جوان آنلاین: بسیاری از کشور‌های جهان، طی سال‌های اخیر با درک جایگاه عمیق لجستیک در اقتصاد و امنیت، به سمت بهینه‌سازی و هوشمندسازی تمامی فرایند‌های لجستیک از جمله در انبارداری مبدأ و مقصد، بارگیری و تخلیه، حمل و نقل، سامانه‌های مرتبط، قوانین و مباحث نظارتی رفته‌اند.
امریکا یکی از کشور‌هایی است که طی بیش از دو دهه، بازبینی اساسی در بخش‌های مختلف لجستیکی به ویژه فرایند ورود کالا به عمل آورده است که بخش زیادی از این بازبینی‌ها، ناشی از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بود.
اثر ۱۱ سپتامبر بر فرایند‌های لجستیکی امریکا
تا اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی و قبل از حملات ۱۱ سپتامبر، نظارت بر کالا‌های ورودی به مرز‌های ایالات‌متحده کاملاً سنتی و به صورت دستی یا استفاده از سگ‌های آموزش دیده بود. دستگاه‌های Ray- X هم فقط بخش بسیار اندکی از محموله‌های ورودی به بنادر را پوشش می‌داد و به طور کلی فقط ۲ درصد کانتینر‌های ورودی به این کشور مورد بازرسی‌های دقیق قرار می‌گرفت.
بعد از حملات ۱۱ سپتامبر، نهاد‌های امنیتی ایالات‌متحده، کانتینر‌های ورودی را به عنوان بستری برای اقدامات تروریستی در نظر گرفتند و بر تقویت نظارت‌ها در این بخش تأکید کردند.
این تأکیدات باعث شد موضوع «ابتکار امنیت کانتینر» (CSI) از سال ۲۰۰۲ در دستور کار قرار گیرد و علاوه بر اقدامات فنی در بنادر داخلی، این کشور دست به اعزام مأموران گمرک و حفاظت مرزی به سایر بنادر جهان زد تا فرایند‌های بازرسی را از مبدأ انجام دهد.
این کشور علاوه بر اقدامات حاکمیتی برای افزایش نظارت دقیق، از دانشگاه‌ها و پژوهشگران دانشگاهی هم برای هوشمندسازی فرایند‌های لجستیکی بهره گرفت. پروژه مشترک دانشگاه Maine و شرکت System Planning برای ساخت کانتینر‌های هوشمند مجهز به حسگر‌های تشخیص مواد شیمیایی، زیستی، هسته‌ای، منفجره و مخدر غیرقانونی در سال ۲۰۰۴ یکی از نمونه‌های بهینه‌سازی فرایند‌های لجستیکی برای ارتقای امنیت در داخل مرز‌های این کشور بود.
گفتیم که بازرسی‌های دقیق تا سال ۲۰۰۰ میلادی، فقط ۲ درصد کانتینر‌های ورودی به ایالات‌متحده را پوشش می‌داد، اما اجرای ابتکار امنیت کانتینر باعث شد امروز مأموران گمرک و حفاظت مرزی در ۶۱ بندر مهم جهان حاضر باشند و نظارت دقیق بر کانتینر‌های ورودی به ۸۰ درصد برسد.
زیرساخت‌های لجستیکی ایران نیازمند بازبینی است
با این مقدمه، موضوع مهم لجستیک و جریان منابع از مبدأ به مقصد در ایران، زیرساخت‌هایی، چون جاده‌ها، شبکه‌های ریلی و بنادر، سازمان‌هایی، چون گمرک، راهداری، بنادر و دریانوردی، راه‌آهن و سیستم‌هایی، چون سامانه جامع انبارها، سپهتن، ثبت سفارش و دوربین‌های نظارت جاده‌ای را در بر می‌گیرد و با توجه به عقب‌ماندگی‌هایی که در این بخش‌ها وجود دارد و همچنین تجربه جنگ ۱۲ روزه، همه این زیرساخت‌ها، سازمان‌ها و سامانه‌ها نیازمند بازبینی است.
گمرک یکی از بخش‌های مهم لجستیکی است که نه تنها در زمینه هوشمندسازی بلکه حتی با مباحث اولیه‌ای، چون دولت الکترونیک هم فاصله زیادی دارد. مثلاً هنوز در گمرک از اسناد فیزیکی استفاده می‌شود و سامانه‌های آن ظاهراً الکترونیک شده‌و از بستری برای انتقال تصویر اسناد فیزیکی فراتر نرفته‌اند، همچنین دستگاه‌هایی مثل وزارت اقتصاد، سازمان امور مالیاتی، وزارت راه و شهرسازی و بانک مرکزی به‌صورت مستقیم به سیستم گمرک متصل نیستند و در صورت اتصال هم با مشکلات زیادی مواجه هستند.
اهمیت به‌کارگیری هوش مصنوعی در فرایند‌های لجستیکی
کمبود تجهیزاتی، چون دستگاه‌های Ray- X و ایست‌بازرسی‌های سنتی باعث ضعف در نظارت بر جریان کالا در جاده‌ها شده است.
برای بهبود فرایند‌های لجستیکی کشور، علاوه بر تأمین این تجهیزات به میزان کافی، باید برای تشخیص سریع، دقیق و کم‌خطای رفتار‌های مشکوک، از هوش مصنوعی هم بهره گرفت.
سامانه جامع انبارها به عنوان یکی دیگر از بخش‌های لجستیک کشور هم هنوز به طور کامل اجرایی نشده است. این وضعیت باعث شده است آمار دقیقی از مواد و کالا‌های انبارشده در کشور وجود نداشته باشد و مقاصد بار‌های در حال تردد هم مشخص نباشد. دوربین‌های پلاک‌خوان را هم می‌توان یکی دیگر از بخش‌های لجستیکی کشور قلمداد کرد.
متأسفانه این بخش که با سطح بسیار پایین عملکرد و خطای بسیار زیاد مواجه است برای هوشمندسازی لجستیک، نیاز به بازبینی و اصلاح دارد.
همین نقص‌ها باعث شده است سوابق تردد کامیون‌های کشور براساس داده‌های متقن و صحیح و با ابزار‌های سیستمی و ماشینی قابل استناد، ثبت نشود.
برای رفع همه این نواقص و بهبود فرایند‌های لجستیکی کشور باید به سمت استفاده از هوش مصنوعی و کاهش وابستگی امور به انسان برویم، چون اتکا بر انسان باعث از دست رفتن سه اصل سرعت، دقت و استمرار خواهد شد، همچنین هوش مصنوعی نسبت به انسان از سرعتی بسیار بالا برخوردار است و خطای بسیار کمی دارد، بنابراین باید گام به گام و به سرعت، دولت یا حکمرانی الکترونیک را در لجستیک اعمال و بر مبنای آن به تهیه داده‌های قابل خوانش برای ماشین پرداخت، سپس باید فرایند‌های قدیمی را بر پایه آنالیز داده بهینه کرد که در مرحله دولت یا حکمرانی دیجیتال تعریف می‌شود و در گام بعد هوش مصنوعی را به کار گرفت.
بررسی چالش‌های لجستیک در نشست اطلس تجارت ایران
متأسفانه نهاد‌های متولی لجستیک در ایران به دلیل نبود داده‌های شفاف، امکان پردازش و پی‌ریزی راهبرد‌های اساسی را از دست داده‌اند و همین مسائل باعث شده است ایران در بخش ترانزیت با وجودی که در شاهراه جهانی شرق- غرب و شمال- جنوب واقع شده، نتواند به خوبی از این مزیت استفاده کند. به طور کلی چالش‌های این بخش را می‌توان در «اطلس تجارت ایران» و به عنوان یکی از بخش‌های آن دید. زیرساخت‌های لجستیکی باید در چارچوب اطلس تجارت ایران و با اعمال یک حکمرانی خوب در موضوع ترانزیت، نگهداری از زیرساخت‌ها، توسعه زیرساخت ها، اولویت بندی ها، بهسازی و نوسازی داشته‌ها و هم افزایی و همگرایی میان دستگاه‌های مختلف از وزارت امور خارجه تا صمت توسعه یابد.
در همین راستا پاییز امسال نشستی با موضوع اطلس تجارت ایران از سوی اندیشکده حکمرانی هوشمند در خانه اندیشه‌ورزان برگزار می‌شود تا این موضوع مهم با حضور صاحبنظران و ذی‌نفعان این حوزه، به بحث و بررسی گذاشته شود.
* رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند
