به گفته مرحوم دکتر علیاکبر شعارینژاد، صاحبنظر فقید مسائل تربیتی، اگر والدین میخواهند بچههایشان نماز بخوانند، باید خودشان نماز بخوانند و بگذارند بچهها ادای آنها را در بیاورند. در این مورد نباید سختگیری کرد، زیرا انعطاف مشکلی پیش نمیآورد. اگر والدین بخواهند خودشان به این موضوع نظام اجباری بدهند، شاید در خردسالی مشکلی پیش نیاورد، ولی در سنین بالاتر ایجاد مشکل میکند.
توصیه کارشناسان تربیتی این است که پدر و مادر در هر شرایطی محبت و الفت را در رفتارهای خود با فرزندان حفظ کنند. دستور و تحمیل در رابطه با فرزندان کاری از پیش نمیبرد. فرزندان به ویژه کودکان تشنه محبت هستند و از مهر و عطوفت میتوان همه چیز را به آنها آموخت.
در آموزش مسائل و فرایض دینی به کودکان، به جای برخوردهای جبری باید از تشویق استفاده کرد، زیرا در تربیت، تشویق بهترین راه است.
به اعتقاد دکتر غلامعلی افروز تربیت آمیزهای از عشق، هنر و توانایی است و خانوادهها برای کسب این عناصر، باید آگاهیهای لازم را به دست بیاورند.
وی میگوید: «عنصر هنر و زیبایی در تربیت دینی بسیار مهم و اساسی است. پدر و مادر باید طوری رفتار کنند که بهترین و زیباترین لحظههای آن وقت نماز خواندن باشد. زیباترین و معطرترین اماکنی که بچهها میروند، باید نمازخانهها باشد.»
هدیه کردن مجموعه کامل و زیبا از سجاده، جانماز، عطر و انگشتری عقیق و تسبیح، قرآن نفیس با ترجمه خوب در اعیاد مقدس یا در روز تولد بچهها به آنان، گرایشهای مثبت دینی را در فرزندان ایجاد و تقویت میکند. کارشناسان امور تربیتی، ارائه آموزههای دینی در دوران خردسالی و کودکی را منوط به رعایت موازین و مراحلی دانسته و موفقیت این فرآیند را در گرو آن میدانند. به این ترتیب خانوادهها در روند تربیت دینی حداقل باید به شش نکته زیباشناختی توجه کنند:
پرهیز از زیادهروی و اجبار: زیادهروی و ایجاد الزام در انجام امور دینی بر کودک تأثیر منفی دارد. پدر و مادر باید زمینه را برای انجام فرایض دینی به صورت داوطلبانه فراهم و با تشویق مناسب موجبات تداوم آن را فراهم کنند.
تدریج در آموزش: کودک را باید آرام آرام با مسائل دینی آشنا کرد. از رفتارهای دینی بسیار ساده آغاز کرد و با رشد عقلی فرزند، مسائل پیچیدهتر را به او آموخت در غیر این صورت نوعی بیزاری به دلیل عدم درک و فهم مسائل در کودک ایجاد میشود.
حضور در مراسم و مناسک مذهبی: همراه بردن کودکان به مسجد، هرچند در نماز جماعت شرکت نکنند یا مراسم عزاداری در ماه محرم یا مناسبتهای مذهبی دیگر از قبیل شرکت در نماز عید فطر و جشنهای مذهبی که مورد علاقه کودکان است، برای پرورش عواطف دینی کودکان بسیار مفید است.
جذب قبل از آموزش: احساس مذهبی یکی از عمیقترین گرایشهای فطری در انسان است که اگر زمینه برای شکوفایی آن فراهم باشد، به سرعت رشد میکند از این رو پیش از ارائه هر نوع آموزشی، باید شرایط جذب کودک را فراهم ساخت. این امر با رفتارهای محبت آمیز و استفاده از عناصر زیبا عملی است. پدری که برای بیدار کردن دختر تازه بالغ خود برای ادامه نماز صبح دستی به گیسوان او میکشد و با نوازش و محبت او را از خواب شیرین صبحگاهی بیدار میکند، انجام این تکلیف دینی را با شیرینی محبت پدرانه خویش میآمیزد و عبادت را در کام فرزند خود شیرین میکند.
سادهسازی آموزههای دینی: درک و برداشت کودک از مفاهیم دینی با بزرگسالان یکسان نیست. برداشتی که یک کودک از خدا، قیامت، مرگ، معجزه و امثال آن دارد، با آنچه ما از این مفاهیم میفهمیم، متفاوت است. باید آموزههای دینی را برای کودک سادهسازی و عینیسازی کرد و استدلالهای پیچیدهتر را به سنین بالاتر واگذار ساخت.
همیشه برای انجام فرایض دینی از خود اشتیاق نشان دهیم. هنگام عبادت آراسته و خوشبو باشیم. از زیباترین سجاده و تسبیح و از نفیسترین قرآن استفاده کنیم تا کودک ما ببیند که دین چقدر زیبا و دل انگیز است. معیار کودک ما «آن چیزی است که میبیند»، پس دین را برای او زیبا جلوه دهیم، آن وقت او مشتاق میشود که هنگام نماز کنار ما بایستد و کمکم خالق مهربان و زیبای هستی را در تمام وجود و ماهیت خویش جای دهد.