یک سوم مدارس ایران ناایمن هستند و یک میلیون و ۵۰۰ هزار دانشآموز در ساختمانهایی درس میخوانند که باید تخریب و از نو ساخته شوند. این رقم در استانها و شهرستانهای مختلف متفاوت است و در برخی مناطق تا نزدیک نیمی از مدارسشان، برچسب فرسوده خورده است. با اینکه سالهاست مسئولان از نوسازی و بازسازی مدارس سخن میگویند و وعده میدهند، اما حالا کار به جایی رسیده که این موضوع باید به سرعت و به صورت ویژه در دستور کار دولت و خیران مدرسهساز قرار گیرد تا شاهد حوادث ناگواری همچون پلاسکو و متروپل نباشیم. مدارس فرسوده به مثابه زلزله خاموشی هستند که اگر با بحرانهای دیگر مثل سیل و آتش سوزی و تکانهای وقت و بیوقت مواجه شوند، خسارات و تلفات جبران ناپذیری به همراه خواهند داشت.
حوادث اخیر ساختمانهای فرسوده و ناایمن زنگ خطری برای نوسازی مدارس فرسوده کشور است. یا بهتر است بگوییم «هشداری بود!»، چون هر بار اتفاقی میافتد مسئولان وارد صحنه شده و از آمار و ارقام و برنامههایشان صحبت میکنند و بعد از چند روز و با افتادن آبها از آسیاب، آنها هم فراموش میکنند چه خطراتی زیر پوست این شهر خوابیده که میتواند فجایع بزرگی را رقم بزند و چه وظایفی در مقابل مردم بر عهده دارند...!
بارها شنیدهایم علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد و بر همین اساس باید هر چه سریعتر نوسازی مدارس مورد توجه قرار گیرد.
همه شهرستانها همدرد هستند
آمارها نشان میدهند ۳۰ درصد مدارس کشور فرسوده و ناایمن هستند و یک میلیون و ۵۰۰ هزار دانشآموز در مدرسههایی درس میخوانند که هرلحظه امکان دارد سقفهایشان فرو بریزد. این رقم در استانها و شهرستانهای مختلف متفاوت است. به عنوان مثال ۴۰ درصد مدارس تربت جام در خراسان رضوی فرسوده است.
موضوعی که حجتالاسلام یدالله دامن پاک مدیر آموزش و پرورش این شهرستان آن را تأیید میکند و میگوید: «متأسفانه در برخی مدارس شهرستان با کمبود فضای آموزشی مواجه هستیم و از طرفی ۴۰درصد مدارس فرسوده است و به سمت تخریب شدن پیش میرود. هم اکنون ۱۵ مدرسه باید تخریب شود که خود تهدیدی برای دانشآموزان است که اجازه ورود دانشآموزان را به چنین کلاسهایی ندادهایم.»
برای دیدن مدارس فرسوده نیاز نیست خود را به زحمت بیندازیم، زیرا دست روی هر استانی که بگذاریم، مراکز آموزشی زیادی را میبینیم که تَََرَکهای بیتوجهی آنها را آماده ریختن کرده است. در آذربایجان غربی ۳۰ درصد مدارس به دلیل عمر بالا فرسوده هستند و از ۵ هزار و ۵۰۰ مدرسه در استان یک سوم آنها باید تخریب و نوسازی شوند. در شهرستان مراغه ۳۷ درصد، یعنی ۱۰۰ مدرسه نیازمند نوسازی است و علاوه بر آن ۱۳ مدرسه کانکسی نیز در این شهرستان وجود دارد. طبق دستورالعملی که مصوب و لازم الاجراست، خیران مدرسهساز از پرداخت هزینه انشعاب مدارسی که میسازند معاف هستند و شرکتهای آب و برق باید انشعاب را بدون دریافت هزینه از خیر نصب کنند. اما در مواردی همکاری نکردن این شرکتها باعث میشود تا مدارس خیرساز مورد استفاده و بهرهبرداری قرار نگیرند، این در شرایطی است که نیاز مبرم به فضای آموزشی جدید در نواحی مختلف کشور وجود دارد.
موضوعی که رئیس اداره آموزش و پرورش ناحیه یک اهواز به آن اشاره کرده و با بیان اینکه در حال حاضر ۱۳ مدرسه خیرساز در این ناحیه آموزشی وجود دارد که به دلیل همکاری نکردن از سوی شرکتهای مختلف برای ایجاد انشعاب آب و برق، تاکنون به بهرهبرداری نرسیدهاند، میگوید: «با توجه به مهاجرت زیاد و بدون پیشبینی جمعیت به مناطق زیرپوشش ناحیه یک آموزش و پرورش اهواز، کمبود فضای آموزشی در این منطقه بسیار مشکل ساز شده، بنابراین ایجاد فضای آموزشی جدید بسیار ضروری است.» به گفته این مسئول، در شرایطی که ۳۰ مدرسه خیرساز هنوز تکمیل نشده است، در منطقه اکباتان اهواز با هزار و ۵۰۰ خانوار هنوز یک مدرسه وجود ندارد و مردم با معضل بزرگ کمبود فضای آموزی مواجهند.
سرانه فضای استاندارد آموزشی پایینتر است
فضای استاندارد آموزشی بیش از ۸ درصد تعریف شده است، این در حالی است که سرانه فضای آموزشی برای دانشآموزان ایرانی حدود ۵ درصد است، یعنی تا رسیدن به نُرم جهانی فاصله زیادی داریم.
بحث کمبود سرانه فضای آموزشی یک طرف و فرسوده بودن ساختمانهای موجود هم در طرف دیگر قرار دارد.
وقتی یک سوم مدارس کشور فرسوده هستند باید آنها را از لیست فضاهای موجود خارج کنیم تا فقط فضاهای استاندارد آموزشی مورد محاسبه سرانه قرار گیرد. از میان ۳۰ درصد مراکز آموزشی فرسوده ۱۲ درصد تخریبی هستند و ۱۸ درصد باید مقاومسازی شوند. ضمن اینکه ۱۱ استان زیر خط میانگین کشوری از نظر فضای آموزشی قرار دارند. استانهای تهران، خراسان رضوی، گیلان و سیستان و بلوچستان بیشترین نیاز را به نوسازی و مقاومسازی دارند.
البته به دلیل افزایش مهاجرت به حاشیه شهرها، این مناطق نیاز به ساخت مدارس جدید هم دارند. از اوایل دهه ۹۰ یعنی زمان شروع طرح مقاومسازی تنها ۳۵ درصد مدارس نیازمند مقاومسازی و ۳۳ درصد نیازمند تخریب و بازسازی بود، یعنی حدود ۷۰ درصد نیازمند مقاوم سازی، تخریب و بازسازی بودند که اکنون این آمار برعکس شده، هرچند میزان مطالبات مردم افزایش یافته است.
سیستم آموزشی نیازمند زیرساختهای اساسی
در نظام آموزشی کشور یک مأموریت یکپارچه زیر سایه عدالت تعریف شده که «هیچ دانشآموز لازم التعلیمی نباید مانده از تحصیل باشد» بر همین اساس آموزش و پرورش باید آموزش رایگان و ایمن را به دورترین نقاط کشور برساند، این مهم نیازمند زیرساختهای اساسی اعم از فضای فیزیکی تا سایر امکانات آموزشی است.
به گفته مهدی اسماعیلی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، اعتبارات اختصاص داده شده برای نوسازی مدارس فرسوده در بودجه ۱۴۰۱ با رشد قابل توجهی نسبت به سنوات سال گذشته روبهرو بوده است. امسال دقیقاً ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار بودجهای و همچنین حدود ۵ هزار میلیارد تومان از محل محرومیتزدایی برای تخریب و بازسازی مدارس در نظر گرفته شده است، با تمام این تفاسیر هنوز شاهد مدارس فرسوده در سطح کشور و حتی در پایتخت هستیم. تخریب و نوسازی مدارس کشور بیش از این نیازمند اعتبار است. به رغم مساعدتهای دولت و خیران مدرسهساز شاهد رشد مدارس فرسوده هستیم. در حال حاضر در کشور حدوداً ۲ هزار و ۷۰۰ مدرسه کانکسی و ۱۰۰ هزار کلاس درس نیاز به تخریب و بازسازی دارد که این تعداد در جای خود رقم قابل توجهی میشود و ورود هر چه سریعتر متولیان امر را برای این مهم میطلبد.