سرویس بین الملل جوان آنلاین: ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه، چندی پیش از سیاستها و اهداف کشورش در لیبی گفت و مدعی شد که «ترکیه توازن را به لیبی بازگردانده و خواهان توقف درگیریها در این کشور است و از هرگونه راهحلی که تمامیت ارضی لیبی را بهعنوان یکی از اولویتهای خود قرار بدهد، حمایت میکند.» این سخنان او به روشنی در قالب ادبیات دیپلماتیک متعارف بیان میشدند، اما او در بخش دیگری از سخنانش، به صورتی کوتاه گفت که «ما نمیخواهیم همان اشتباهات سوریه در این کشور رخ دهد.» این حرف کوتاه او نشان میدهد که آنکارا پرونده لیبی را نه از منظر دیپلماتیک متعارف، بلکه از جهت نامتعارف رقابت منطقهای دنبال میکند و حضور خود را در لیبی بیش از هر چیز در تقابل با رقبای منطقهای به خصوص عربستان سعودی و دو متحد دیگرش به نامهای مصر و امارات متحده عربی ارزیابی میکند.
بازگشت رؤیایی
خلوصی آکار به همراه یاسر گولر، وزیر دفاع و رئیس ستاد کل ارتش ترکیه، در روزهای اخیر سفری به لیبی داشتهاند تا بنا بر گزارشها بر روند همکاری اطلاعاتی و عملیاتی بین ارتش ترکیه و ارتش تحت امر دولت وفاق ملی لیبی به رهبری فائز السراج نظارت کنند و با سر زدن به قرارگاههای نظامی و آموزشی مشترک، میزان توان عملیاتی موجود را مورد بررسی قرار بدهند. این سفری از پیش اعلام نشده بود. آکار در جریان این سفر مصاحبهای با خبرنگار سرویس جهانی بیبیسی داشت و نکاتی بیان کرد که نشان میدهد او در سفر خود اهدافی بیش از برنامههای نظارتی اعلام شده را دنبال میکند. آکار علاوه بر تکرار سخنان کالین مبنی بر تأمین «امنیت و آسایش خواهر و برادران لیبیایی»، اشارهای به روابط تاریخی دو طرف کرد که بهزعم وی قدمت ۵۰۰ ساله دارد و گفت: «به منظور حفظ عدالت و براساس حقوق بینالملل، به شیوهای که شایستهشان و شهرت اجدادمان باشد در لیبی خواهیم ماند.» او با این حرف به وضوح نشان داد که هدف ترکیه با توجه به حاکمیت تاریخی امپراطوری عثمانی بر این منطقه، قصد بازگشت رؤیایی به آن دوران را دارد و حضورش را از این منظر تاریخی میبیند. شاید بیجهت نباشد که این روزها، هزاران پست تبلیغاتی در توییتر و دیگر شبکههای اجتماعی ترکیه منتشر میشود و مضمون عمده آنها توجیه مداخله نظامی ترکیه در لیبی بر مبنای همین چشمانداز تاریخی است. در بسیاری از این تبلیغات، تصاویری از آرمهای نظامی ترکیه دیده میشد که عکسهایی از مصطفی کمال آتاتورک به همراه عقاب، نخل و کاروان و شعارهای تاریخی نظیر «طرابلس غرب ۱۹۱۰» یا «بازگشت افسانهای» بر آنها دیده میشود. مخالفان رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، معتقدند که دولت هزاران کاربر را در شبکههای مجازی به کار گرفته تا برای مداخله نظامی در لیبی تبلیغ کنند، اما هر چه باشد، این تبلیغات نشان میدهد که آنکارا چه تصوری از حضور نظامی فعلی خود در لیبی دارد و چگونه میخواهد رؤیای یک قرن قبل را دوباره محقق سازد.
واقعیتهای دشوار
آکار علاوه بر اشاره تاریخی، در این مصاحبه یک تصویر نمادین را هم به نمایش درآورد، به نحوی که مصاحبه خود را در مقابل بالگرد نظامی روسی انجام داد که به تازگی توسط نیروهای تحتحمایت ارتش ترکیه به غنیمت گرفته شده بود. شاید آکار با این کار میخواست دستکم یکی از غنائم قابل توجه را در جنگهای اخیر به نمایش گذاشته باشد، اما این بالگرد روسی به خوبی نشان میداد که ترکیه در لیبی فقط با نیروهای ارتش به اصطلاح ملی لیبی به رهبری ژنرال خلیفه حفتر یا حامیان عرب او از جمله مصر نمیجنگد، بلکه مقابل حمایتهای روسیه از حفتر نیز قرار گرفته است. تاکنون گزارشهای متعددی از حضور نظامی روسیه در لیبی منتشر شده که از اعزام جنگندههای پیشرفته گرفته تا دیگر تجهیزات نظامی تا نیروهای مزدور را در بر میگیرد، اما رودرویی ترکیه با روسیه در جنگ لیبی به معنای وضعیت بغرنج و معماگونهای است که اردوغان با آن مواجه شده است. از یک سو، روسیه برای اردوغان متحد یا دستکم کارت بازی است که میتواند از آن برای فشار وارد کردن بر متحدان غربی در ناتو یا امریکا استفاده کند. سفرهای مکرر اردوغان به روسیه برای دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه و خریدهای نظامی از روسیه از جمله خرید پر سر و صدای سامانه موشکی اس ۴۰۰ از جمله همین وجه از رابطه نزدیک اردوغان با پوتین است. از سوی دیگر، نیروهای تحتحمایت اردوغان و حتی واحدهای ارتش ترکیه در لیبی مقابل حمایت روسیه از حفتر قرار گرفتهاند و میتوان گفت که اردوغان در لیبی به نوعی درگیر جنگ نیابتی با پوتین شده است. بالگرد روسی پشت سر آکار گویای این جنگ نیابتی است و شاید آکار میخواسته بگوید که ما دست برتر را در این جنگ داریم، اما بمباران پایگاه الوطیه توسط هواپیماهای ناشناس نشان داد که وضعیت نیروهای ترکیه چندان باثبات نیست. این پایگاه طی پیشرویهای ارتش وفاق ملی و حمایتهای ترکیه در ۱۸ میاز دست نیروهای حفتر گرفته شد و گفته میشود که ترکیه قصد دارد تا از این پایگاه برای استقرار جنگندههای اف ۱۶، هلیکوپترهای نظامی آتاک و هواپیماهای بیسرنشین خود استفاده کند. در واقع، استقرار در این پایگاه یکی از اهداف بلندمدت و استراتژیک ترکیه برای تحقق «بازگشت افسانهای» آنکاراست، جدای از اینکه ترکیه در نظر دارد پایگاه دریایی مصراته را نیز در اختیار بگیرد تا تسلط دریایی و هوایی خود را بر منطقه تضمین کند.
آزمون جنگ نیابتی
حمله جنگندههای ناشناس به پایگاه الوطیه یک روز بعد سفر آکار و مصاحبه او در کنار هلیکوپتر روسی انجام شد. هر چند که گفته شده این جنگندهها فاقد علائم شناسایی بودند، اما شاید روسیه خواسته با این حمله پیامی به آکار و در پاسخ به آن مصاحبه و حرکت نمایشی او داده باشد. به عبارت دیگر، حمله جنگندهها و تخریب سامانههای پدافند هوایی هاوک و اخلالگر الکترونیکی کورال به نوعی ضرب شست روسیه در جنگ نیابتیاش با ترکیه بوده است. با این حال، مشکل ترکیه در این جنگ نیابتی تنها منحصر به تقابلش با روسیه نمیشود، بلکه بخش قابلتوجهی از این جنگ چگونگی تأمین نیروی لازم برای آن است. هنوز آمار مشخصی از میزان نفرات ارتش ترکیه در لیبی و نیروهای عربی منتشر نشده تا معلوم شود آنکارا عمدتاً چه تعداد نیرو از سوریه به آن کشور فرستاده است. برخی از گمانهزنیها حاکی از این است که ترکیه تاکنون حدود ۱۵ هزار و ۳۰۰ جنگجوی سوری را به لیبی اعزام کرده و حدود ۵ هزار و ۲۵۰ نفر از این نیروها تاکنون از لیبی بازگشتهاند. به نظر میرسد ترکیه نیاز بیشتری برای جذب این نیروها دارد و به همین دلیل نیز از طریق ارائه پیشنهادهای مالی و بهرهبرداری از وضعیت معیشتی سخت آوارگان سوری سعی در جذب نیرو دارد. تلاش ترکیه در حالی است که برخی از این نیروها تاکنون از جبهه جنگ لیبی فرار کردهاند تا بتوانند خود را به اروپا برسانند. در مقابل، حامیان حفتر توانستهاند نیروی مورد نیاز او را از سودان و دیگر کشورهای آفریقایی تأمین کنند و در این میان، امارات بیش از همه نقش فعالی را بر عهده داشته است. در هر صورت، عرصه لیبی و تأمین نیازمندیهای جنگ نیابتی آزمون بزرگی در پیشروی آنکاراست تا بتواند بعد از قریب یک قرن رؤیای خود را برای بازگشت به شمال آفریقا محقق سازد.