واژه دماوند و قله مرتفع آن، نامی آشنا برای پیر و جوان ایران اسلامی و بسیاری از گردشگران و تاریخ دانان دیگر کشورهای جهان است و کمتر کسی با این نام آشنا نیست.
فصل تابستان، شهرستان دماوند جمعیتی دو چندان را در خود جای می دهد و این مهاجرت خوش نشینی به دلیل طبیعت سبز و آب و هوای کوهستانی و معتدل آن است.
بر اساس کتاب تاریخی مشیرالدوله، پس از آتشفشان دماوند، نخستین قوم آریایی از سمت مشرق به ایران وارد شدند و در این منطقه سکنی گزیدند.
در کتب تاریخی بسیاری دیگر، از نام دماوند به عنوان منطقه ای قدیمی و خوش آب هوا که خانواده های نجبا و ملوک الطوایفی ساسانیان در آن ساکن بوده اند نام برده شده که بیانگر قدمت بسیار آن است.
هسته مرکزی اولیه شهر دماوند بر روی تپه ای بین رودخانه های تار رود و آهنه رود احداث شده که بیشترین بناهای تاریخی نیز در این نقطه قرار گرفته است.
***
در شهر دماوند هیچ بنای تاریخی و فرهنگی نیست که نمایانگر معماری، هنر، فرهنگ و تشکیلات اجتماعی، سیاسی و شهرسازی دوران صفویه، زندیه، افشار و قاجار نباشد.
در میان آثار باستانی شهر دماوند برج یادمان شیخ شبلی بطور ویژه خودنمایی می کند و هر عارف و عامی در ابراز ادب نسبت به این برج بر خود می بالد، زیرا این برج اثر بی نظیری است که از لحاظ معماری و آجرکاری کلکسیونی کم نظیر در تمام دنیا است که شاید بتوان آن را تنها با مقبره امیراسماعیل سامانی در بخارا و برجهای خرقان مقایسه کرد.
* مركز ثقل گردشگري
شهر دماوند را محلاتی چون فرامه، چالیکا(چالکا)، جیلارد(گیلعاد)، درویش، دشت مزار، شلمبه، اوره، ولیران(به زبان محلی وله رون)، روح افزا، درویش، قاضی، تشکیل می داد که محلاتی چون خمینی آباد(قلعه پا)، گیلاوند و آب معدنی چشمه اعلا و... بتدریج و با توسعه شهر دماوند به این محلات افزوده شد.
در منتهی الیه شمال شرق استان تهران با عبور از شهرهای جاجرود، بومهن و رسیدن به دو راهی، محورهای فیروزکوه و هراز در مقابل مسافران نمودار می شود. محور فیروزکوه با عبور از گیلاوند و شهر آبسرد در سمت راست(پایین جاده) و طی مسافتی حدود 70 کیلومتر به فیروزکوه می رسد.
همچنین در محور هراز نیز با عبور از شهرهای رودهن و آبعلی به سوی امامزاده هاشم(ع) و منتهی به جاده مازندران می شود.
شهر دماوند از قدیم الایام به عنوان منطقه ای گردشگری در نظر بوده و دلیل اصلی آن وجود باغات و مزارع سرسبز و چشمه سارهای بسیار و عبور دو رود پر آب است.
جاری بودن رودهای تاررود و مشکین چه، از میان دامنه سلسله جبال البرز و عبور آن از داخل شهر موجب سرسبزی باغات بسیاری شده است که خانه ها را در خود جاي داده و طبیعتی دیدنی، بکر و سرسبز را به وجود آورده است.
همچنین به دلیل وجود اماکن گردشگری متعدد در اطراف شهر دماوند همانند قلعه عسگر کیلان، تنگه واشی فیروزکوه، غار زیبا و دیدنی رودافشان به عنوان بزرگترین غار تالاری کشور و... مرکز ثقل گردشگری شرق تهران است.
از دیگر نکات بارز این شهر قرارگرفتن در میان دو محور اساسی و ترانزیتی کشور و محورهای پرتردد و مسافری است و شاهراهی به سوی بارگاه ملکوتی ثامن الائمه علی ابن موسی الرضا (ع) هشتمین امام شعیان جهان و قله ای که به عنوان برندی مهم در عرصه بین المللی و جهانی ثبت شده است.
آنچه از شواهد و آثار به جای مانده می توان دید حکایت از حضور انسان از کهن ترین دوران حیات بشر در این سرزمین دارد.
این شهر با توجه به قدمت و اهمیت آن حدود هفته دهه قبل به عنوان یک اثر ملی از سوی دمرگان فرانسوی در فهرست آثار ملی ایران به شماره 56 به ثبت رسید که در میان آثار به ثبت رسیده نمی توان شهری را با چنین قدمت و تاریخی یافت.
قله اي اسطوره ای
کهن شهر دماوند آمیخته با نام قله بلند، رفیع و همیشه سفید دماوند است و در تاریخ روایی ایران به حوزه اسطوره لقب گرفته است. این قله مرتفع در شمال شرق استان تهران و ابتدای مازندران، آیین ها و اسطوره هایی را در خود جای داده که مبدل به نمادی یگانه شده و شهرت و آوازه بسیاری در ایران و جهان یافته است.
شهر دماوند یادآور اسطوره هایی همچون کاوه آهنگر، آرش کمانگیر، ضحاک و دهها خاطره مذهبی، فرهنگی و ملی این سرزمین کهن است و قله دماوند در تمامی فصول سال محل صعود کوهنوردان و عاشقان طبیعت است و بسیاری از ورزشکاران و هنردوستان و طبیعت پسندان را به خود جذب می کند.
در این میان طبیعت سرسبز در کنار آثار تاریخی بسیار متعدد همچون پارک چشمه اعلا، آبشار تیزآب، دریاچه تار، مسجد جامع دماوند، برج یادمان شیخ شبلی، امامزادگان متعدد همچون عبدالله و عبیدالله، امامزاده هفت تن و هشت تن، امامزاده قاسم، امامزاده گتمیر و... این شهرستان را به قطب زیارتی و گردشگری استان تهران و کشور تبدیل کرده است.
شهر دماوند در حقیقت نام خود را از قله ای برافراشته و همیشه سپید گرفته است که استواری، شکوه، عظمت، پاکی و صلابتش بیانگر صفات بی نهایت خداوند قادر منان است .
قله دماوند در حقیقت سمبل ملیت ایرانیان است آنگونه که قلل دیگر کشورها به عنوان سمبل ملیت از آنها یاد می شود همچون فوجی یاما و... که مردم آن کشورها بدان می بالند، این قله نیز از جمله افتخارات ایران اسلامی است.
زائران و گردشگرانی که از شهر دماوند بازدید می کنند همچنین جدای از سیب و گردوی دماوند از عسل، حلوای لوز و شیرینی توتک آن نیز به عنوان سوغات استفاده می کنند. مردم شهر دارالمومنین دماوند میزبانی مهمان نواز برای زائران و گردشگران استان تهران، کشور و حتی توریست ها هستند و توانسته اند در پذیرایی از میهمان نام نیکی از خود بجا بگذارند.
شهرهای آبعلی، رودهن، کیلان و آبسرد نیز هریک با تاریخی وسیع و کهن مناطقی دیدنی شهرستان دماوند هستند و مناطقی چون گیلاوند، سربندان، جابان، سیدآباد و ... در مسیر تردد گردشگران در زیبایی طبیعتی سبز و تولیدات باغی کم نظیرند.
دماوند هم اینک دارای دو بخشداری مرکزی و رودهن است و از شمال به مازندران، از جنوب به ورامین، ایوانکی و گرمسار، از شرق به فیروزکوه و از غرب به شهرستان پردیس متصل است.
