سرويس سبک زندگی جوان آنلاين: وجدان کاری از آن دست مفاهیمی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده و پیرامون آن کتابهای متعددی نوشته شده است. وجدان کاری به قدری مهم است که حیات سازمانها را در گرو آن میدانند و در سازمانهایی که وجدان کاری به حداقل میرسد و وضعیتی بحرانی پیدا میکند احتمال انحلال آن سازمان وجود دارد. وجدان کاری در آموزههای اسلامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در احادیث و روایات متعددی مورد تأکید و توجه قرار گرفته است.
پرداختن به وجدان کاری در وهله نخست نیازمند شناختن وجدان و شاخصهای انسان باوجدان است. انسان باوجدان کسی است که موجب میشود تا فرد بر اساس آن دست به اقدامی بزند و کاری را انجام دهد که پاک و خدایی میباشد، خدا را در تمام مراحل کاری، ناظر و شاهد اعمالش بداند. اعمال انسان به واسطه نیت او امتیاز و درجه پیدا میکند؛ و در حقیقت برای هر شخص آنچه نیت کرده است میباشد. پس لازم است هر بندهای از بندگان خدا، در تمام حرکات و سکونش نیت خود را خالص و پاک کند، زیرا در غیر این صورت از غافلین محسوب میشود.
معصومین هر کاری را که عهدهدار میشدند، با دقت لازم و کامل آن را انجام میدادند، آنها به شدت از سرهمبندی و بیدقتی در کار محوّله حتی در کارهای پیش پا افتاده پرهیز داشتند. حضرت رسول (ص) فرموده است: «خداوند دوست دارد که، چون کسی کاری را انجام میدهد، آن را به نیکویی اجرا نماید.» رسول خدا (ص) در تشییع جنازه سعد بن معاذ شرکت کرد تا اینکه به قبرستان رسیدند. پس از کندن قبر، رسول خدا (ص) خود داخل قبر شد و لحد وی را چید و آن را با گِل مخلوط کرد و پیوسته میفرمود: «سنگ بدهید، گِل بدهید» و به وسیله آن میان خشتها را محکم میکرد. چون از کار محکم ساختن لحد فارغ شد و بر آن خاک ریخت و قبر را پر کرد فرمود: «به خوبی میدانم که این قبر فرسوده خواهد شد و دستخوش پوسیدگی خواهد گردید، ولی خداوند بندهای را دوست دارد که، چون کاری را انجام میدهد، آن را محکم و استوار کند.» پس درمییابیم که هر کس در هر شغلی و مسئولیتی که به عهده دارد، همچون دکتر در معاینه کردن، نانوا در نان پختن، کارمند در رسیدگی امور محوله، منبری در مطالعه نمودن، معلم در تدریس، مکانیک در تعمیر و... باید با دقت لازم و دلسوزی کافی، وظیفه خود را به نحو مطلوب انجام دهد.
همچنین آنچه یک انسان دارای وجدان در کار و تلاش خود با آن سر و کار دارد، مداومت در امور است، نه صرف آغاز کردن کارها. بسیاری از افراد، کاری که به آنها محول شده را خوب و با دقت آغاز میکنند، اما به سرانجام نمیرسانند و یا اینکه پایان آن، با ضایع کردن همراه میشود. آری از نگاه معصومین، انسانی که کار محوّل شده را در ابتدا به خوبی آغاز میکند، اما آرام آرام همان کار یا اصل آن را خراب و ضایع میکند؛ مانند رانندهای که نیمی از راه را با دقت کامل رانندگی میکند، اما بقیه راه را با شتاب و عجله و خوابآلودگی میرود یا نانوایی که در ابتدا تصدی شغل، نان خوب تحویل مردم میدهد، اما کمکم کیفیت کار را پایین میآورد. چنین انسانی با «خائن» هیچ تفاوتی نخواهد داشت. امام صادق (ع) میفرماید: «از نظر من فرق نمیکند که کار را به «خائن» واگذار کنیم یا به ضایعکننده.» این سخن بزرگ باید برای همه مردم و به خصوص برای مأموران اداری و صاحبکاران به صورت «منشور» درآید. در این تعلیم «نابود کردن و تضییع کار» در ردیف «خیانت در کار» ذکر شده است. تضییع کار یا از عدم مهارت ناشی میشود یا از عدم تعهد و تقید به اصول و موازین و نبودن «وجدان کار». پس این تعلیم، از لحاظ تربیت و اجتماع و اقتصاد و انسانیت و پیشرفت و تمدن و سلامتی زندگی و استحکام روابط و بهتر شدن کارها و پیشرفت صنایع حائز اهمیت است و به حتم تأثیر مثبت مراعات کردن آن به زمینههای مهم دیگری برای انسانیت، همچون پزشکی و بهداشت و داروسازی و تعلیم و تربیت و دفاع و نظایر اینها نیز کشیده میشود.
از دیدگاه علی (ع) ارج و منزلت آدمیان به میزان کارشان مشخص میشود و بدون درنظر گرفتن این ارتباط و نسبت عدالتی تحقق پیدا نمیکند. علی (ع) در نامه به یکی از والیانش مینویسد: «رنج تلاش هرکسی را عادلانه ارج بنه و به دیگری نسبت مده و در شناخت و بها دادن بدان کوتاهی مکن. هرگز مباد که شرافت و شخصیت کسی وادارت کند که کار و رنج کوچکش را بزرگ بشماری یا کار بزرگ و تلاش گمنامی را کوچک بینی.».
اما آنچه در اینجا مهم است اینکه چه ارتباطی بین وجدان و کار وجود دارد و منظور از وجدان کاری چیست؟ در دیدگاه اسلام خداوند ناظر همیشگی و تمام اعمال آدمیان است. حالا اگر انسان بتواند حضور خدا را درک و وجدان کند قطعاً چنین شخصی احتیاج زیادی به پاسبانهای بشری نخواهد داشت، اما باید توجه داشت که چنین نگرش ما را از پروردن آدمیان حتی آنهایی که حضور خدا را درک نمیکنند بازدارد لذا این نظریه مبنا را کار و وجدان قرار میدهد و تمام آدمیان را مورد خطاب قرار میدهد.
پس باید آدمیان را با وجدان آشنا کرد تا در جاهایی که ناظران بشری وجود ندارد ناظر درونی او را بپاید. ناگفته پیداست اگر انسانی کار خود را با راهنمایی وجدان انجام ندهد قطعاً ناظران بشری هم بهطور کامل توانایی واداشتن چنین شخصی به کار را نخواهند داشت. پس بین وجدان و کار ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و اگر در جامعهای آدمیان این ارتباط را مدنظر قرار ندهند قطعاً کارها بهصورت ناقص انجام خواهد پذیرفت اگر بگوییم که در شرایطی ممکن است هیچ کاری هم انجام نپذیرد.
* برگرفته با تغییر و تلخیص از:
۱- عوامل مؤثر در تقویت وجدان کاری در کسب روزی از نظر اسلام، نوشته روحا... مظاهری منتشر شده در سایت راسخون. ۲- وجدان کاری در نهجالبلاغه، نوشته بخشعلی قنبری منتشر شده در وبسایت سازمان تبلیغات اسلامی.