سرویس دانشگاه جوان آنلاین: حجم پروژه‌هایی که حلقه علوم اجتماعی دانشگاه تهران در انحصار دارد بسیار چشمگیر است. ضمن اینکه برخی از این افراد سمت‌های مهم دولتی را هم قبضه کرده‌اند. حال آنکه بسیاری از جوانان و پژوهشگران در روند بروکراسی اداری برای انجام پروژه‌های خود از دریافت هرگونه تسهیلی ناامید شده یا کار پژوهشی را ترک کرده یا خود هزینه آن را تقبل می‌کنند.
نهاد‌های دولتی موظفند که براساس قانون، بخشی از بودجه خود را صرف پژوهش کنند و همین قانون بدون هیچ نظارتی، آغاز استفاده عده‌ای خاص از منابع دولتی است.
۱۰۰ طرح ۷۰۰ میلیونی!
یکی از اساتید دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران هم اخیراً استفاده عده‌ای خاص از پروژه‌های تحقیقاتی و البته سر هم کردن چنین تحقیق‌هایی گفته است: «یک سازمانی به یکی از اساتید حدود ۷۰۰ میلیون اعتبار برای پژوهش پرداخت کرده بود، ۶۰۰ میلیون بین برخی افراد تقسیم شده بود و الباقی را خرد کرده بودند در ۱۰۰ طرح یک میلیون تومانی. وقتی ارائه داده بودند همه خوشحالی می‌کردند که ۱۰۰ طرح را با ۷۰۰ میلیون ارائه داده‌اند. در قضیه رانت پژوهشی مشکل فقط اساتید یا هیئت علمی‌ها نیستند. ما باید آن طرف این معامله را هم درنظر بگیریم. اگر رانت‌دهنده‌ای وجود نداشته باشد، بالطبع رانت‌خواری به وجود نخواهد آمد.»
پژوهشگاه‌های اسرارآمیز
برای آنکه بتوان رانت‌های عرضه پژوهش را تشخیص داد، بهترین سرنخ پژوهشگاه‌های دولتی هستند. پژوهشگاه «فرهنگ، هنر و ارتباطات» یکی از این پژوهشگاه‌ها است.
این پژوهشگاه وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد است که شامل سه پژوهشکده با عنوان «پژوهشکده فرهنگ»، «پژوهشکده هنر» و «پژوهشکده ارتباطات» است. در معرفی این پژوهشگاه آمده است: «مهم‌ترین هدف پژوهشگاه، پژوهش در چارچوب وظایف و تکالیف وزارت فرهنگ و ارشاد به منظور شناخت تنگنا‌ها و مشکلات این حوزه و ارائه راهبرد‌ها و راهکار‌های مناسب است.»
این پژوهشگاه هر ساله عملکرد خود را در زمینه‌های پژوهشی و تحقیقی به صورت رسمی اعلام می‌کند. بر اساس همین اطلاعات (به دلیل کامل نبودن اطلاعات سال ۹۷) به بررسی تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده در سال ۹۶ پرداختیم. سالی که بودجه این پژوهشگاه چیزی بیش از ۷ میلیارد تومان بوده است.
در میان اسامی افرادی که در پژوهشکده «دین و فرهنگ» پژوهش‌هایی را انجام داده‌اند به لیستی برمی‌خوریم که در بیش از ۲۶ درصد پژوهش‌های این پژوهشکده یا به صورت مجری یا به صورت ناظر مشارکت داشته‌اند.
نیمی از پروژه‌ها را قبضه کرده‌اند
سابقه علمی این افراد یک نقطه مشترک دارد و آن حضور این افراد به عنوان هیئت علمی دانشگاه تهران است. در این لیست محمدرضا جوادی یگانه، مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی، غلامرضا غفاری، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی، مهدی اعتمادی‌فر، رئیس دانشکده علوم اجتماعی، سیدضیا هاشمی عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی و ابراهیم فیاض، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران قرار دارند که می‌توان آن را حلقه دانشکده علوم اجتماعی نامید.
این حلقه نزدیک به نیمی از پروژه طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات را نیز در دست داشته است. هرچند حضور این حلقه را در سایر پژوهش‌های این پژوهشگاه نیز می‌توان دید.
نیم میلیارد برای ۶ ماه
البته مسئولیت‌های حلقه دانشکده علوم اجتماعی را نیز نباید از نظر دور داشت؛ برای مثال سیدضیا هاشمی در آن سال معاونت فرهنگی وزارت علوم را در اختیار داشت و در نیمه‌های سال ۹۶ نیز به سرپرستی این وزارتخانه منصوب شد.
جالب آنجاست که برخی از این افراد در حالی که پروژه‌ای را در اختیار داشته‌اند، توانسته‌اند نظارت پروژه‌ای دیگر را نیز برعهده بگیرند یا دو پروژه را به فاصله زمانی یک ماه دریافت کرده و با عنوان‌های شبیه به هم پیش برده‌اند.
برای مثال سیدضیا هاشمی پروژه «مجموعه مقالات مطالعه آسیب‌های اجتماعی در ۳۱ استان» را در تاریخ ۱۷/۱۲/۹۵ و با نظارت محمدرضا جوادی یگانه و غلامرضا غفاری به عنوان طرح‌های ملی بر عهده می‌گیرد و پس از شش روز پروژه‌ای مشابه و با عنوان «مطالعه آسیب‌های اجتماعی در ۳۱ استان» را در تاریخ ۲۳/۱۲/۹۵ با همان افراد ناظر برداشته است. مبلغ این دو پروژه که تنها شش ماه طول کشیده است بیش از ۴۸۵ میلیون تومان است که در شهریور ۹۶ به پایان می‌رسد.
چندشغله‌ها مشغولند
البته این تنها نمونه از چندشغله‌های پژوهش نیست، غلامرضا غفاری که در عین حال «طرح ملی سنجش و تحلیل ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج سوم)» را که در تاریخ ۱/ ۵/ ۹۴ تا ۱ /۵/ ۹۵ برعهده داشت، نظارت پروژه‌ای را نیز در تاریخ ۱ /۴/ ۹۵ و به مدت سه ماه برعهده می‌گیرد.
درحالی‌که عنوان پروژه‌ها عموماً پروژه‌های مهم و قابل قبولی است، اما به نظر می‌رسد نتایج این پروژه‌ها یا عملی نمی‌شود یا حرفی برای گفتن ندارد.
برای مثال پروژه‌ای با عنوان «مطالعه آسیب‌های اجتماعی در ۳۱ استان» تنها در شش ماه خاتمه یافته است درحالی‌که پروژه‌هایی در سطح کوچک‌تر و حتی در سطح یک سازمان از شش ماه بیشتر به طول می‌انجامد. اینکه چگونه طرحی ملی و با بودجه چند صد میلیونی تنها در شش ماه به پایان می‌رسد جای بسی تعجب است.
شفافیت را از خودتان شروع کنید
انتشار شفاف نتایج این پروژه‌ها می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که چه میزان این پروژه‌ها توانسته‌اند مشکلات جامعه را حل کرده یا برای آن راه‌حل بدهند.
در سایه همین عدم شفافیت هرگونه مطلبی به عنوان پژوهشی قابل قبول لحاظ گردد. حجت‌الاسلام رستمی، رئیس نهاد رهبری در دانشگاه‌ها با تأکید بر همین مسئله می‌گوید: «بدنه متعهد علمی کشور لازم است شفافیت را از خود شروع کند. ایجاد سامانه‌ای که در معرض قضاوت همه بدنه دانشگاهی کشور قرار گیرد و در آن جزئیات تخصیص بودجه‌های پژوهشی لحاظ شود.»
این حجم از پروژه‌های تحقیقاتی در دست عده‌ای خاص، بدون احتساب دیگر پژوهشگاه‌ها که ممکن است همین نام‌ها در آن‌ها نیز تکرار شده باشد، نشان‌دهنده آن است که سازوکار مشخصی برای واگذاری چنین پروژه‌های تحقیقاتی وجود ندارد. سازوکاری که در آن یک فرد می‌تواند به طور همزمان نظارت چندین پروژه را برعهده بگیرد کمی عجیب به نظر می‌رسد.
