جوان آنلاین: بیش از یک دهه است که افزایش دمای هوا و رشد مصرف برق در بخش خانگی و صنعتی موجب فشار بر شبکه‌های برق سراسری شده است. ناترازی‌های به وجود آمده مشکلات زیادی به همراه داشته و حالا بخش کشاورزی که نیازمند برق پایدار برای آبیاری و نگهداری محصولات است، بیشترین آسیب را دیده است.
با اینکه همیشه از انرژی‌های پاک صحبت می‌شود، اما گویی تا زمانی که تحت فشار قرار نگیریم، برنامه‌ای برای استفاده از این انرژی‌های ثابت و دائمی نداریم. کرمان از جمله مناطق ایران است که روز‌های آفتابی زیادی دارد و کارشناسان اعلام کرده‌اند با سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق خورشیدی و نصب پنل در نقاط مختلف آن می‌توان کمبود‌ها را جبران و حتی شب‌های آن را نورانی کرد. انرژی خورشیدی نه تنها می‌تواند کمبود برق و آب در کشاورزی کرمان را جبران کند، بلکه با کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری آینده این بخش را تضمین می‌کند. برای تحقق این هدف نیاز به عزم ملی، سرمایه‌گذاری دولتی و مشارکت کشاورزان است. اگر اقدامات سریع و جدی انجام شود، کرمان می‌تواند به الگویی برای کشاورزی پایدار با انرژی پاک تبدیل شود.
چاه‌ها با قطعی برق مواجه‌اند
سال‌هاست که کرمان با چالش‌های جدی کم‌آبی و کمبود برق دست‌وپنجه نرم می‌کند. این استان به خاطر اقلیم خشک و نیمه خشک، باران کمی به خود می‌بیند و همین امر کشاورزی منطقه را به عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اقتصادی با تهدیدات جدی مواجه کرده است. در این میان، انرژی خورشیدی به عنوان یک راهکار پایدار و مقرون به صرفه می‌تواند تحولی اساسی در کشاورزی کرمان ایجاد کند.
آنطور که گزارش‌ها نشان می‌دهند، در تابستان ۱۴۰۳ بیش از ۴۰ درصد چاه‌های کشاورزی در جنوب کرمان با قطعی برق مواجه بودند که منجر به کاهش ۲۵ درصدی تولید محصولات باغی شد. این آمار نشان‌دهنده ضرورت تغییر رویکرد در تأمین انرژی این بخش است. کاهش بارندگی‌ها و افت سطح آبَ‌های زیرزمینی، کشاورزی کرمان را به سمت خشکسالی پیش برده و آن را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است. در این میان مشکلات تأمین برق و نبود شبکه برق پایدار در مناطق روستایی و هزینه‌های بالای دیزل ژنراتورها، بهره‌وری کشاورزی را به شدت کاهش داده است. با برنامه‌ریزی‌هایی که در استان کرمان صورت گرفته است، کرمانی‌ها چشم به آسمان دوخته‌اند تا به جای باران از نور خورشید بهره ببرند. تأمین برق پایدار برای پمپاژ آب اولین قدم برای به راه انداختن دستگاه‌ها در زمین‌های کشاورزی است.
به گفته محسن عسگری، کارشناس کشاورزی، روش‌های سنتی آبیاری و استفاده ناکارآمد از انرژی، منابع محدود را هدر می‌دهد و کرمانی‌ها باید برای مدیریت چنین شرایطی آماده باشند.
او با بیان اینکه پمپ‌های خورشیدی جایگزین دیزل ژنراتورها و پمپ‌های برقی پرهزینه می‌شوند و با استفاده از نور خورشید، آب را از چاه‌ها و قنوات استخراج می‌کنند، ادامه می‌دهد: «این کار کاهش هزینه‌ها را به همراه دارد، زیرا کشاورزان دیگر نیازی به پرداخت هزینه سوخت یا برق گرانقیمت ندارند.» به گفته این کارشناس، آبیاری قطره‌ای خورشیدی یکی دیگر از روش‌های احیای کشاورزی در دوران کم‌آبی و ناترازی انرژی‌هاست. به این نحو که با ترکیب پنل‌های خورشیدی با سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، مصرف آب تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. عسگری تصریح می‌کند: «کنترل هوشمند هم با نصب سنسور‌های رطوبت سنج و سیستم‌های خودکار خورشیدی، آبیاری بهینه را به ارمغان می‌آورد.»
توسعه کشاورزی با انرژی‌های تجدیدپذیر
در حال حاضر در اکثر کشور‌های دنیا حتی آنها که به اندازه نصف ایران از روز‌های آفتابی بهره نمی‌برند، برنامه‌ریزی و نصب پنل‌های خورشیدی در دستور کار است. انرژی خورشیدی می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی پایدار برای تأمین برق در مناطق روستایی و کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. نصب پنل‌های خورشیدی روی سقف گلخانه‌ها، سردخانه‌ها و حتی زمین‌های کشاورزی این فرصت را به وجود می‌آورد که برق مورد نیاز بدون وابستگی به شبکه سراسری تأمین شود. در همین راستا، مدیرکل جهادکشاورزی استان کرمان در نشست با کشاورزان اعلام کرده که در برنامه توسعه کشاورزی استان، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه خورشیدی در اولویت قرار دارد و طرح‌هایی برای ارائه تسهیلات ویژه در دست بررسی است. با توجه به ظرفیت‌های طبیعی استان کرمان، آمادگی کشاورزان و ضرورت کاهش وابستگی به برق شبکه، توسعه انرژی خورشیدی در بخش کشاورزی نه‌تنها یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. این تحول می‌تواند به افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و پایداری تولید در یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی کشور منجر شود. کشاورزان کرمانی چشم‌انتظار حمایت‌های عملی هستند تا بتوانند از انرژی خورشیدی برای روشن نگهداشتن چراغ تولید استفاده کنند؛ چراغی که این بار با نور خورشید روشن خواهد شد.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی
وقتی موضوع راه‌اندازی شبکه‌های تولید انرژی از خورشید مطرح می‌شود، دانش‌بنیان‌ها هم وارد میدان می‌شوند. حالا برخی شرکت‌های دانش‌بنیان در کرمان اقدام به طراحی سامانه‌های خورشیدی ویژه کشاورزی کرده‌اند که با مصرف پایین و بازده بالا، مناسب شرایط اقلیمی منطقه هستند. مینا صباحی، یکی از فعالان در علوم دانش‌بنیان معتقد است که برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کشاورزان در مورد نحوه نصب و نگهداری سیستم‌های خورشیدی، استفاده از دانش بومی و ترکیب آن با فناوری‌های جدید و همچنین توسعه زیرساخت‌های تحقیقاتی باید در کمترین زمان ممکن انجام شود.
او تأکید می‌کند: «احداث مراکز پژوهشی انرژی خورشیدی در دانشگاه‌های کرمان برای بهبود فناوری‌های مرتبط با کشاورزی و همکاری با شرکت‌های دانش بنیان برای طراحی سیستم‌های خورشیدی متناسب با اقلیم این استان و ایجاد تعاونی‌های خورشیدی بسیار مهم هستند.» صباحی در مورد ورود علوم جدید به صنعت کشاورزی و بالا رفتن میزان بهره‌وری‌ها می‌گوید: «گلخانه‌های مجهز به سیستم‌های خورشیدی، با کنترل دما و رطوبت، بازدهی محصولات را افزایش می‌دهند. همچنین کشت محصولات پر ارزش باید در دستور کار کشاورزان قرار بگیرد. با انرژی خورشیدی، کشت گیاهان دارویی و صیفی‌جات در تمام سال ممکن می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «باتری‌های خورشیدی می‌توانند انرژی اضافی را ذخیره کنند تا در زمان ابری بودن هوا یا شب‌ها، کار‌ها بدون وقفه پیش برود و فشار بر شبکه برق را کاهش دهد؛ ضمن اینکه کشاورزان این فرصت را دارند مازاد برق تولیدی خود را به شبکه تزریق کرده و درآمد اضافی کسب کنند.»
پرداخت وام و حمایت از کشاورزان
چون تاکنون هیچ اقدامی در جهت بهبود شرایط و اوضاع کاری کشاورزان صورت نگرفته است هم‌اکنون باید راهکار‌های عملی برای بهره وری بیشتر به صورت خاص مورد توجه باشد؛ حمایت دولتی و تسهیلات بانکی از جمله این کارهاست. اعطای وام‌های کم بهره برای خرید پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های آبیاری و همچنین معافیت مالیاتی برای کشاورزان و شرکت‌های فعال در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، قدم‌هایی است که باید برداشته شود. نمونه‌های داخلی و خارجی ثابت می‌کنند طرح‌هایی که ترکیب استفاده از انرژی خورشیدی و آبیاری‌های نوین هستند، امتحان خود را با موفقیت پس داده‌اند. در هندوستان با نصب میلیون‌ها پمپ خورشیدی، کشاورزی در مناطق خشک این کشور رونق گرفته و در یزد و سیستان و بلوچستان هم پروژه‌های موفق آبیاری خورشیدی نشان داده‌اند که این روش در ایران جواب می‌دهد.
