جوان آنلاین: در روزگاری حدود ۷۰ درصد ساحل‌نشینان جنوب کشور از دریا امراز معاش می‌کردند، اما حالا با توسعه شهرنشینی و ایجاد صنایع بزرگی نظیر پتروشیمی و انرژی‌های هسته‌ای و گسترش مشاغل خدماتی، تعداد افرادی که خرج خود را از دریا و داشته‌های آن تأمین می‌کنند، کاهش یافته است. بر اساس برآورد‌های اخیر، حدود ۳۰تا ۴۰درصد از بوشهری‌ها، به ویژه در شهر‌های کوچک و روستا‌های ساحلی، وابستگی مستقیم اقتصادی به دریا دارند و برای بسیاری از آنها هنوز هم دریا، تنها گزینه معیشتی است. با این اوصاف، طلای آبی جنوب ایران با یک بحران جدی زیستی مواجه است و کاهش محسوس ذخایر آبزیان نتیجه مجموعه‌ای از عوامل انسانی و طبیعی است.
دریا به عنوان یک منبع درآمد و امرار معاش، قرن‌ها در خدمت ساحل‌نشینان بوده است. برای بوشهری‌ها دریا تنها یک جغرافیا نیست؛ یک همزیستی تاریخی است. از گذشته‌های دور و اجداد نیاکان تا به امروز، خلیج فارس منبع تأمین غذا، ایجاد شغل، شکلگیری فرهنگ و حتی تعاملات اجتماعی بوده است. تا همین چند دهه پیش هم وابستگی معیشتی به دریا در بوشهر بسیار چشمگیر بود. بر اساس آمار‌های منتشرشده از سوی سازمان شیلات ایران و استانداری بوشهر در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ شمسی، به طور متوسط بین ۶۰ تا ۷۰ درصد از ساکنان شهر‌ها و روستا‌های ساحلی این استان، مستقیم یا غیرمستقیم امرار معاش خود را از طریق مشاغل مرتبط با دریا می‌گذراندند.
کاهش صید میگو
مدت‌هاست که صید بی‌رویه و غیرقانونی مهم‌ترین دلیل کم شدن میزان آبزیان در خلیج‌فارس و دریای عمان اعلام می‌شود. تعداد زیاد شناور‌های صیادی اعم از مجاز و غیرمجاز و استفاده از تور‌های ریزچشمه، فرصت تکثیر طبیعی را از ماهیان گرفته است. ماهیان قبل از رسیدن به سن بلوغ و تخم‌ریزی صید می‌شوند و ادامه حیات آبزیان از بین می‌رود. ورود پساب‌های صنعتی و شهری که میزان آلاینده‌ها را در آب به شدت افزیش داده است، صدمات جبران ناپذیری به دریا وارد کرده است. تخلیه پساب‌های تصفیه نشده کارخانجات به ویژه پتروشیمی‌ها در کنار فاضلاب شهر‌های ساحلی، اکوسیستم آبی را مسموم کرده است. همچنین تخلیه آب توازن کشتی‌ها باعث ورود گونه‌های مهاجم و بیماری‌زا به آب‌های خلیج فارس شده که تعادل زیستی را برهم زده است. این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که نشت نفت از سکوها، کشتی‌ها و خطوط لوله، اثرات مرگباری بر آبزیان دارد.
رئیس پژوهشکده میگوی کشور با تأکید بر حفظ ذخایر آبزیان خلیج‌فارس می‌گوید: «صید ترال از مخرب‌ترین روش صید آبزیان در خلیج فارس است و نتایج گشت‌های تحقیقاتی دریایی نشان می‌دهد صید میگو امسال نسبت به سال قبل کاهش ۲۰درصدی در سواحل استان بوشهر خواهد داشت.»
عقیل دشتیان‌نسب از کاهش ذخایر میگو در زیستگاه‌های خلیج‌فارس در نوار ساحلی استان بوشهر خبر داده و بیان می‌کند: «گشت‌های تحقیقاتی دریایی نشان می‌دهد؛ صید میگو امسال نسبت به سال قبل کاهش ۲۰ درصدی خواهد داشت. سال قبل در فصل صید میگو حدود هزار تن صید شد که امسال پیش‌بینی صید ۸۰۰ تن میگو شده است.» رئیس پژوهشکده میگوی کشور ۹۵ درصد گونه میگو صید شده را میگو ببری سبز دانسته و بیان می‌کند: «بیشترین تجمع و تراکنش زیست میگو در سواحل منطقه‌مند تنگستان و دشتی در عمق ۲۰ تا ۳۰ متر خلیج فارس ارزیابی شده است.»
وی خسارت روش ترال در صید میگو را مورد اشاره قرار داده و تصریح می‌کند: «در تحقیقی که محققان این پژوهشکده داشته‌اند مشخص شد نزدیک به ۹۰ درصد صید ترال میگو صید ضمنی است که از این میزان تنها ۵ درصد ماهیان اقتصادی است، ۲۰ درصد ماهیان ریز و غیرماکول بوده و مابقی هم سایر آبزیان نظیر کوسه ماهی، سفره ماهی، خرچنگ، لاک‌پشت و دیگر آبزیان تشکیل می‌دهد که این موارد خسارات زیادی به زیستگاه آبزیان و دریا خواهد زد.»
رئیس پژوهشکده میگو کشور با بیان اینکه صید ترال علاوه بر ذخایر ماهیان روی سایر ارکان اکوسیستم دریا نیز تأثیرگذار است عنوان می‌کند: «صید ترال خسارت جبران‌ناپذیری به زیستگاه آبزیان خلیج فارس وارد می‌کند و با توجه به تحقیقات انجام شده پیشنهاد پژوهشکده، تعطیلی این نوع صید در همه فصول در خلیج فارس است. تعطیل شدن صید ترال در خلیج فارس به نفع صیادان است چراکه ذخیره و زیستگاه آبزیان احیا می‌یابد و سبب بهبود وضعیت معیشتی صیادان در صید آبزیان به دیگر روش‌ها می‌شود.»
دشتیان‌نسب با بیان اینکه امسال پیش‌بینی صید حدود ۸۰۰ تن میگو در خلیج‌فارس محدوده استان بوشهر شده است، می‌گوید: «پس از صید ۸۰ درصد ذخیره میگو، در زیستگاه‌های این آبزی، به منظور حفظ ذخیره، صید میگو در استان بوشهر ممنوع می‌شود.»
دریا دوباره جان می‌گیرد، اگر...
دریا یک منبع پایان‌ناپذیر نیست، بلکه یک امانت اکولوژیک است. نجات آن تنها با نگاه کردن به این موهبت الهی به عنوان یک «منبع درآمد» ممکن نیست، بلکه نیازمند دیدن آن به عنوان یک «خانه مشترک» برای تمامی زیست‌مندانش است. آینده بوشهری‌ها و دریا چنان به هم گره‌خورده که یا هر دو را باید نجات داد یا هر دو از دست می‌روند. حالا یک دریا مانده و یک بوشهر و یک ایران و یک تصمیم بزرگ!
سؤالی که ساحل‌نشینان همیشه مطرح می‌کنند این است که «آیا باز هم دریا و صید ماهی می‌تواند به شغل ثابت جنوبی‌ها تبدیل شود؟، در پاسخ به آن، کارشناسان معتقدند، می‌شود، اما به عوامل زیادی مربوط است. آنطور که مرتضی مرادیان، زیست شناس دریا می‌گوید، باید شیو‌های سنتی و بی‌ضابطه کنار گذاشته شوند. او توضیح می‌دهد، آینده معیشت ساحل نشینان در تلفیقی هوشمندانه از «صید مسئولانه»، «آبزی پروری» و «گردشگری دریایی» نهفته است.»
به گفته این زیست‌شناس دریا، اجباری کردن سیستم‌های تصفیه پیشرفته برای تمامی صنایع و شهر‌های ساحلی، ایجاد و گسترش مناطق حفاظت شده دریایی که فرصت تکثیر و رشد آبزیان را فراهم کند و همچنین اجرای پروژه‌های احیای اکوسیستم از جمله کاشت مجدد جنگل‌های حرا و محافظت از آبسنگ‌های مرجانی بخشی از اقداماتی است که در کمترین زمان ممکن باید در دستور کار قرار بگیرد.
مرادیان تأکید می‌کند: «توسعه پرورش آبزیان و ایجاد مزارع پرورش ماهی در قفس در دریا و سایت‌های پرورش میگو در ساحل می‌تواند، فشار بر ذخایر طبیعی را کم کند و اشتغال پایدار ایجاد نماید. ضمن اینکه توسعه صنعت گردشگری دریایی هم درآمد‌های جدیدی برای جوامع محلی ایجاد خواهد کرد.»
