مسابقات آيتكس را انجمن مخترعان و وزارت علوم كشور مالزي، فدراسيون جهاني ارتباطات زير نظر مالكيت‌هاي فكري و معنوي سازمان ملل برگزار مي‌كند و از اعتبار بالايي برخوردار است. رحمتي با اختراع آسفالت ضدترك خودترميمگر، ضمن كسب مدال طلا از طرف آيتكس، مخترع برتر سال ۲۰۱۲ شد. رحمتي متولد ۱۳۶۴ در تبريز است. رحمتي عامل موفقيتش را عنايت خدا، دعاي پدر و مادر و تلاش و پشتكارش مي‌داند. او ۱۲ اختراع ثبت‌شده ملي، يك اختراع ثبت‌شده جهاني و ۳ مقاله ISI دارد و برايمان از اختراعات و كارهايش مي‌گويد.
آقاي رحمتي! منظور از اختراع چه كاري است؟ به چه كاري اختراع گفته مي‌شود؟ اختراعات همه ارزشمندند اما شايد بعضي اختراعات كاربردي نباشند و بنيه علمي قوي و قابليت تجاري‌سازي نداشته باشند. اختراع بايد نوآوري داشته باشد و همه قوانين علمي روي آن حاكم باشد. هيچ قانون علمي اثبات شده‌اي را نقض نكند و قابليت تجاري‌سازي داشته باشد و بتواند مشكلي از جامعه حل كند.
خودتان كارهاي علمي‌تان را از چه زماني شروع كرديد؟ از سال ۸۵ كارهاي تحقيقاتي من شروع شد و اولين كارم آزمايش روي بتون‌هاي شيشه‌اي بود. اين كار را تحت عنوان يك طرح پژوهشي انجام داديم و از آن مقاله اختراعي را به نتيجه رسانديم. در ادامه ۱۲ اختراع ثبت شده ملي، يك اختراع ثبت شده جهاني و سه مقاله ISI و حدود ۲۴، ۲۵ مقاله در كنفرانس‌هاي داخلي و خارجي ارائه شده است.
زمينه تخصصي كاري‌ات روي چه موضوعي است؟ زمينه تخصصي بنده روي محور نانوتكنولوژي و كاربرد نانوتكنولوژي در مهندسي عمران و مهندسي محيط زيست و بيشتر روي مواد و مصالح است. مثل بتون و آجر و آسفالتي كه در آن از فناوري نانو استفاده شده است.
تا به حال در چند مسابقه جهاني شركت كرده‌اي؟
در چهار مسابقه جهاني اختراعات شركت كرده‌ام. كشورهاي مجارستان و مالزي را غير‌حضوري شركت كردم و دو مدال طلا كسب كردم. در كره‌جنوبي و مالزي هم حضور داشتم كه براي كره‌جنوبي در سال ۲۰۱۱ دو طرح را ثبت نام كرده بوديم. يكي رآكتور فاضلاب شهري با استفاده از فناوري نانو بود كه مدال طلا كسب كرد. ديگري هم آسفالت ضدترك خودترميمگر كه مدال نقره گرفت. آسفالت ضدترك خود ترميمگر جايزه ويژه وزارت علوم و تحقيقات كشور تايوان را هم كسب كرد. همچنين سال ۲۰۱۲ در بيست و سومين نمايشگاه اختراعات و نوآوري‌هاي مالزي شركت كرديم كه جزو بزرگ‌ترين نمايشگاه‌هاي اختراعات جهان است. در اين مسابقات طرح آسفالت ضدترك خودترميمگر كه با استفاده از تكنولوژي نانو كار شده بود توانست مدال طلا بگيرد و براي اولين‌بار در اين ۲۳ سال يك ايراني به عنوان برترين مخترع سال ۲۰۱۲ از طرف آيتكس كه نام اين جشنواره بود معرفي شد.
در مسابقات آيتكس مالزي چند كشور حضور داشتند؟ حدود ۴۰ كشور و سازمان و دانشگاه مختلف و معتبر حضور داشتند. تمام دانشگاه‌هاي معتبر مالزي در كنار كانادا، ژاپن، كره‌جنوبي، چين، فرانسه، ايتاليا و ديگر كشورهاي اروپايي و خاورميانه‌اي در ۱۴ رشته شركت كرده بودند. مسابقه كاملي بود و تمام رشته‌هاي علوم از پزشكي تا فني- مهندسي را شامل مي‌شد.
عملكرد آسفالت ضدترك خودترميمگر به چه صورت است؟
ببينيد يك متر مكعب آسفالت شش كيلوگرم قير به آن زده مي‌شود. چون آسفالت از قير و سنگدانه تشكيل شده، ما در طرح اختلاطي قير، يك‌سري كپسول‌هايي را به تركيبش اضافه كرديم. اين كپسول‌ها از جنس پليمر و يك قسمتش مونومرهايي دارد كه حاوي نانوذرات است و داخل مونومرها گنجانده شده‌اند. اندازه كپسول‌ها ۲۰۰ ميكرومتر و خيلي كوچك است و ۵ درصد كل قير را تشكيل مي‌دهد. يك‌صدم درصد كپسول هم نانوذرات است. اين كپسول‌ها طوري طراحي شده است كه نسبت به ضربه حساسند. چاله‌ها اگر شرايط زير‌سازي آسفالت استاندارد و درست باشد از تَرَك‌هاي مويي به وجود مي‌آيند. بعد اين تَرَك پيشرفت مي‌كند و رفته رفته تبديل به چاله مي‌شود. اگر بتوانيم اين تَرَك‌ها كه به صورت مويي و ريز هستند و با چشم هم ديده نمي‌شود را به همديگر وصل كرد ديگر چاله‌اي در آسفالت ايجاد نمي‌شود. ما كپسول‌ها را در آسفالت به صورت همگن و يكنواخت پخش كرديم و چون كپسول‌ها هم يكنواخت در آسفالت پخش مي‌شود، اين كپسول‌ها به ضربه حساسند و هوشمند عمل مي‌كنند. در اثر ضربه كپسول‌ها مي‌شكنند و وسط مونومرهايي كه حاوي نانوذرات هستند، آزاد مي‌شوند و آن تَرَك‌هاي ريز را پر مي‌كنند و آسفالت دوباره به سطحي صاف تبديل مي‌شود.
چقدر براي اين اختراع وقت گذاشتي؟ دو سال.
عمر مفيدش چقدر است؟ در شهري مثل تبريز به خاطر سردي هوا و يخبندان و تغيير درجه حرارت پنج‌سال عمر مفيد تخمين زده‌ايم. الان هم با شهرداري تبريز وارد قرارداد شديم كه بياييم براي اولين‌بار در كشور و جهان اين طرح را به صورت نمونه آزمايشي اجرا كنيم. مزيت ديگر اين طرح توجيه اقتصادي آن است. هزينه تمام شده اين آسفالت دو‌برابر آسفالت معمولي است. منتها شما دو هزينه‌اي كه كم مي‌كند را حساب كنيد. يكي عمرش ۵/۳ تا ۵ برابر آسفالت‌هاي معمولي است. ديگر اينكه وقتي در آسفالت چاله‌اي ايجاد مي‌شود تا حدي قابل تحمل است و بعد از آن راه چاره لكه‌گيري است كه جمع و پهن كردن آسفالت هم هزينه‌اي دارد. از طرف ديگر آسفالتي كه جمع كرده‌ايم قابل بازيافت نيست و يك نخاله محسوب مي‌شود و مشكلات زيست محيطي دارد. اختراع ما مشكلات زيست محيطي آن را حذف نمي‌كند بلكه به خاطر بالا بردن عمر آسفالت اين مشكلات را كاهش مي‌دهد.
اين اختراع را انفرادي كار كرده بودي يا گروهي؟ كار گروهي بود. آقاي مهندس رستگار فرج‌زاده ۲۵ ساله و افشين جورابچي با ۲۰ سال سن در اين اختراع حضور داشتند.
ايده اوليه اختراع از كجا آمد؟ ايده اوليه را از مقاله‌اي با موضوع كاربرد نانوتكنولوژي در روسازي معابر كه براي كشور سوئيس بود خواندم. در سوئيس روي اين موضوع مطالعاتي كرده بودند و كارهايي انجام داده بودند اما عملياتي نشده بود.
در مسابقات مالزي متوجه اين مسئله شدند كه اين از خودتان نيست؟ اتفاقاً در مسابقات مالزي كه بوديم، يكي از داوراني كه آمده بود تا از ما سؤال بپرسد، همان كسي بود كه مقاله را نوشته بود. من نمي‌دانستم كه ايشان چه كسي است و در سؤالش گفت ايده اين كار را از كجا گرفتيد؟ مقاله خود ايشان را من برداشتم و بهشان نشان دادم و گفتم از اين مقاله الهام گرفته‌ام.
برخوردشان چگونه بود؟
ايشان خودشان را معرفي كردند و گفتند من نويسنده مقاله هستم. خيلي از كاري كه انجام داده بوديم خوششان آمد و از اينكه راهشان را ادامه داده بوديم و بهتر كرديم خيلي تشكر كردند.
الان حق اختراع براي شما است يا نويسنده مقاله؟ شما چيزي را اختراع مي‌كنيد و من مي‌آيم ماده ديگري روي آن مي‌زنم. چيزي كه شما به آن شكل اختراع كردي حق ثبتش مال شما است و چيزي كه من اختراع كردم و آن ماده را اضافه كردم مالكيتش براي من است. ماده‌اي كه ايشان با نانوذرات سيليس اختراع كرده براي ايشان و كاري كه ما بهينه كرديم براي ماست.
چرا آنها نتوانسته بودند عملياتي كنند؟ آنها ايده درست به ذهنشان رسيده بود ولي روش را اشتباه رفته بودند. سيليس آن تأثيرگذاري را در آسفالت ندارد و تأثيرگذارياش در بتون است.
شما چطور متوجه اين موضوع شديد؟ وقتي مقاله را خواندم خيلي خوشم آمد و اولين هدفم اين بود كه آيا مي‌توانم اين كار را خودم بومي‌سازي كنم. علم انحصاري نيست كه براي يك نفر باشد. همان آزمايش را با نانو سيليس انجام داديم و ديديم بله مي‌توانيم به آن دانش فني برسيم. بعد آمديم آن را بهينه‌سازي كرديم. يعني به جاي نانوذرات سيليس، از نانوذرات دي اكسيد تيتانيوم و نانو لوله كربن استفاده كرديم كه تأثيرگذارياش بيشتر بود و هزينه‌ها را پايين مي‌آورد. همچنين نانو لوله كربن خواص جديدي به آسفالت مي‌داد و انعطاف‌پذيري و مقاومتش در برابر يخبندان را بالا برد. من روي نانو تيتانيوم، اكسيد روي و نانو لوله كربن بيشتر كار كردم و مي‌خواستم موادي كه خودم با آن كار مي‌كنم را روي آسفالت امتحان كنم و كاملاً تصادفي بود.
درباره فناوري نانو هم توضيح مي‌دهيد. هر ماده سه بعد طول، عرض و ارتفاع يا ضخامت دارد. اگر حداقل يكي از ابعادش در مقياس نانومتر باشد و آن ذره را داخل ماده بگذاري آن ماده نانو ماده مي‌شود. نانومتر مي‌شود ميلياردم متر؛ يعني يك صدم تار موي انسان.
مزيت اين نانومتر در چيست؟ وقتي اندازه ذرات نانومتر شد يعني به محدوده اتم رسيد. يعني رفتار اتمي ماده را دستكاري كرده‌ايد. اگر شما بتوانيد رفتار اتمي ماده را دستكاري كنيد، هر انتظار و خصوصيتي كه از آن ماده انتظار داشته باشيد مي‌توانيد برايش به وجود بياوريد. در واقع خلقت آن را تغيير مي‌دهيد و چيز جديدي خلق مي‌كنيد. به طور مثال انتظار من از جدول‌هاي بتوني اين هست كه در مقابل برف و باران ساييده نشوند. اگر ما بتوانيم اتم‌هاي اين جدول بتوني را دستكاري كنيم، آن موقع اين خاصيتي را كه از جدول مي‌خواهيم داشته باشيم، صدبرابر كرده‌ايم.
ايران در فناوري نانو در چه جايگاهي قرار دارد؟ ما جزوه ۱۰ كشور برتر توليد كننده فناوري نانو هستيم. پيشرفت خوبي داشته‌ايم اما در مهندسي عمران، ساختمان و راه‌سازي خيلي كم كار شده است. علتش هم اين است كه استادان، مهندسان و دانشجويان اين رشته‌ها متأسفانه با نانو غريب هستند. در اين زمينه خيلي كم كار شده است و خيلي جا دارد تا در صنعت ساختمان و عمران نانو استفاده شود.
نگاه بقيه كشورها از اينكه يك جوان ايراني برترين مخترع شده چگونه بود؟ خيلي تعجب كردند. يكي از داورها از من پرسيد كه اصلاً ايران آسفالت دارد كه روي آسفالت كار كرديد؟ من هم يك كتاب نفيس از شهر تبريز برده بودم و خيابان‌هاي شهر تبريز را نشانش دادم. واقعيت اين است كه دشمنان ايران فكر و هزينه گذاشته‌اند تا عليه ايران تبليغات منفي كنند. ما در عوضش فقط نشستيم و نگاه كرديم. بايد كار كنيم و چهره واقعي ايران را نشان جهان بدهيم.
كمي توضيح درباره اختراع ديگرت نانو رآكتور تصفيه‌گر فاضلاب شهري مي‌دهي؟ ما بتوني را طراحي كرديم كه داخلش نانوذراتي كار گذاشتيم كه اين نانوذرات نسبت به منبع نور حساسند. وقتي اين منبع نوري اثر مي‌كند نانوذرات فعال مي‌شوند و خصوصيت ضد آلايندگي و گندزدايي كه دارند را نشان مي‌دهند. وارد فاضلاب مي‌شوند و مواد آلاينده را از آن حذف مي‌كنند. در روش سنتي صد درصد فاضلاب داريم و وقتي فاضلاب را تصفيه مي‌كنيم ۳۰، ۴۰ درصد لجن و مابقي آب است. اين ۳۰، ۴۰ درصدي كه مانده را بايد در محيطي مقابل نور خورشيد پخش كنيد تا كود شود. ولي در روش جديد وقتي صد درصد فاضلاب داريم ۹۸ درصد آن آب مي‌شود و بقيه به شكل گاز دي اكسيد كربن به هوا مي‌رود. يعني سيستم بدون توليد لجن است. در مسابقات كره‌جنوبي، داور ژاپني به من گفت تو داري صنعت فاضلاب جهان را به هم مي‌زني. ايده اوليه از خودمان بوده و در كانادا مشغول ثبت جهاني است.
چرا در كانادا ثبت جهاني مي‌كنيد؟ ثبت جهاني اختراعات فقط در چند كشور انجام مي‌شود كه كانادا يكي از اين كشورهاست.
چطور مي‌شود يك جوان از شادباد تبريز و با امكانات يك روستا مي‌آيد و مخترع برتر آيتكس مي‌شود؟ سه علت دارد. يكي عنايت خداست. من هر چيزي كه از خدا خواستم هميشه بيشتر از آن چيز را به من داده است. خاطره‌اي هم دارم تا بگويم اين حرف‌ها شعار نيست و آنهايي كه باور ندارند مي‌توانند امتحان كنند و امتحانش هم مجاني است و دوم دعاي پدر و مادر. اگر شما پشت سرتان دعاي خير پدر و مادرتان باشد، موفق خواهيد شد. عامل سوم هم تلاش و تلاش و تلاش خودِ فرد است. خدا براي آدم راه را باز مي‌كند و تو هم بايد به دنبال آن بروي.
خاطره‌اي كه مربوط به عنايت خدا است را برايمان مي‌گويي؟ در مسابقات آيتكس تيم ايران ۳۵ اختراع داشت و در مجموع ۱۱ مدال طلا، هفت مدال نقره و شش برنز آورد و چهارمين تيم مسابقات شد. حدود ۱۱ طرح هم مدالي كسب نكرد. معمولاً چند ساعت قبل از مراسم اختتاميه به سرپرستان تيم‌ها مي‌گويند در تيم‌شان چه طرح‌هايي مدال آورده است اما به تيم ما هيچ چيزي نگفتند. من مي‌دانستم طرحم مدال طلا برده اما فكر نمي‌كردم برترين مخترع بشوم. در مراسم اختتاميه سر ميز شام مي‌دانستم از بچه‌هاي تيم ايران هيچ‌كدام برترين اختراع را ندارند. خدا شاهد است از خدا خواستم شرايطي مهيا شود كه يكي از بچه‌هاي ايران براي اولين بار برترين مخترع شود. فكر مي‌كنم در برنامه‌شان نبود من برترين مخترع شوم و من از خدا خواستم شد. من همين طور در دلم با خدا حرف مي‌زدم و حس خاصي داشتم كه من الان نمي‌توانم توصيفش كنم. در دلم با خدا حرف مي‌زدم كه ديدم در مانيتور تصوير من و اختراعم را انداختند و صدايم كردند. من خودم را گم كرده بودم و نمي‌توانستم روي سن بروم كه سرپرست تيم آمد و مرا روي سن برد. من هر چيزي كه از خدا خواسته‌ام هميشه بيشتر از آن چيز به من داده است.
براي نابغه شدن هوش فراوان مي‌خواهد يا پشتكار زياد؟ پشتكار زياد مي‌خواهد. همه انسان‌ها از يك سطح استعداد برخوردارند، فقط در حد استفاده‌اي كه مي‌كنند با هم فرق دارند. من هوشم نه از كسي بالاتر است، نه پايين‌تر. من فقط زياد تلاش مي‌كنم و زياد دنبالش مي‌روم.
روزي چند ساعت مطالعه مي‌كني؟ روزي سه ساعت. ولي دوران ليسانس هفت، هشت ساعت مطالعه داشتم اما فوق‌ليسانس و دكترا روزي سه ساعت.
اوقات فراغت چه كار مي‌كني؟ كارهاي فرهنگي مي‌كنم. برگزاري جشنواره و تيم تحقيقاتي و حضور در برنامه‌هاي فرهنگي و مذهبي.
چقدر در راهي كه پيش‌رو داشتي حمايت شدي؟ من هم براي مالزي و هم كره تحت حمايت مالي شهرداري تبريز بودم. تمام هزينه‌ها را شهرداري تبريز تقبل كرد و الان شهرداري تبريز اين آمادگي را دارد تا از اختراعات مخترعان همه شهرهاي كشور تحت عنوان تيم اختراعات شهرداري تبريز حمايت كند. طبق صحبت‌هايي كه با مسئولان و فدراسيون كرده‌ايم، سال آينده مسابقه‌اي با روالي كه در خارج كشور برگزار مي‌شود، ميزباني‌اش را ايران در شهر تبريز به‌عهده مي‌گيرد و ما شاهد حضور مخترعان ۴۰ كشور در خرداد سال ۹۲ خواهيم بود.
خودت مشاور علمي و امور نخبگان فرماندار، مشاور شوراي اسلامي شهر تبريز و مشاور يكي از بخش‌هاي شهرداري تبريز هستي. چه اقداماتي براي حمايت از جوانان نخبه صورت مي‌گيرد؟ سطح حمايت‌ها كافي نيست. استعداد جوانان ما خيلي زياد است و استعداد نوجوانان مان بالقوه. ما بايد استعداد جوانان‌مان را نگه داريم و استعدادهاي بالقوه را به بالفعل برسانيم. مسئولان دقت كنند حمايت‌هايي كه مي‌كنند كافي نيست، چون تعداد نخبگان ما زياد است. ما نبايد حمايت‌ها را فقط در حمايت مالي ببينيم. حمايت مالي اولويت دوم است و حمايت اول حمايت روحي و معنوي است. نخبه‌پروري بايد يك فرهنگ شود. وقتي يك ورزشكار افتخاري مي‌آفريند و همه برسرش دست نوازش مي‌كشند، يك مقدار از آن را براي نخبگان علمي صرف كنند. در هر عرصه‌اي كه پرچم ايران بالا برود افتخار است. حالا مي‌خواهد فرهنگ، ورزش، ادبيات يا علم باشد. اما علم يك مرتبه از اين‌ها بالاتر است و اگر نباشد پايين‌تر نخواهد بود.
از كشورهاي ديگر پيشنهادي شده؟ از ژاپن، كانادا، هلند و آلمان براي كار و بورس تحصيلي پيشنهاد شده‌است.
قبول مي‌كني؟ من مانده‌ام، نه به خاطر به به و چه چه. ملت و دولت چه به من ارزش بدهند، چه ندهند، وقتي روي سن مي‌روم مدال بگيرم، نمي‌توانم احساسم را وصف كنم و با هيچ چيز عوضش نمي‌كنم. مانده‌ام تا به علاقه‌ام بپردازم و بتوانم مؤثر باشم.
خاطره‌اي از جشنواره‌هايي كه رفتي داري كه برايمان بگويي؟ در سئول جلوي يكي از مراكز خريد، كيف دستي‌ام را جا گذاشتم. به شهري ديگري رفتم و عصر يادم افتاد كيفم آنجا جا مانده و تمام مدارك و پول‌هايم داخلش است. سريع تاكسي گرفتم و برگشتم و كيف بعد از ۱۰ ساعت همانطوري كه جا گذاشته بودم سر جايش بود و كسي به آن دست نزده بود.
