روز چهارم شعبان سال ۲۶ ه. ق، خانه امیر المؤمنین (ع) و ام البنین (ع) در مدینه منوره، به قدوم کودکی روشن شد که حماسه ساز باشکوه‌ترین واقعه تاریخ گشت. مادرش فاطمه دختر حزام بن خالد از قبیله کلاب ملقب به «ام البنین» بود که نیاکانش همه از مردان شجاع و دلیر عرب بودند. حضرت على (ع) در گوش این نوزاد بسیار خوش منظر و زیبا، اذان و اقامه گفت و او را عبّاس نام نهاد. نقل است که پس از آن حضرت علی بازوهایش را بوسید و گریه کرد و در پاسخ به ام البنین که دلیل گریه او را جویا شد، گفت دو بازوی عباس در راه کمک به حسین (ع) جدا می‌شود و خداوند در ازای دو دست بریده‌اش، دو بال در آخرت به او عطا می‌کند. (کلباسی، الخصائص العباسیه، ۱۴۲۰ق، ص۶۴-۷۱)
عبّاس هم به معناى شیر نیرومند و خشمگین و هم به معناى عبوس و چهره گرفته است، زیرا که ایشان نسبت به ظالمان، چهره‌اى خشمگین داشتند. در روز هفتم ولادت حضرت عباس (ع) هم گوسفندى را به عنوان عقیقه ذبح و گوشت آن را در بین فقرا تقسیم کردند. نقل شده است امام علی (ع)، گاهى قنداقه عباس خردسال را در آغوش مى‌گرفت و بر بازوان او بوسه مى‌زد و اشک مى‌ریخت چراکه این دست‌ها روزی براى کمک و یارى برادرش حسین (ع) قطع خواهد شد.
مخزن سجایا و ویژگی‌های انسان کامل
معروف‌ترین کنیه حضرت عباس (ع)، «ابوالفضل» و از القاب ایشان؛ «قمر بنی هاشم»، «قمر العشیره»، «باب الحوائج»، «سقای کربلا»، «ساقی عطاشا»، «علمدار کربلا»، «صاحب لواء»، «حامل لواء»، «عبد صالح»، «طیار»، «ابوقربه» (صاحب مشک)، «عمید»، «صابر»، «محتسب» و «مواسی» (فداکار) است. (علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۴۰)
عباس بن علی (ع) به خاطر سیمای جذاب و نورانی، به «قمر بنی هاشم» و به خاطر آوردن آب به خیمهها در صحرای کربلا، «سقا» لقب گرفت. (کلباسی، الخصائص العباسیه، ۱۴۲۰ق، ص۶۴-۷۱)
حضرت عباس (ع) در خانه امام على (ع)، تحت تربیت خاص آن حضرت (ع) و در دامان مادری با ایمان، وفادار و فداکار و در کنار برادرانش امام حسن و امام حسین (ع) و خواهر بزرگوارش زینب کبری (س) رشد کرد و درس هاى بزرگ ایمان، انسانیت، ایثار، صداقت، اخلاق و کمال را از این خاندان پاک فرا گرفت و از مقام والای علمی برخوردار شد.
او در روز‌های کودکی و نوجوانی، از دانش و بینش، گفتار الهی و رفتار آسمانی پدر گرانقدرش امام علی (ع) بهره می‌گرفت و به تکامل و پویایی می‌رسید تا در آینده، نخل بلند قامت استقامت و سنگربان حماسه و مردانگی باشد.
حضرت ابوالفضل العباس (ع) نه تنها در قامت رشید بود و توانمندی و قوای جسمی بالایی داشت، بلکه از نظر کمالات و سجایای روحی و اخلاقی، جلوه‌های انسانی، خِرَد و دانش و حکمت نیز برجسته بود و بعد از برادرانش امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در میان همه جوانان و رجال اهل بیت (ع) نظیر نداشت.
ایمان راسخ و بسیار استوار، بصیرت بسیار نافذ، وفاداری، ادب، جوانمردی، رشادت و شجاعت، صبر و استقامت، نیکوکاری، کرم و بخشش و اطاعت از امام از ویژگی‌های برجسته حضرت ابوالفضل العباس بن علی ابن ابی طالب (ع) و حتی ضربا المثل میان اعراب و غیر اعراب است که هیچ کس نتوانسته و نمی‌تواند آن را انکار کند. (طعمه، تاریخ مرقد الحسین و العباس، ١۴١۶ق، ص۲۳۶)
جهادگر همیشگی میدان‌های سخت
فرزند دلاور و پاکدل امیرالمومنین (ع)، ۱۴ سال و ۴۷ روز از حیات مبارک پدر را درک کرد و در این مدت، همواره و در همه میدان‌ها در کنار ایشان حضور داشت و در ایام دشوار حکومت، لحظه‌ای از پدر جدا نشد. حضرت ابوالفضل (ع) در سال ۳۷ هجری قمری و زمانی که حدود ۱۲ سال سن داشت، در جنگ صفین شرکت کرد و حماسه‌ای جاوید آفرید و همراه مالک اشتر برای لشکریان از فرات آب آورد. (خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق، ص۳۸۵) آن حضرت در سنین ۱۲ تا ۱۴ سالگی، در برخی از جنگ‌ها همراه با پدرش امام علی (ع) شرکت داشت و در همان سنین نوجوانی، حریف قهرمانان نامی عرب بود.
حضرت قمر بنی هاشم (ع) ۱۴ ساله بود که پدرش امام علی (ع) در ماه رمضان سال چهلم هجری در محراب مسجد کوفه به شهادت رسید. وی با چشمانی اشکبار و خاطری اندوهگین، شاهد دفن شبانه و پنهانی پدر بود.
حضرت عباس (ع) پس از آن، سال‌های تلخ امامت برادرش حسن بن علی المجتبی (ع) را که توطئهها و حیلهگریهای معاویه و ستم‌های امویان اوج گرفته بود، تجربه کرد. دورانی که بسیاری از یاران وفادار امام علی (ع) و امام حسن (ع)، از جمله حجر بن عدی و عَمرو بن حَمِق خُزاعی به شهادت رسیدند. وقتی امام حسن مجتبی (ع) مسموم شد و به شهادت رسید، حضرت عباس (ع) ۲۴ سال سن داشت که در غم از دست دادن برادر، بسیار متأثّر و اندوهگین شد. عباس پس از آن و مانند همه دوران زندگی، همراه برادرش امام حسین (ع) بود و جوانی خود را صرف خدمت به امام و برادر خویش کرد تا اینکه در واقعه عظیم عاشورا زمانی که ۳۵ سال داشت، علمدار و سقای سپاه امام حسین (ع) شد (مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۵) و با رشادت تاریخی خود، حماسه ساز و جانباز کربلا گشت و به فیض عظیم شهادت نائل شد. حضرت قمر بنی هاشم (ع) با پس زدن امان نامه امویان، بزرگ‌ترین درس وفاداری را در جامعه انسانی به نمایش و یادگار گذاشت.
جایگاه بی نظیر بزرگ جانباز کربلا در بهشت
به دلیل این رشادت‌های بزرگ حضرت عباس است که ائمه اطهار (ع) در سخنان خود آن حضرت را صاحب جایگاه رفیع در سرای آخرت توصیف کرده‌اند. بر اساس روایتی، وقتی امام سجاد (ع) عبیدالله فرزند عباس (ع) را دید، اشک‌هایش جاری شد و فرمود عمویم عباس نزد خداوند منزلت و جایگاه بالایی دارد که همه شهدا در روز قیامت به او غبطه می‌خورند. در ادامه همین روایت آمده است که خداوند عمویم عباس را رحمت کند که خود را فدای برادرش امام حسین (ع) کرد و در این راه دو دستش قطع شد که خداوند عوض دو دست قطع شده او دو بال در آخرت به او عطا خواهد کرد تا با آن دو بال پرواز کند. (شیخ صدوق، خصال، ۱۴۱۰ق، ص۶۸)
ازدواج و فرزندان قمر بنی هاشم (ع)
حضرت قمر بنی هاشم (ع) در سن ۱۸ تا ۲۰ سالگی و چند سال بعد از شهادت پدرش امام علی (ع)، با لُبابَه دختر عبیدالله بن عبّاس پسر عموی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) ازدواج کرد. لُبابَه از بانوان بزرگ زمان خویش بود که در فضایی آکنده از نور قرآن و محبت به خاندان وحی دیده به جهان گشوده و در سایه سار قرآن و عترت تربیت یافته بود.
تاریخ نگاران در تعداد فرزندان حضرت عباس (ع) اختلاف نظر دارند. برخی آن حضرت (ع) را صاحب دو فرزند به نام‌های عبیدالله و فضل، بعضی عبیدالله، حسن و قاسم، برخی دیگر عبیدالله و محمد و برخی نیز عبیدالله، فضل، حسن، قاسم و یک دختر دانسته اند (بغدادی، المحبر، دار الاآفاق الجدیده، ص۴۴۰-۴۴۱).
عبیدالله، نخستین پسر او که از دانشمندان و فرهیختگان دوره خود بود، قاضی مکه و مدینه شد و فرزندان او همگی از عالمان برجسته شیعی شدند. امام سجاد (ع)، عبیدالله را تربیت کرد و سپس دخترش خدیجه (یا رقیه) را به ازدواج او درآورد (مظفر، موسوعه بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۴۲۹). فضل، دیگر فرزند قمر بنی هاشم (ع) است که گستره دانش او زبانزد همگان بود، به گونهای که بعضی، کنیه ابوالفضل برای حضرت عباس (ع) را برخاسته از وجود این فرزند بافضیلت دانسته اند.
برخی منابع نیز از شهادت فرزندان حضرت عباس (ع) در کربلا سخن گفته‌اند، اما در اسامی آن‌ها گوناگونی وجود دارد؛ چنانکه نقل است هنگامی که حضرت عباس (ع) به شهادت رسید، امام حسین (ع) خود را بر بالین او رسانید و فریاد برآورد: «وَا غَوْثاه، بِکَ یا الله، وَا قِلَّهَ ناصِراه»، «فریاد (از بی کسی)، به تو پناه می‌برم‌ای خدا! وای از کمی یاران!». در این لحظه، محمد و قاسم فرزندان قمر بنی هاشم (ع) نزد امام (ع) رفتند و در پاسخ آن حضرت (ع) فریاد زدند: «ای سرور و مولای ما! ما در خدمت توایم»، امام حسین (ع) رو به آنان کرد و فرمود: «شهادت پدرتان کافی است»، اما آنان با اصرار، از عمو اجازه گرفتند و عازم میدان نبرد شدند و پس از پیکار با دشمن، ابتدا محمد و پس از او قاسم به شهادت رسید. برخی نیز عبیدالله بن عباس (ع) را هم در شمار شهیدان کربلا ذکر می‌کنند. (ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی هاشم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۲۳)
