جوان آنلاین: پول، آیینه‌ای از واقعیت‌های اقتصادی یک ملت است. امروز، صورت مسئله‌ای به ظاهر ساده، اما ریشه‌دار وارد فاز تازه‌ای از اجرا شد؛ حذف چهار صفر از پول ملی. تصویب کلیات این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس، گام اول در راستای یک تغییر اسمی، اما تأثیرگذار است. این طرح که در افکار عمومی مدت‌هاست به‌صورت شعاری تکرار می‌شود، اکنون وارد مرحله عملیاتی شده و قرار است هر ۱۰ هزار ریال فعلی معادل یک ریال جدید باشد. اما آنچه این تحول را از دیگر اقدامات مشابه متمایز می‌کند، هدف‌گذاری آن است: نه مهار تورم، نه نجات اقتصاد، بلکه نظم‌بخشی به ساختار حسابداری، ساده‌سازی معاملات و کاهش هزینه‌های روانی ناشی از بزرگی اعداد.
حذف چهار صفر از پول ملی، تصمیمی است که سال‌ها در محافل اقتصادی کشور محل بحث بوده و اکنون، با تصویب کلیات لایحه مربوطه در کمیسیون اقتصادی مجلس، در مسیر تحقق قرار گرفته است. مطابق این طرح، هر ۱۰هزارریال فعلی برابر با یک ریال جدید خواهد بود و واحد‌های خرد نیز به «قران» بازمی‌گردند. اگرچه ممکن است این اقدام در ظاهر صرفاً یک بازطراحی پولی به نظر برسد، اما در باطن، اهداف عمیق‌تری را دنبال می‌کند.
بازگشت به زبان ساده‌تر پولی
یکی از اصلی‌ترین اهداف حذف صفرها، کاستن از پیچیدگی‌های زبانی و عددی در محاورات مالی روزمره است. امروزه مبالغی، چون «۱۰۰ میلیون ریال» یا «۲ میلیاردریال» به‌قدری رایج شده‌اند که در محاسبات روزمره، اغلب موجب سردرگمی، اشتباه در حساب‌وکتاب و افزایش هزینه‌های نرم‌افزاری، حسابداری و حتی روانی می‌شوند. کاهش چهار صفر به‌منزله بازگشت به واحد‌های قابل درک‌تر و قابل مدیریت‌تر است. چیزی شبیه آنچه در کشور‌های موفقی، چون ترکیه، رومانی، برزیل یا حتی فرانسه پس از جنگ جهانی دوم رخ داد.
تأثیر بر تورم و رشد اقتصادی
یکی از شبهات رایج پیرامون این طرح، تأثیرگذاری یا عدم تأثیر آن بر متغیر‌های کلان اقتصادی مانند تورم یا رشد اقتصادی است. باید رو راست گفت، این لایحه با هدف کنترل تورم یا اصلاح ساختار‌های بنیادی اقتصاد تدوین نشده است. حذف صفرها، در بهترین حالت، صرفاً ظاهر پول را تغییر می‌دهد، نه قدرت خرید را. افزایش یا کاهش تورم، متأثر از سیاست‌های پولی، مالی، بهره‌وری، تولید و عرضه و تقاضاست، نه اصلاح واحد پول. بنابراین، نباید از این طرح انتظار معجزه اقتصادی داشت.
تجربه کشور‌های دیگر
نگاهی به تجربه کشورهایی، چون ترکیه در سال ۲۰۰۵ که شش صفر را از لیر حذف کرد، نشان می‌دهد چنین اصلاحاتی اگر با سیاست‌های مکمل مالی و پولی همراه نباشد، تنها محدود به جنبه ظاهری باقی خواهد ماند. در ترکیه، حذف صفرها هم‌زمان با اصلاحات ساختاری اقتصادی و سیاست‌های ضدتورمی انجام شد و نتیجه‌ای قابل قبول به‌همراه داشت. اما در کشورهایی، چون زیمبابوه یا ونزوئلا، حذف صفرها به‌تنهایی نتوانست مانع از فروپاشی ارزش پول شود زیرا بنیان‌های اقتصادی متزلزل بود.
روانشناسی پول و اثرات اجتماعی
از دیدگاه روانشناسی اقتصادی، بزرگی ارقام واحد پول می‌تواند بر ادراک عمومی از ارزش و قیمت تأثیرگذار باشد. هنگامی که قیمت یک بطری آب معدنی «۵۰هزارریال» اعلام می‌شود، این تصور نادرست ممکن است ایجاد شود که اقتصاد کشور در وضعیت بحرانی است، حال‌آنکه در واقع، آنچه ارزش را تعیین می‌کند قدرت خرید است، نه بزرگی عدد. با حذف صفرها، مبالغ به اعدادی قابل فهم و نزدیک‌تر به عرف جهانی بازمی‌گردند و این می‌تواند نوعی آرامش ذهنی برای مردم به ارمغان آورد.
کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری پول
حذف صفرها، منجر به طراحی اسکناس‌ها و سکه‌های جدید می‌شود که در نهایت می‌تواند از نظر تعداد کمتر، اما از نظر کیفیت و امنیت بالاتر باشد. این کاهش در تیراژ و افزایش در ماندگاری اسکناس‌ها، می‌تواند در درازمدت هزینه‌های چاپ، توزیع و نگهداری پول نقد را کاهش دهد. همچنین، فضای کمتر اشغال‌شده به وسیله ارقام در فاکتورها، دفاتر حسابداری، سامانه‌های مالی و بانکداری الکترونیک نیز یک مزیت فنی دیگر به‌شمار می‌رود.
تأثیر بر قیمت‌گذاری و فرهنگ عمومی
یکی دیگر از حوزه‌های تأثیرپذیر از این اصلاح، حوزه قیمت‌گذاری و برچسب‌زنی کالاهاست. لازم است تولیدکنندگان، فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی، سازگاری لازم را در نحوه اعلام قیمت‌ها و تطبیق با واحد جدید داشته باشند. این موضوع نیازمند یک برنامه اطلاع‌رسانی دقیق، آموزش عمومی و نظارت مستمر از سوی نهاد‌های ذی‌ربط خواهد بود. در غیر این‌صورت، ممکن است در کوتاه‌مدت موجب بروز سوءتفاهم یا حتی سوءِاستفاده در قیمت‌گذاری شود.
چالش‌ها و الزامات اجرایی
اجرای موفق حذف صفرها، مستلزم فراهم‌سازی زیرساخت‌های فنی، نرم‌افزاری، آموزشی و اطلاع‌رسانی دقیق است. از جمله این الزامات می‌توان به بازطراحی سیستم‌های بانکی، به‌روزرسانی نرم‌افزار‌های مالی، آموزش کارکنان دستگاه‌های اجرایی و خصوصی و تدوین تقویم دقیق برای دوره گذار اشاره کرد. همچنین، همراهی رسانه‌ها در تبیین هدف واقعی طرح، نقش مهمی در جلوگیری از ایجاد شایعات یا برداشت‌های نادرست خواهد داشت.
دوره گذار؛ همزیستی ۲ نظام پولی
برای جلوگیری از ایجاد اختلال در معاملات روزمره، پیش‌بینی می‌شود، در یک دوره گذار چندماهه تا چندساله، هر دو واحد پولی قدیم و جدید به‌صورت هم‌زمان در گردش باشند. در این مدت، اسکناس‌ها و سکه‌های جدید به تدریج جایگزین انواع قدیمی می‌شوند و مردم فرصت خواهند داشت تا به واحد جدید عادت کنند. موفقیت این مرحله، نیازمند مدیریت هوشمندانه و همراهی مردم است.
آینده‌نگری یا ساده‌سازی؟
در نهایت باید پرسید، آیا این تغییر صرفاً یک تصمیم فنی است یا اقدامی در راستای اصلاحات بنیادین اقتصادی؟ پاسخ آن، ترکیبی از هر دو است. در حالی‌که نمی‌توان حذف صفرها را جایگزین سیاست‌های توسعه‌ای و ساختاری دانست، اما قطعاً نمی‌توان منکر اثرات مثبت آن در تسهیل محاسبات مالی، ارتقای نظم اقتصادی و کاهش فشار روانی بر جامعه شد. این تغییر، نه پایان راه، بلکه شاید آغاز نوعی نگاه تازه به اقتصاد و ابزار‌های پولی باشد.
جمع‌بندی
حذف چهار صفر از پول ملی، اقدامی است در مسیر اصلاح ساختار پولی کشور که بیش از آنکه یک «تحول اقتصادی» باشد، یک «نظم‌بخشی عددی» است. اثری بر تورم و رشد ندارد، اما می‌تواند چهره‌ای قابل فهم‌تر و منطقی‌تر از پول در ذهن مردم ایجاد کند. با آموزش، نظارت و همراهی مردم، این تغییر می‌تواند به تجربه‌ای موفق بدل شود.
