جوان آنلاین: سینمای ایران همواره از ادبیات به عنوان منبعی غنی برای اقتباس استفاده کرده است. این پیوند هنری نه تنها باعث غنای سینمای ایران شده، بلکه در مواردی هم به خلق آثاری ماندگار منجر شده است.
به گزارش سوره سینما، اقتباس ادبی در سینمای ایران سابقه‌ای طولانی دارد و به دهه‌های ابتدایی شکل‌گیری سینمای حرفه‌ای ایران بازمی‌گردد. فیلم «گاو» ساخته داریوش مهرجویی در سال ۱۳۴۸ که از داستان «عزاداران بیل» غلامحسین ساعدی اقتباس شده بود، نقطه عطفی در این زمینه محسوب می‌شود. این فیلم نه تنها در ایران، بلکه در جشنواره‌های بین‌المللی نیز مورد توجه قرار گرفت و جایزه «فیپرشی» جشنواره فیلم ونیز در سال ۱۹۷۱ را از آن خود کرد. گاو (داریوش مهرجویی، ۱۳۴۸)، شازده احتجاب (بهمن فرمان‌آرا، ۱۳۵۳)، تنگسیر (امیر نادری، ۱۳۵۲)، داش آکل (مسعود کیمیایی، ۱۳۵۰)، آرامش در حضور دیگران (ناصر تقوایی، ۱۳۵۱) ازجمله دیگر فیلم‌های مهمی هستند که از آثار مهم اقتباسی به حساب می‌آیند.
برجسته‌ترین فیلم‌های اقتباسی ایرانی در سال‌های اخیر
گاو خونی (بهروز افخمی، ۱۳۸۱)
اقتباسی از رمان کوتاه جعفر مدرس صادقی که داستان کابوس‌های جوانی را روایت میکند که با خاطرات پدر مرده‌اش و شهر زادگاهش دست به گریبان است.
شب‌های روشن (فرزاد موتمن، ۱۳۸۱)
این فیلم که از رمان «شب‌های سپید» داستایوفسکی اقتباس شده، به عنوان یکی از بهترین اقتباس‌های سینمای ایران شناخته می‌شود. موتمن توانست بن‌مایه داستان را با حفظ ماهیت اصلی، به فضای ایرانی نزدیک کند.
مهمان مامان (داریوش مهرجویی، ۱۳۸۲)
اقتباسی از داستانی از هوشنگ مرادی کرمانی که در جشنواره فیلم فجر به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد. این فیلم خانوادگی با بازی بازیگرانی، چون گلاب آدینه و امین حیایی، صفا و صمیمیت زندگی ایرانی را به تصویر کشیده است.
درخت گلابی (داریوش مهرجویی، ۱۳۷۶)
اقتباسی از داستان «جایی دیگر» نوشته گلی ترقی که مهرجویی در آن به بازگشت یک نویسنده به باغ کودکی‌اش در دماوند و مرور خاطرات نوجوانی می‌پردازد.
خواهران غریب (کیومرث پوراحمد ۱۳۷۴)
این فیلم براساس رمان «لوتی دوتایی» اثر اریش کستنر (نویسنده آلمانی) ساخته شده است.
نرگس و نسرین، دو خواهر دوقلو که پس از جدایی والدین‌شان از یکدیگر بی خبر مانده‌اند، در یک جشن مدرسه همدیگر را می‌بینند و متوجه شباهت عجیب‌شان می‌شوند. آنها تصمیم می‌گیرند جای خود را عوض کنند تا زندگی یکدیگر را تجربه کنند. پدرشان، یک آهنگساز (با بازی خسرو شکیبایی)، قصد ازدواج با زنی دیگر را دارد، اما این دو خواهر با نقشه‌های کودکانه خود سعی می‌کنند پدر و مادرشان را به هم نزدیک کنند. در نهایت، با کمک مادربزرگ، خانواده دوباره متحد می‌شود.
موسیقی فیلم توسط ناصر چشم‌آذر ساخته شد و ترانه «مادر من» با صدای خسرو شکیبایی به یکی از قطعات به‌یادماندنی سینمای ایران تبدیل شد.
فروشنده (اصغر فرهادی ۱۳۹۴)
این فیلم نگاهی به نمایشنامه «مرگ فروشنده» آرتور میلر دارد و روایتگر زندگی عماد (شهاب حسینی) و رعنا (ترانه علیدوستی)، زوجی هنرمند است که در حال اجرای نمایشنامه مرگ فروشنده اثر آرتور میلر هستند. پس از نشست ساختمان محل سکونتشان، مجبور به نقل مکان به آپارتمانی می‌شوند که پیشتر محل زندگی زنی به نام آهو (با پیشینهٔ نامعلوم) بود.
اینجا بدون من (بهرام توکلی ۱۳۸۹)
این فیلم اقتباسی از نمایشنامه «باغ وحش شیشه‌ای» اثر تنسی ویلیامز است.
فیلم روایتگر زندگی خانواد‌های سه نفره شامل مادر (فاطمه معتمدآریا)، احسان (صابر ابر) و یلدا (نگار جواهریان) است که در فقر و آرزو‌های بربادرفته دست وپا می‌زنند. یلدا، دختری معلول با نقص حرکتی، در انزوا زندگی میکند و تنها همدمش مجموعه‌ای از حیوانات شیشه‌ای است. ورود رضا (پارسا پیروزفر)، دوست احسان، به خانه‌شان، امید‌های واهی مادر برای ازدواج یلدا را برمی‌انگیزد، اما واقعیت‌های تلخ و رویا‌های شکست‌خورده، مسیر داستان را به سمت بحران‌های اخلاقی و روانی می‌کشاند.
توکلی نمایشنامه ویلیامز را با چارچوب فرهنگی ایرانی (مسئله آبرو، فشار‌های اقتصادی و نقش سنتی مادران) تلفیق کرده است.
بی همه چیز (محسن قرایی ۱۳۹۹)
فیلم اقتباسی از نمایشنامه «ملاقات با بانوی سالخورده» اثر فریدریش دورنمات است و داستان امیر (پرویز پرستویی)، قاضی محبوب یک روستا را روایت میکند که زندگی‌اش با بازگشت لیلی (هدیه تهرانی)، زنی ثروتمند که سال‌ها پیش به خاطر او آبرویش را از دست داده، دگرگون می‌شود. لیلی شرط کمک مالی به روستای فقیر را قتل امیر می‌گذارد و این پیشنهاد، وجدان مردم را در معرض آزمونی سخت قرار می‌دهد.
باغ کیانوش (رضا کشاورز حداد ۱۴۰۲)
فیلم «باغ کیانوش» که تولید سازمان سینمایی سوره است، روایتگر ماجرای دو نوجوان به نام‌های حمزه و عباس است که در دهه ۶۰ و در بحبوحه جنگ تحمیلی، تصمیم می‌گیرند در روز عروسی پسر کیانوش به باغ او دستبرد بزنند. همزمان، سقوط یک هواپیمای بمب‌افکن عراقی در نزدیکی باغ، ماجرا‌های پرمخاطره‌ای را رقم می‌زند. ورود خلبان عراقی به باغ و تعامل او با نوجوانان، داستانی پرکشش از تقابل ترس، شجاعت و دوستی در شرایط جنگی خلق میکند.
فیلم بر اساس رمان «باغ کیانوش» اثر علی‌اصغر عزتی‌پاک ساخته شده و یکی از معدود آثار اقتباسی موفق سینمای کودک و نوجوان ایران محسوب می‌شود.
فیلم با تلفیق ماجراجویی، تاریخی، و عناصر جنگی، فضایی منحصر‌به‌فرد ایجاد کرده است. فیلم بدون شعارزدگی، تاثیر جنگ بر زندگی کودکان را از زاویه‌ای انسانی روایت میکند.
آپاراتچی (قربانعلی طاهرفر ۱۴۰۲)
فیلم برداشت آزادی از کتاب «آپاراتچی» نوشته روح‌الله رشیدی است که زندگی جلیل طائفی، فیلمساز گمنام دهه ۶۰ تبریز را روایت میکند. طائفی با دوربین سوپر ۸ فیلم‌هایی با مضامین انقلابی می‌ساخت.
فیلم روایتگر زندگی جلیل (با بازی تورج الوند)، نقاش ساختمانی عاشق سینماست که با وجود نداشتن تحصیلات آکادمیک، چند فیلم کوتاه موفق ساخته و رویای ساخت اولین فیلم بلندش را در سر می‌پروراند. داستان در دهه ۶۰ و در بستر اجتماعی تبریز با حواشی جنگ تحمیلی و ترور‌های سیاسی می‌گذرد.
«آپاراتچی» با ترکیب طنز تلخ، نوستالژی دهه ۶۰ و ادای دین به سینمای مردمی، اثری متفاوت در سینمای ایران است. این فیلم نه تنها داستان عشق به هنر را روایت میکند، بلکه چالش‌های فیلمسازی در دور‌های پرالتهاب را به تصویر می‌کشد.
چشم‌هایش (بهمن فرمان‌آرا، ۱۴۰۴)
به تازگی خبر آغاز فیلمبرداری فیلم «چشم‌هایش» به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا بر اساس رمان بزرگ علوی منتشر شد.
«چشم‌هایش» رمانی است که اولین بار در سال ۱۳۳۱ منتشر شد و داستانی پر رمز و راز از زندگی یک نقاش را روایت میکند؛ نقاشی که در دل فضای پرتنش سیاسی و اجتماعی، با دنیایی پیچیده از عشق و مبارزه روبه‌رو است.
مهدی پاکدل، لاله مرزبان، علی مصفا، صابر ابر، شمس لنگرودی، بهناز جعفری، علی شادمان، پانته آ پناهی‌ها و ژاکلین آواره تیم بازیگران این اثر هستند.
سینمای ایران با اقتباس از رمان‌های ایرانی و خارجی توانسته است آثاری ماندگار خلق کند. از «گاو» مهرجویی که اولین اقتباس مهم سینمای ایران بود تا «شب‌های روشن» موتمن که به عنوان یکی از بهترین اقتباس‌های تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود، این پیوند میان سینما و ادبیات همواره ثمرات هنری ارزشمندی داشته است. با این حال، چالش اصلی در این راه حفظ روح اثر ادبی و در عین حال خلق یک اثر سینمایی مستقل و تأثیرگذار است.
