سرویس تاریخ جوان آنلاین: خاطرات مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی به همان میزان که در تاریخ‌نگاری انقلاب مؤثر تواند بود، درخور سنجش و بررسی نیز هست. هم از این رو است که از بدو انتشار مجلدات آن، نقد مضمون آن‌ها نیز کلید خورده و به مرور مدعیان بیشتری می‌یابد. اثری که هم‌اینک در معرفی آن سخن می‌رود، دربردارنده برخی از این نقدهاست که در فصلنامه ۱۵ خرداد انعکاس یافته است. سهراب مقدمی شهیدانی فراهم‌آورنده اثر، در دیباچه این مجموعه آورده است: «خاطره‌نگاری رجال سیاسی، در همه جوامع مرسوم است و نقش آن در سامان دادن حافظه تاریخی و تتمیم پژوهش‌های سیاسی، قابل انکار نیست. در حقیقت خاطرات رهبران، مبارزان و رجال سیاسی، یک سرمایه ملی است که به خودی خود می‌تواند مشعل فروزنُه‌توی پیچ در پیچ تاریخ قرار گیرد، اما شوربختانه این تمام ماجرا نیست و هیچ تاریخ‌نگار منصفی نمی‌تواند و نباید آسیب‌ها و چالش‌های فراراه خاطره‌نگاری را نادیده بینگارد یا در مواردی از نقش مخرب آن در تاریخ‌نگاری، غفلت ورزد. جناب آقای اکبر بهرمانی مشهور به هاشمی رفسنجانی، مردی است که همزمان با آغاز نهضت امام خمینی، در میدان مبارزات سیاسی وارد شد و به زودی خود را به رأس هرم مبارزاتی نزدیک ساخت و تقریباً تا چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره در مسئولیت‌های سیاسی عالی قرار داشت. روایت‌های او از وقایع مربوط به تحولات سیاسی نهضت و نظام، قطعاً برای همه تاریخ‌پژوهان انقلاب اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است و دقیقاً به همین دلیل، اگر عمداً یا سهواً مطالب خلاف واقع در این خاطرات وارد شده باشد، اثر تخریبی آن در مخدوش‌سازی حافظه تاریخی محققان و جهت‌دهی ناروا به پژوهش‌های تاریخی، قابل محاسبه نخواهد بود».
گردآورنده این اثر در بخشی دیگر از مقدمه خویش، در معرفی تعداد و موضوع نقد‌های گرد آمده در این مجموعه می‌نویسد: «نوشتار حاضر مجموعه ۱۰ مقاله در نقد خاطرات سیاسی مرحوم هاشمی رفسنجانی است که همگی در سال‌های حیات وی، در فصلنامه تخصصی ۱۵ خرداد منتشر شده است. در گردآوری این مجموعه تلاش بر آن بوده که بخش‌های متنوع خاطرات مرحوم هاشمی مورد نقد واقع شود تا مخاطبان ارجمند و حقیقت‌جو با سنخ نقد‌های متنوع وارد بر آثار ایشان آشنا شوند؛ لذا این مجموعه تنها پیش‌درآمدی بر نقد مجموعه خاطرات سیاسی آقای هاشمی است و به هیچ وجه نمی‌توان و نباید بدان اکتفا شود. وجه امتیاز این مجموعه، تمرکز بر مستندنگاری و بازخوانی علمی روایت‌های مرحوم هاشمی است. نقض و ابرام‌های صورت پذیرفته در این مجموعه، نوعاً به ضمیمه منابع و مستندات تاریخی معتبر، صورت پذیرفته و امید است این مسئله در قضاوت جامعه علمی کشور مورد نظر واقع شود و مقبول افتد.
دو مقاله نخست با عنوان مبارزه در تردید و ابهام و خاطراتی پر از ابهام و پرسش‌های بی‌پاسخ، هر دو به قلم تاریخ‌نگار انقلاب اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحمید روحانی نگارش یافته است که در آن به تبیین برخی محور‌های انتقادی کلی در مجموع روایت‌های تاریخی آقای هاشمی، پرداخته شده است. امتیاز این دو مقاله، بیان برخی ارتکازات و مشاهدات تاریخی نگارنده است که اولاً خود از همرزمان آقای هاشمی بوده و ثانیاً تنها کسی است که از سوی امام خمینی مأموریت تدوین تاریخ انقلاب اسلامی به وی محول شده است.
نگاهی به خوش‌بینی‌های فرمایشی و ژست‌های دموکراتیک آقای هاشمی رفسنجانی عنوان مقاله سوم به قلم دکتر مظفر نامدار است که از ابتدای دوره سوم فصلنامه تخصصی ۱۵ خرداد تاکنون، سردبیری این نشریه را بر عهده داشته است. این نوشتار، با رویکردی تحلیلی، به نقد کارنامه سیاسی متناقض‌نما و پرفراز و نشیب آقای هاشمی پرداخته است.
مقاله چهارم با عنوان آسیب‌شناسی انتقادی شیوه‌های خاطره‌گویی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با تأکید بر کتاب دوران مبارزه، به نقد اختصاصی نخستین مجموعه خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی اختصاص یافته است. نظر به اهمیت خاص این اثر در ریل‌گذاری شیوه خاطره‌گویی مرحوم هاشمی، نقد روش‌محورانه آن می‌تواند در خوانش انتقادی سایر آثار مشابه نیز مورد استفاده قرار گیرد.
بررسی تطبیقی اندیشه‌های امام خمینی و عملکرد‌های هاشمی رفسنجانی عنوان مقاله پنجم است که تلاش دارد از ابتدای مبارزات تا سال‌های پایانی حیات امام، به بررسی تطبیقی اندیشه و کارنامه سیاسی آقای هاشمی با امام خمینی بپردازد و فاصله محسوس او با امام را با تکیه بر مستندات تاریخی تبیین سازد.
مقاله ششم با عنوان نظری اجمالی به ادعا‌های بدون دلیل در خاطرات هاشمی رفسنجانی، بر یک آسیب مهم در مجموعه خاطرات ریاست فقید مجمع تشخیص مصلحت متمرکز شده و در پی تجمیع ادعا‌های بدون دلیل در خاطرات ایشان است. مقالات هفتم و هشتم به نقد و بررسی دو کتاب به سوی سرنوشت و اوج دفاع، اختصاص یافته که به همت دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران و زیر نظر جناب آقای سلیمی‌نمین تحریر شده است. امتیاز این دو مقاله، تمرکز بر جزئیات تاریخی و نقد تحلیلی و تطبیقی برخی گزاره‌های خاص است.
روتوش کتاب هاشمی بدون روتوش عنوان مقاله‌ای است به قلم استاد سیدحمید روحانی که تلاش دارد به نقد روش‌های نامتعارف در القای مشهورات و متشابهات تاریخی به جای رخداد‌ها در مجموعه مصاحبه‌های آقای صادق زیباکلام با مرحوم هاشمی بپردازد.
هبوط در مه عنوان آخرین مقاله از این مجموعه است که به نقد کتاب پا به پای سرو؛ خاطرات خانم عفت مرعشی پرداخته است.
گفتنی آنکه نقد خاطرات سیاسی یک شخصیت با انکار خدمات وی یا نفی گزاره‌های درست در خاطرات او تلازمی ندارد. انتظار آن است که همه دوستداران مرحوم هاشمی، به مجموعه نقد‌های مطروحه در این اثر به دیده یک پیوست اصلاحی و تکمیلی بنگرند و چه بهتر که متولیان انتشار خاطرات ایشان، به بازنشر انتقادات علمی در ضمیمه مجموعه خاطرات ایشان همت گمارند تا خوانندگان و محققان، امکان قضاوت و صحت‌سنجی گزاره‌های مطرح در خاطرات آقای هاشمی را داشته باشند. با توضیحات پیش‌گفته مشخص می‌شود که عنوان «روایت‌های ناروا» نه به معنای اصرار بر وجود چنین وصفی در مورد همه گزاره‌های تاریخی مندرج در خاطرات آقای هاشمی است بلکه بدان معناست که نویسندگان این مجموعه مقالات تلاش کرده‌اند گزاره‌های نادرست را از خاطرات ایشان استخراج و به صورت مستند نقد کنند تا سره از ناسره جدا شود و روایت‌های ناروای مندرج در مجموعه خاطرات آقای هاشمی، معلوم شود.
تدوین این مجموعه، گام کوچکی است در جهت مقابله با خطر تحریف تاریخ انقلاب اسلامی که امیدواریم مورد استفاده محققان ارجمند و خوانندگان فرهیخته، قرار گیرد. لازم به تذکر نیست که نقد و نظرات سازنده خوانندگان محترم، چراغ‌راهی در جهت تکمیل و رفع نواقص احتمالی این مجموعه تلقی می‌شود. باشد که این وجیزه در منظر امام غایب از نظر مقبول افتد و نویسندگان و خوانندگان آن مشمول دعای امام و شهیدان باشند».
