وضعیت کشاورزی در استانهای مختلف ایران اصلاً خوب نیست و این مسئله به کمبود آب و تغییر اقلیم و وجود آفتها باز میگردد. هر چند در زمان برداشت محصول هم معضلاتی همچون نبود سردخانه و وجود دلالان و بالا بودن میزان ضایعات کار را به جایی رسانده که بعضاً اعلام شود کشاورزی دیگر مقرون به صرفه نیست، اما نباید فراموش کرد کشت گلخانهای روشی است که در تمام دنیا در دستور کار قرار گرفته است و میتواند چارهای بر تمام دردهای موجود باشد. کاری که به گفته مجری طرح توسعه گلخانههای کشور، در این روش ضایعات محصولات از حدود ۳۰ درصد در فضای آزاد، به زیر یک درصد میرسد و همین امر موجب افزایش کارآیی تولید و بهینه کردن مصرف نهادهها، آب، انرژی و سوخت در بخش گلخانهها میشود.
یکی از ویژگیهای بارز استانهای ایران این است که هر کدام در تولید چند محصول کشاورزی سرآمد هستند و خود را به عنوان قطب تولید آن محصول مطرح میکنند. اما با این حال در توسعه شیوههای نوین کشاورزی از جمله کشت گلخانهای حرکت چندانی نداشته و در این زمینه حرفی برای گفتن ندارند.
به عنوان مثال استان فارس در تولید برخی محصولات کشاورزی مانند گندم و مرکبات در حالی قطب تولید به شمار میرود که بهای یدک کشیدن این اسم را با برداشت بیرویه آب داده است، بهطوریکه در بسیاری از دشتهای استان به خاطر خالی شدن مخازن و وقوع فرونشست، برداشت آب ممنوع شده است.
طی این سالها به دلیل برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی شاهد ایجاد بحرانهای بسیاری از جمله فرونشست، خشک شدن تالابها و معضلات دیگر بودهایم، به گونهای که شرایط برای ورود اقلیم کویر به فارس مهیا شده است و هم اکنون این استان با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم میکند.
شاید دیگر وقت آن رسیده باشد که سیستم کشاورزی تغییر کند و با بهرهگیری از روشهای نوین علاوه بر حفظ منابع آبی، تولید بیشتری را با مساحت کمتر تجربه کنیم.
در همین راستا نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت نامناسب سطوح گلخانهای در فارس میگوید: «بر اساس آمار و اطلاعاتی که وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده سهم این استان در سطوح گلخانهای بسیار کم است و حتی از برخی استانهای همجوار مانند اصفهان، کرمان و یزد هم پایینتر است.»
جعفر قادری با بیان اینکه بیشترین آب مورد نیاز کشاورزی از آبهای زیرزمینی به دست میآید، ادامه میدهد: «طی چند سال گذشته به دلیل برداشتهای بیرویه سطح آبهای زیرزمینی در استان افت زیادی پیدا کرد، به گونهای که در حال حاضر برداشت آب در بسیاری از دشتهای استان ممنوع شده و قابل تأمل است که چرا در استانی که آب عامل محدودکننده رشد کمی کشاورزی به شمار میرود آمار تعداد گلخانهها و سطح زیر کشت محصولات گلخانهای بسیار کم است!»
این مسئول سطح زیر کشت گلخانهای در استان فارس را حدوداً ۶۰۰ هکتار اعلام و تصریح میکند: «مصرف آب در کشاورزی سنتی بسیار زیاد است از این رو ضرورت دارد فارس هم مانند سایر استانها به سمت کشاورزی نوین یا همان کشت گلخانهای حرکت کند که متأسفانه طی چند سال گذشته اینگونه نبوده است.»
توسعه گلخانهها در برنامه اقتصاد مقاومتی
یکی از بزرگترین مشکلات کشاورزی سنتی این است که بخش زیادی از محصولات به عنوان «زده دار» و «ضایعاتی» از چرخه خارج میشود.
در برخی محصولات این رقم تا یک سوم کل تولید را دربرمیگیرد که ضرر بزرگی برای کشاورز به شمار میآید.
اما در کشت گلخانهای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی آنقدر پایین میآید که اصلاً به چشم نمیآید.
در همین رابطه مجری طرح توسعه گلخانههای کشور با بیان اینکه با اجرای طرح توسعه گلخانهها، ضایعات محصولات کشاورزی از حدود ۳۰ درصد در فضای آزاد، در گلخانهها به زیریک درصد میرسد، میگوید: «کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در گلخانهها باعث افزایش کارآیی تولید و بهینه کردن مصرف نهادهها، آب، انرژی و سوخت در بخش گلخانهها شده است.»
داریوش سالمپور با اشاره به اینکه در پنج سال گذشته حدود ۱۵هزار هکتار به سطح گلخانههای فنی و اصولی کشور در قالب طرح توسعه گلخانهها ذیل برنامه اقتصاد مقاومتی افزوده شده است، ادامه میدهد: «این میزان معادل ۲۰۰ هزار هکتار تولید سبزی و صیفی در فضای باز است.»
به گفته این مقام مسئول، با سطوح افزوده شده به سطح گلخانههای کشور، حدود ۲ میلیارد مترمکعب در مصرف آب، با افزایش کارآیی مصرف آن در محیطهای کنترل شده گلخانهای صرفهجویی شدهاست.
سالمپور به موضوع ایجاد اشتغال پایدار به خصوص برای قشر جوان و تحصیلکرده در طرح توسعه گلخانههای کشور نیز گریزی زده و میگوید: «در این حوزه دستاوردهای خوبی حاصل شده است به نحوی که بیش از ۱۵۰ هزار شغل مستقیم و پایدار و دو تا سه برابر این میزان هم اشتغال غیرمستقیم ایجاد شده است.»
سالمپور با اشاره به اینکه توسعه گلخانهها و صنایع وابسته به آن موجب افزایش صادرات محصولات تولیدی و افزایش صادرات سازه و تجهیزات گلخانهای و خدمات فنی- مهندسی به خارج از کشور شده است، میگوید: «در صادرات این محصولات به کشورهای منطقه و حوزه آسیای میانه دستاوردهای خوبی حاصل شده است به نحوی که ما از واردکننده این تجهیزات به صادرکننده سازه و تجهیزات گلخانهای تبدیل شدهایم.»
کاغذبازیها و سنگاندازی در مسیر راه ورود سرمایهگذاران آنقدر کار را سخت کرده که بسیاری از علاقهمندان برای ورود به عرصه کشتهای گلخانهای ترجیح میدهند عطای این کار را به لقایش بسپارند و به دنبال کار دیگری بروند.
البته پیش از این نیز محمد بلاغی رئیس اتحادیه تعاونی گلخانهداران کشور و استان فارس هفت چالش پیشروی توسعه گلخانه در کشور و این استان را اعلام کرده و رتبه اول آن را به منابع مالی و پرداخت تسهیلات اختصاص داده بود.
البته این مسئول چهار حلقه مفقوده در این حوزه را نیز تشریح کرده بود که یکی از مشکلات را مربوط به تحقیق و حلقه بعدی را تولید دانسته و از بستهبندی و بازار هدف نیز به عنوان دیگر حلقههای مفقودی این امر یاد کرده بود.