جوان آنلاین: دکتر محمدباقر اکبرزاده، استاد حوزه و دانشگاه می‌گوید: «مقاومت اسلامی، برخلاف تحمل صرف از درون انسان می‌جوشد، هدفمند است و فرد را رشد می‌دهد.» در گفت‌و‌گو با وی، با نگاهی به آموزه‌های قرآن و سبک زندگی الهام گرفته از سیره ائمه معصومین مانند حضرت‌زهرا (س) و حضرت‌زینب (س)، ابعاد عملی سبک زندگی مقاوم در خانواده‌های امروز بررسی شده است.
در نگاه اسلامی سبک زندگی مقاوم چیست و چه تفاوتی با سخت زیستی یا تحمل صرف دارد؟
براساس معارف اسلامی هرگاه انسان در زیست خود روش‌هایی که بر پایه ارزش‌هایی مانند ایمان و صبر است را به صورت آگاهانه انتخاب کند تا در برابر بحران ها، فشار‌های اجتماعی و وسوسه‌های دنیوی حیات طیبه خود را پایدار و استوار نگه دارد، آنگاه سبک زندگی او از نگاه اسلامی سبک زندگی مقاوم خواهد بود.
از این رو خداوند متعال می‌فرماید: «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ» - از آنان امامان و پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت می‌کردند؛ چون شکیبایی کردند و به آیات ما یقین داشتند - به دو عنصر صبر و ایمان اشاره می‌کند که نتیجه آن نه تنها برخورداری از زندگی شخصی متعالی نیست، بلکه ارتقای فرد تا نقش رهبری اجتماع خواهد بود. زندگی رهبران الهی خود گواه روشنی بر این مطلب است.
از این رو در پاسخ به یک ابهام باید گفت، برخی سبک زندگی مقاوم را با تفسیر ناصحیح معادل سخت زیستی یا تحمل صرف می‌دانند، در حالی که سخت زیستی گاه تحمیلی و بدون هرگونه بینش است، اما مقاومت اسلامی از درون فرد می‌جوشد و هدف‌دار است. تحمل صرف ممکن است انسان را در درون فرسوده کند، ولی سبک مقاوم، فرد را رشد و از بحران عبور می‌دهد.
در این‌باره چگونه می‌توان از سبک زندگی حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب (س) که سبک زندگی مقاوم را در عمل نشان داده‌اند، درس گرفت؟
ابعاد مختلف زندگی خانواده محور و سرشار از محبت حضرت زهرا (س) نمونه‌ای والا برای زندگی مقاوم در نگاه اسلامی است. ایشان در بعد اجتماعی با دفاع عالمانه از حق در خطبه بلیغ فدک، الگویی از مقاومت فکری و عزتمندانه را برای خانواده‌ها در عرصه اجتماعی برشمرد و حضرت زینب (س) نیز که تربیت یافته این الگوی عزتمند است، در ماجرای کربلا و اسارت با صبرفعالانه، سخنرانی و روشنگری در برابر ظالمان پیام مقاومت حسینی را به تاریخ منتقل کرد. درسی که این دو شخصیت زن با ایمان در اوایل تاریخ اسلام و رهبری دینی به بشریت عرضه کردند استفاده از فرصت‌ها در دل بحران‌های عظیم است.
در مدیریت بحران‌های خانوادگی و اجتماعی، ایمان و توکل چگونه نقش عملی خود را ایفا می‌کنند؟
خداوند می‌فرماید: «أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ». به این معنا که ایمان و توکل به خدا به انسان آرامش درونی، انگیزه حرکت و دوری از ناامیدی می‌دهد. توکل واقعی یعنی تلاش همراه با اعتماد به مشیت الهی. در خانواده که اولین هسته تشکیل‌دهنده اجتماع است این باور مانع فروپاشی در بحران‌ها می‌شود. از طرف دیگر آیه «وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» - هرکس بر خدا توکل کند، خداوند او را کفایت خواهد کرد - نقش حمایت تضمینی را برای متوکلین به قدرت لایزال الهی بیان می‌کند.
مناسبت‌هایی مانند محرم و همچنین دعا و نیایش چه نقشی در بازسازی روحی جامعه و تقویت روحیه مقاومت دارند؟
سوگواری در محرم احیای روحیه ظلم‌ستیزی و ایثار جان به جهت احقاق حق است. نیایش‌ها هم اتصال قلبی به خدا و تجدید امید در دل بحران هاست و جمیع این موارد می‌تواند موجب تقویت روحی افراد جامعه در انواع بحران‌ها و تقویت روحیه مقاومت در آنها شود و توجه ویژه به این آثار نقشی مؤثر در بازسازی روحی جامعه خواهد داشت.
سبک زندگی مقاوم چه نسبتی با قناعت، پرهیز از تجملات و عدالت خواهی دارد و چگونه این مفاهیم را به نوجوانان‌مان بیاموزیم؟
دین مبین اسلام در عین حال که به زندگی دنیایی انسان توجه دارد، طبق آیاتی، چون «هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَا فِی الأَرْضِ جَمِیعًا» خداوند متعال وسایل رفاه و آسایش انسان را در دنیا فراهم آورده است و مسلمانان را به عدم افراط و تفریط در این زمینه فراخوانده و به یک زندگی معتدل دعوت می‌کند. رعایت قناعت و ساده زیستی، به تعبیر بهتر اعتدال که مانع وابستگی است، می‌داند و شخص را آنچنان حر و مقاوم می‌سازد که در برابر بی‌عدالتی سکوت نمی‌کند. بیان این مصادیق و زندگی عدالتخواهان جهان که با زندگی بی‌آلایش خود مصلح جامعه خود بوده‌اند به «زبان هنری» بهترین راه انتقال این مفاهیم ناب به نوجوانان است.
خانواده‌ها برای حفظ هویت دینی و تقویت روحیه ایستادگی در فرزندان‌شان، چه اصولی را می‌باید رعایت کنند؟
خداوند می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» -ای اهل ایمان، در کار دین صبور باشید و یکدیگر را به صبر و مقاومت سفارش کنید و مهیا و مراقب کار دشمن بوده و خداترس باشید، باشد که فیروز و رستگار گردید. این آیه یکی از مهم‌ترین نکات تربیتی و کاربردی قرآن است که اصولی برای ایمان مقاوم، پایداری اجتماعی و رشد اخلاقی و ایمانی را ارائه می‌دهد، از جمله صبر فردی. «اصبروا» یعنی مقاومت در برابر مشکلات شخصی، مانند فقر، بیماری، سختی تربیت فرزند، حفظ دین در محیط ناسالم و صبر جمعی و هم افزایی در «صابروا»، یعنی تشویق به صبر دسته جمعی و ایجاد شبکه‌ای از مقاومت در میان مؤمنان که هسته اولیه آن درون خانواده شکل می‌گیرد. «رابطوا» اشاره به پایداری و آمادگی مستمر، یعنی در حالت آماده باش فکری، اخلاقی، فرهنگی و دفاعی بودن است که بنابر برخی روایات، ارتباط با اهل بیت (ع) به حصول این نتیجه کمک می‌کند. تقوای عملی نیز در «واتقوا الله»، یعنی تقوا به عنوان ستون و ضامن موفقیت در تمام عرصه‌ها شمرده می‌شود. پرورش وجدان اخلاقی در نوجوانان، نهادینه‌سازی مراقبت الهی در انتخاب دوست، رسانه، پوشش، رفتار و تصمیمات روزمره کاربرد‌های امروزی اصل تقوی در عرصه خانواده است.
