جوان آنلاین: روز اول مدرسه برای کودکی که هیچ تجربه‌ای از فضای آموزشی ندارد، می‌تواند تبدیل به کابوسی تمام‌عیار شود. اضطراب از محیط جدید، نداشتن مهارت‌های اجتماعی و چالش‌های آموزشی، همه و همه از جمله مواردی هستند که لزوم توجه به دوره پیش‌دبستانی را به وضوح نشان می‌دهند، اما آیا نظام آموزشی ما برای این مسئله چاره‌ای اندیشیده است؟! سال‌هاست کارشناسان حوزه آموزش درباره اهمیت و ضرورت دوره پیش‌دبستانی سخن می‌گویند. تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که این مرحله را پشت سر گذاشته‌اند، نه‌تنها در مهارت‌های شناختی، بلکه در تعاملات اجتماعی نیز موفق‌تر عمل کرده‌اند، این در حالی است که بسیاری از خانواده‌ها هنوز این دوره را امری اختیاری تلقی می‌کنند، از سوی دیگر هزینه‌های پیش‌دبستانی نیز یکی از موانع جدی برای بسیاری از خانواده‌هاست، به خصوص در مناطق کم‌برخوردار که دغدغه تأمین هزینه این دوره آموزشی باعث می‌شود برخی والدین از ثبت‌نام فرزندشان صرف‌نظر کنند. اخیراً علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و‌پرورش با تأکید بر اجباری‌شدن این دوره آموزشی، اعلام کرده است دستیابی به نظام آموزشی باکیفیت بدون اجرای این سیاست ممکن نخواهد بود. او تصریح کرد که برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده در نظام تعلیم‌و‌تربیت، تمامی مجموعه‌آموزش و‌پرورش باید در هماهنگی کامل با سازمان تعلیم‌و‌تربیت کودک عمل کند.
توان به پوشش حداکثری نزدیک شد
با توجه به تأکید وزیر آموزش و‌پرورش بر اجباری‌شدن دوره پیش‌دبستانی، سؤالی مهم مطرح می‌شود؛ اینکه آیا برنامه‌ای دقیق، درست و منسجم برای اجرای این سیاست وجود دارد؟ حمیدرضا شیخ‌الاسلام، رئیس سازمان تعلیم‌و‌تربیت کودک در این رابطه به «جوان» گفت: «سازمان ملی تعلیم‌و‌تربیت کودک به منظور توسعه کودکستان‌ها و کیفیت‌بخشی به دوره پیش از دبستان، برنامه‌هایی را در پیش گرفته است که حکم زیرساخت دارند و در صورت اجباری‌شدن دوره پیش از دبستان، کمک کننده‌اند. ایجاد ساختار متناظر استانی، برنامه‌ریزی برای تنوع‌بخشی به الگو‌ها و مدل‌های کودکستان، در برنامه‌های سازمان قرار دارد.»
او در ادامه به تجربه جهانی در زمینه پیش‌دبستانی اشاره کرد و توضیح داد که در برخی کشورها این دوره سه ساله است، در حالی که در اغلب نقاط جهان دوره یک‌ساله یا دوساله به‌صورت اجباری یا توصیه‌ای اجرا می‌شود.
شیخ‌الاسلام همچنین تأکید کرد که مبنای این سیاست‌ها، حساسیت بالای این دوره سنی و اهمیت مهارت‌آموزی در سال‌های ابتدایی زندگی است.
رئیس سازمان ملی تعلیم‌و‌تربیت کودک با اشاره به یافته‌های علمی، بر اهمیت آموزش در سال‌های نخست زندگی تأکید کرد: «۸۰درصد رشد مغزی کودکان تا سن هفت‌سالگی اتفاق می‌افتد. همین عوامل باعث شده است سیاستگذاران حوزه تعلیم‌و‌تربیت در سراسر جهان توجه ویژه‌ای به این دوره سنی داشته باشند.»
او با بیان اینکه معتقدیم هرگونه هزینه در دوره پیش از دبستان، سرمایه‌گذاری است، اظهار داشت: «با همین دیدگاه، در سازمان ملی تعلیم‌و‌تربیت کودک، پیگیر ایده کودکستان‌های دولتی یا شبه‌دولتی هستیم. چنانچه این ایده پا بگیرد، دست‌کم در مناطق روستایی و کمتربرخوردار، می‌توان به پوشش حداکثری نزدیک شد.»
نقش تعیین‌کننده مشارکت خیرین
شیخ‌الاسلام در پاسخ به سؤالی در رابطه با زیرساخت‌های موجود و توجه به مناطق محروم نیز تأکید کرد که مسئله‌کمبود فضای فیزیکی و ظرفیت محدود کودکستان‌ها یکی از چالش‌های اساسی در مسیر اجرای سیاست اجباری‌شدن دوره پیش‌دبستانی است: «در صورت اجباری‌شدن دوره پیش‌دبستانی، دولت باید مستقیماً وارد عمل شود و با اقدامات اساسی در زمینه توسعه فضا‌های آموزشی، جذب مربیان و تأمین منابع لازم، مسیر اجرای این سیاست را هموار کند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، دستیابی به پوشش حداکثری در مناطق محروم دیگر یک هدف دور از دسترس نخواهد بود.»
او در ادامه به ظرفیت خیرین آموزشی اشاره کرد و با قاطعیت گفت که همین حالا نیز این ظرفیت در کشور وجود دارد و نباید نادیده گرفته شود: «مشارکت خیرین می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه مراکز پیش‌دبستانی ایفا کند.»
«توانمندسازی خانواده‌ها» حلقه گمشده در سیاست‌های آموزشی
شیخ‌الاسلام در رابطه با نقش همکاری بین نهاد‌های آموزشی و خانواده‌ها در اجرای موفق سیاست اجباری‌شدن پیش‌دبستانی تأکید کرد که نحوه‌تبیین این مسئله، کلید همراه‌سازی والدین است. او با اشاره به نقش مهم خانواده‌ها در فرایند آموزش کودکان بیان کرد: «یکی از ظرفیت‌های قابل‌اعتنا در این زمان، توجه ویژه‌ای است که والدین به فرزندان‌شان دارند. اگر ما بتوانیم درست عمل کنیم و خانواده‌ها اعتماد کنند، قطعاً مشارکت خواهند داشت.»
رئیس سازمان ملی تعلیم‌و‌تربیت کودک همچنین از دو برنامه «توانمندسازی خانواده» و «کانون مشارکت خانواده و کودکستان» خبر داد و اظهار داشت: «این طرح‌ها در دست تدوین بوده و به عنوان اولویت اجرایی سازمان در آینده‌نزدیک پیاده‌سازی خواهند شد. هدف این برنامه‌ها، افزایش آگاهی والدین، جلب مشارکت آنها در فرایند تعلیم‌و‌تربیت و ایجاد پیوندی قوی میان کودکستان‌ها و خانواده‌هاست.»
مربیان پیش‌دبستانی خبره، سنگ‌بنای آموزش موفق
مربیان، ستون‌های اساسی تعلیم‌و‌تربیت در دوران حساس پیش‌دبستانی هستند. این دوره آموزشی نقش بنیادین در شکل‌گیری شخصیت، مهارت‌های ارتباطی و آمادگی کودکان برای ورود به مدرسه دارد، به همین دلیل، سطح مهارت و تجربه‌مربیان باید در بالاترین حد ممکن باشد.
شیخ‌الاسلام با اشاره به اهمیت جذب و آموزش مربیان پیش‌دبستانی تأکید کرد: «وقتی مدعی و مطمئن هستیم که حساس‌ترین دوره تعلیم‌و‌تربیت کودک همین سال‌های پیش از دبستان است، طبیعی است که مربیان باید از هر نظر مجرب و کارآزموده باشند.»
او با اشاره به نظام‌های آموزشی پیشرفته‌جهان، خاطرنشان کرد: «در بسیاری از کشورها، تواناترین معلمان در پایه‌های ابتدایی مستقر شده‌اند و حتی حقوق و مزایای بیشتری دریافت می‌کنند. بار‌ها شنیده‌ایم که می‌گویند در آموزش و‌پرورش‌های پیشرفته، تواناترین معلمان در پایه‌هایی پایین مستقر می‌شوند و آموزش می‌دهند، حتی حقوق و مزایای بیشتری هم می‌گیرند. در جذب و آموزش مربیان این قاعده باید در نظر گرفته شود. به بیان ساده، سازمان تمام نیروی انسانی را که در قالب مربی در کودکستان مشغول فعالیت می‌شوند تحت آموزش قرار می‌دهد.»
راه‌اندازی اداره تعلیم‌و‌تربیت کودک در تمامی استان‌ها
شیخ‌الاسلام در پاسخ به سؤالی مبنی بر اقدامات اجرایی لازم برای کاهش مشکلات و بهبود فرایند آموزش در پیش‌دبستانی تأکید کرد که هر تغییری باید مبنای پژوهشی داشته باشد. او گفت: «سازمان ملی تعلیم‌و‌تربیت کودک با تشکیل جلسات «هیئت اندیشه‌ورز» در حال بررسی علمی این موضوع است. در این جلسات، استادان دانشگاه دیدگاه‌های تخصصی خود را درباره‌ساختار و محتوای زیست‌بوم فرهنگی و تربیتی در سال‌های نخست کودکی ارائه می‌دهند.»
او ادامه داد: «مسئله اجباری‌شدن دوره پیش‌دبستانی به‌عنوان یک موضوع مهم در این جلسات مطرح خواهد شد تا بر اساس نظرات کارشناسان و داده‌های علمی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.» به گفته شیخ‌الاسلام، اجرای موفق سیاست اجباری‌شدن پیش‌دبستانی، نیازمند دو دسته زیرساخت اساسی است؛ زیرساخت‌های سخت و زیرساخت‌های نرم: «برخی از این زیرساخت‌ها از پیش آغاز شده‌اند، نه صرفاً به منظور اجرای سیاست اجباری‌شدن، بلکه با هدف ارتقای کیفیت آموزشی و توسعه کودکستان‌ها.»
او یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه را ایجاد ساختار استانی تعلیم‌و‌تربیت کودک دانست و تصریح کرد: تا یک ماه دیگر، در تمامی استان‌ها، اداره تعلیم‌و‌تربیت کودک راه‌اندازی خواهد شد؛ اداراتی که خود می‌تواند زمینه حل بسیاری از مسائل و چالش‌های موجود باشد و این ادارات، بازوی اجرایی و مشورتی سازمان در سراسر کشور باشند. شیخ‌الاسلام همچنین به تنوع‌بخشی در الگو‌ها و مدل‌های آموزشی کودکستان به‌عنوان یکی دیگر از زیرساخت‌های مهم اشاره کرد و گفت که این برنامه بخشی از برنامه‌هفتم توسعه است و در اولویت سازمان قرار دارد.
وقت عمل است
سال‌هاست درباره اهمیت آموزش پیش‌دبستانی، به‌ویژه در مناطق محروم صحبت می‌شود. سیاستگذاران و کارشناسان بار‌ها تأکید کرده‌اند این دوره زیربنای موفقیت تحصیلی و اجتماعی کودکان است، اما خروجی اقدامات انجام‌شده آن‌طور که باید و شاید مناسب نبوده و نیست.
متأسفانه با وجود تمامی طرح‌ها و برنامه‌های پیشنهادی، بسیاری از کودکان همچنان از این حق آموزشی محرومند و نبود زیرساخت‌های کافی مانعی جدی در مسیر اجرای سیاست‌های این حوزه شده است. اجباری‌شدن پیش‌دبستانی، توسعه مراکز آموزشی، حمایت از خانواده‌ها و تربیت مربیان کارآزموده باید در دستور کار قرار بگیرد و به نتایجی ملموس و پایدار برسد. اکنون وقت آن رسیده که از مرحله «باید بشود»ها عبور و اقدامات عملی و مؤثری را در این زمینه مشاهده کنیم، اما آیا نظام آموزشی آماده است از شعار‌ها عبور کند و با تصمیمی قاطع، آینده کودکان را به شکلی واقعی و مؤثر متحول سازد؟ این سؤالی است که پاسخ آن با عملکرد سازمان ملی تعلیم‌و‌تربیت کودکان، وزارت آموزش و‌پرورش و به طور کلی دولت مشخص می‌شود.
