جوان آنلاین: سریال «پسران هور» به کارگردانی مهدی جعفری و تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده از تازه‌ترین تولیدات تلویزیون در گونه دفاع مقدس است، مجموعه‌ای که تلاش می‌کند ضمن مقابله با جاهلیت هنری و سینمایی، تصویری کمتر شنیده و دیده شده از سال‌های دفاع مقدس هشت ساله را ارائه دهد. موضوع اصلی سریال، زندگی و فعالیت‌های شهید علی هاشمی و یارانش در قرارگاه سری نصرت است. فرماندهان گمنامی که بسیاری از عملیات‌های حیاتی در جنوب کشور را هدایت کردند، اما نامشان کمتر در ذهن جامعه، به‌خصوص نسل جدید باقی مانده است.
بهره گرفتن از داشته‌های متنوع برای تقویت انگاره‌های ملی و میهنی، حتی با چاشنی کردن اغراق و اتفاقات غیرواقعی یکی از ابزار‌های سینمایی غرب برای شکست‌ناپذیر و ناجی جهان و بشریت بودن آنهاست.
جاهلیت هنری و سینمای
قرارگاه سری نصرت و قرارگاه رمضان نه تنها از جمله استثنایی‌ترین قرارگاه‌های هشت سال دفاع مقدس که بدون اغراق از بی‌نظیر‌ترین اتفاقاتی است که در دنیا رقم خورده‌اند. بدون تردید با توجه به بار دراماتیک و جذابیت‌های فوق‌العاده سینمایی این دو موضوع اگر این ظرفیت متعلق به جریانات سینمایی مانند هالیوود و کشور‌های صاحب سینما بود تاکنون ده‌ها نمونه سینمایی، سریالی و مجموعه دنباله‌دار از آن تولید و منتشر می‌کردند. تشکیل یک قرارگاه عملیاتی و ایجاد هسته‌های مقاومت در خاک دشمن و انجام عملیات‌های نظامی و نفوذ در دل دشمن هر مخاطب حرفه‌ای آثار سینمایی و تلویزیونی را به یاد اتفاقات پارتیزانی در دوران جنگ جهانی اول و دوم می‌اندازد. این در حالی است که مطالعه ظرفیت دراماتیک و اسنادی ماجرا‌هایی که در قرارگاه سری نصرت و قرارگاه برون‌مرزی رمضان رخ داده‌اند، به مراتب بالاتر و هیجان‌انگیزتر از اتفاقات اگزجره و غلوآمیزی است که در دیگر نبرد‌های تاریخی جهان رخ داده و نادیده گرفتن آنها نوعی جاهلیت مدرن سینمایی است.
نادیده گرفتن این ظرفیت‌ها و تولید آثار ضعیف و موهنی مانند برخی آثار غیرقابل دفاع که تحت عنوان آثار ضدجنگ در سینمای کشورمان ساخته شده‌اند، اینگونه به نظر می‌رسد که احتمالاً اراده عدم تولید آثار اعجاب‌انگیز و واقعی که باعث تقویت روحیه سلحشوری و نمایش شجاعت و مظلومیت همزمان رزمندگان کشورمان در دوران هشت سال دفاع مقدس می‌شود بر توان اجرایی و تولیدی در سینما و تلویزیون استیلا دارد، وگرنه ترک فعل و نادیده انگاشتن چنین ظرفیت‌های بدیهی و برجسته‌ای اتفاق معمولی و عادی نمی‌تواند باشد. با این حال در شرایطی که بخشی از آثار سینمایی و تلویزیونی سال‌های اخیر از بازنمایی جدی جنگ فاصله گرفته‌اند، «پسران هور» کوشیده با نگاهی واقع‌گرایانه و مستندگونه به ریشه‌های انسانی دفاع مقدس نزدیک شود. فضای جغرافیایی هورالعظیم، یکی از عناصر برجسته کار است. بسیاری از صحنه‌ها در دل تالاب، نیزار و مسیر‌های آبی واقعی تصویربرداری شده‌اند، تا جایی که گروه بازیگران ناچار بودند بلم‌رانی و عبور از مسیر‌های کم‌عمق را یاد بگیرند. همین جزئیات سبب شده مخاطب در زمان تماشای تماشای سریال، حس حضور در میدان واقعی جنگ را تجربه کند.
هرچند پخش قسمت نخست با حاشیه‌ای درباره دادستان شهر سوسنگرد همراه شد و عوامل سریال ناچار به عذرخواهی رسمی از دستگاه قضایی شدند، با این حال، جذابیت و موضوع سریال سبب شد که از همان قسمت‌های ابتدایی، ارتباط خوبی با مخاطب برقرار شود. براساس داده‌های منتشر شده در تلوبیون، تنها ۱۰ قسمت نخست سریال بیش از ۱۹۵ هزار بار دیده شده است که نشان از استقبال چشم‌گیر مخاطبان دارد. یکی از نکات جالب توجه سریال انتخاب بازیگران تازه‌نفس است. حضور چهره‌های کمتر شناخته شده باعث شده نقش‌ها طبیعی‌تر و باورپذیرتر باشند. بازی‌ها در مجموع صادقانه هستند و از اغراق‌هایی که معمولاً در آثار جنگی دیده می‌شود، فاصله دارند. همین مسئله به پیوند عاطفی تماشاگر با قهرمانان گمنام سریال کمک کرده است.
زنده نگه داشتن قهرمانان بی نشان
از لحاظ ساختار فنی نیز «پسران هور» یکی از دشوارترین تولیدات سال‌های اخیر تلویزیون به‌شمار می‌رود. کار در شرایط آب‌وهوایی سخت جنوب، لوکیشن‌های طبیعی باتلاقی و صحنه‌های آبی فراوان، دشواری‌های بسیاری برای گروه تولید به همراه داشته است. با وجود این، نتیجه نهایی نشان می‌دهد که تیم سازنده در تلاش بوده‌اند، سختی‌ها را پشت قاب پنهان کنند و کیفیت را در اولویت نگه دارند. این اثر اگرچه داستانی است، حال و هوای آن به مستند نزدیک است. استفاده از جلوه‌های ویژه میدانی در کنار واقع‌گرایی صحنه‌ها، ترکیبی از حس حماسی و فضای مستندگونه ایجاد کرده است.
«پسران هور» را نمی‌توان صرفاً بازسازی تصویری از یک بخش تاریخ دانست، بلکه بازخوانی دوباره ارزش‌هایی است که نسل جدید شاید کمتر از آنها آگاه باشد. هر جامعه‌ای برای زنده نگه داشتن هویت خود نیازمند شناخت قهرمانانش است؛ کسانی که در دشوارترین روز‌ها برای حفظ سرزمین از همه چیز خود گذشتند. سریال با روایت زندگی شهید علی هاشمی به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا برخی قهرمانان ما هنوز ناشناخته‌اند و چطور می‌توان آنها را به نسل جوان معرفی کرد.
نسخه سینمایی این اثر با نام «اشک هور» در جشنواره فیلم فجر نیز به نمایش درآمد و با استقبال تماشاگران روبه‌رو شد، اما نسخه تلویزیونی که با عنوان «پسران هور» در حال پخش از شبکه یک سیماست روایت کامل‌تر و جامع‌تری از قرارگاه نصرت دارد. به گفته مدیر مرکز سریال سوره سریال «پسران هور» به دلیل زمانی که برای پژوهش و تحقیق و نگارش فیلمنامه داشته است یکی از کامل‌ترین روایت‌ها درباره شهید علی هاشمی است که این مستندات در قالب کتاب تجربه نگاری منتشر خواهد شد. نکته مهم دیگر در این پروژه، وفاداری به فرهنگ و زبان محلی منطقه است. استفاده از گویش عربی مردم هور و بازنمایی آیین‌های بومی به اثر رنگ و بوی واقعی داده است. شاید همین ویژگی‌ها باعث شده که سریال از چارچوب معمول آثار جنگی فراتر برود و به روایتی فرهنگی و هویتی تبدیل شود.
کاستی‌های فنی پسران هور
در عین حال، نمی‌توان از برخی کاستی‌های اثر هم چشم پوشید. ریتم کند در چند قسمت میانی و برخی گفت‌و‌گو‌های شعاری ممکن است از کشش دراماتیک اثر در ذهن مخاطب کم کند. همچنین موسیقی سریال با وجود زیبایی در بعضی لحظات بیش از حد بر صحنه‌ها غلبه می‌کند و اجازه نمی‌دهد حس طبیعی بازیگران به‌درستی منتقل شود. با این حال، این ضعف‌ها در برابر تلاش و کیفیت کلی اثر چندان برجسته نیستند. در نهایت می‌توان گفت «پسران هور» فقط یک مجموعه تلویزیونی نیست، بلکه تلاشی است برای بازآفرینی بخشی از حافظه جمعی ملت ایران. اثری که در عین وفاداری به واقعیت، نگاه شاعرانه‌ای هم به انسان‌هایی دارد که بی‌هیاهو برای یک کشور و یک ملت جنگیدند و رفتند و و اکنون یادشان در دل‌ها زنده است. استمرار تولید چنین آثاری می‌تواند رسانه ملی را به مأموریت اصلی‌اش، یعنی بازنمایی هویت ملی و تاریخی مردم ایران نزدیک‌تر کند و می‌توان امیدوار بود که با بازگشت تلویزیون به روایت‌های اصیل دفاع مقدسی، نسل جدید قهرمانان خود را نه در کتاب‌های تاریخ، بلکه در قاب تصویر بشناسد و از آنها الهام بگیرد.
