آن داشت.
تك نفره‌ها در صدر آماربر اساس طرح پژوهشي ساختار و تركيب خانوار و در روند تغييرات آن طي سال‌هاي 1355 تا 1390 كه از سوي مركز آمار ايران انتشار يافته، سهم خانوارهاي زوجي از 8.4 درصد در سال 55 به 14.6 درصد در سال 90 افزايش يافته كه با توجه به ساختار سني جوان كشور دور از انتظار نيست. اما موضوعي كه مي‌تواند تأمل برانگيز باشد و كارشناسان را به يك چالش بزرگ دعوت كند، افزايش خانواده‌هاي تك‌نفره است. بر اساس گزارش مركز آمار ايران، سهم خانوارهاي تك نفره به شدت افزايش يافته به طوري كه رقم 5.6 درصدي در سال 55 به 71.6 درصد در سال 90 افزايش يافته است. در كنار خانواده‌هاي تك‌نفره، خانواده‌هاي تك والده نيز موضوع مهمي هستند زيرا در اين خانواده‌ها معضلات زيادي جا باز كرده و محلي براي زايش ناهنجاري‌هاي اجتماعي هستند.
در ادامه گزارش مركز آمار ايران، سهم خانوارهاي تك والد كه در معرض آسيب‌هاي اجتماعي قرار دارند طي سال‌هاي 55 تا90 افزايش يافته و از 4 درصد در سال 55 به6.9درصد در سال 90 رسيده است.
دكتر اصغر كيهان‌نيا، روانشناس و مشاور خانواده در مورد خانواده‌هاي گسترده مي‌گويد: در اين شكل از خانواده، پدر و مادر اصلي، مركز ثقل خانواده را تشكيل داده و پسرها و نوه‌ها و عروس‌ها از آنها اطاعت مي‌كنند و اگر پدرو مادر به علت بالا بودن سن نتوانند وظايف سرپرستي را انجام دهند، پسر ارشد جاي آنها را مي‌گيرد. دخترها پس از ازدواج خانه پدري را ترك مي‌كنند و بنابراين غالباً خانواده گسترده به شكل پدر مكاني است و مواردي كه داماد در خانه پدرزن مسكن گزيند نادر است.
وي ادامه مي‌دهد: نقش اصلي را در تربيت فرزندان، پدر به عهده دارد، دايره همسرگزيني محدود و تعهدات اجتماعي زياد است. غالباً فرزندان پي شغل پدران را مي‌گيرند و وظايف متعددي بر عهده خانواده است. شيوه توليد خانوادگي و همياري و تعاون مترتب بر آن، اجتماعي كردن و فرهنگي كردن كودكان، طي جريان جامعه‌پذيري و فرهنگ‌پذيري، نگهداري از پيران و حمايت كامل از اعضا از جمله وظايف سنگين اين خانواده است.
شهرهاي بزرگ مقر تك والدههامركز آمار ايران سهم خانوارهاي هسته‌اي را نيز در بين خانوارهاي ايراني مشخص كرده است. بر همين اساس سهم خانوارهاي هسته‌اي از 58 درصد در سال 55 به 6.9 درصد در سال 90 رسيده است. خانواده هسته‌‌اى يا خانواده مستقل، خانواده‌اي است كه بعد از ازدواج به‌وجود مى‌آيد و مركب از زن و شوهر و فرزندان ازدواج نكرده است. زيرا فرزندان پس از ازدواج و در پاره‌اى موارد قبل از ازدواج، خانه پدرى را ترك مى‌كنند و در مكان ديگرى به‌سر مى‌برند و تنها پدر و مادر باقى مى‌مانند.
بر پايه اين گزارش، در شمال شرق كشور خانوارهاي با اندازه كمتر نظير خانوارهاي تك‌نفره بيشتر از ساير نقاط كشور است و در شمال‌غرب و غرب كشور سهم خانوارهاي گسترده بيشتر از ساير نقاط است كه نشان مي‌دهد در اين مناطق بيشتر از ساير نقاط كشور شكل سنتي خانوار حفظ شده است. البته توجه به اين نكته حائز اهميت است كه درصد خانوارهاي تك‌والد در مركز كشور كه شهرهاي بزرگ در آن قرار دارد بيشتر از ساير مناطق است.
