جوان آنلاین: گذار از اقتصاد مبتنی بر رانت به اقتصاد دانش‌بنیان برای توسعه و رشد یک کشور بسیار مهم و اقتصاد مبتنی بر رانت به شدت بر استخراج و صادرات منابع طبیعی مانند نفت یا مواد معدنی متکی است. این نوع اقتصاد نسبت به نوسانات قیمت کالا‌های جهانی آسیب‌پذیر بوده و فاقد تنوع است که می‌تواند به بی‌ثباتی اقتصادی منجر شود. از سوی دیگر، اقتصاد مبتنی بر دانش متکی بر ایجاد، کسب و استفاده از دانش و نوآوری برای پیشبرد رشد اقتصادی است. این نوع اقتصاد مبتنی بر تولید و فروش کالا‌ها و خدماتی است که در بازار جهانی از ارزش بالایی برخوردار است. تحقیق و توسعه (D&R)، نوآوری و توسعه سرمایه انسانی را ترویج می‌کند. یکی از راهبرد‌های کلیدی برای تسهیل گذار از اقتصاد مبتنی بر رانت به اقتصاد دانش‌بنیان، تشویق صنایع به تکمیل زنجیره ارزش است. این به آن معناست که صنایع نه تنها باید بر استخراج و فروش مواد خام تمرکز کنند، بلکه باید در فعالیت‌های پایین‌دستی مانند فرآوری، تولید و ایجاد محصولات و خدمات با ارزش افزوده بالاتر سرمایه‌گذاری کنند.
تکمیل زنجیره ارزش. ۱) به صنایع اجازه می‌دهد سهم بیشتری از ارزش ایجاد شده را در طول فرایند تولید به دست آورند و به افزایش سودآوری منجر شوند. ۲) صنایع را قادر می‌سازد سبد محصولات خود را متنوع کنند و به بازار‌های صادراتی مختلف دست یابند و وابستگی خود را به یک کالا یا بازار کاهش دهند. ۳) توسعه مهارت‌های فنی، نوآوری و ایجاد دانش را که محرک‌های مهم رشد اقتصادی هستند، ترویج می‌کند.
برای تشویق صنایع به تکمیل زنجیره ارزش، دولت‌ها می‌توانند از مشوق‌های هدفمند استفاده کنند. این مشوق‌ها به منظور ارائه حمایت مالی و ایجاد فضای کسب‌وکار مطلوب برای صنایع جهت سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های پایین‌دستی طراحی شده‌اند. این امر می‌تواند از طریق اقداماتی مانند اعتبارات مالیاتی، کمک‌های بلاعوض، یارانه‌ها و مقررات مطلوب انجام شود. در میان این مشوق‌ها، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه نقش مهمی ایفا می‌کند. تحقیق و توسعه محرک‌های اساسی نوآوری و پیشرفت فناوری هستند که در قلب اقتصاد مبتنی بر دانش قرار دارند.
دولت با ارائه اعتبارات مالیاتی برای هزینه‌های تحقیق و توسعه، صنایع را به سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه تشویق می‌کند که به ایجاد دانش، فناوری‌ها و محصولات جدید منجر می‌شود. اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به شرکت‌ها اجازه می‌دهد بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه خود را در مقابل بدهی‌های مالیاتی خود جبران کنند. این امر هزینه تحقیق و توسعه را کاهش می‌دهد و منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در نوآوری در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد. علاوه بر این، صنایع را برای همکاری با مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌ها تشویق و انتقال دانش و ایجاد هم‌افزایی بین دانشگاه و صنعت را تقویت می‌کند.
اخیراً ایران گام‌های مهمی در جهت اجرای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه برداشته است؛ به صد‌ها پروژه دانش‌بنیان این اعتبار مالیاتی اعطا شده است که به آن‌ها امکان بازپرداخت هزینه‌های تحقیق و توسعه انجام‌شده را می‌دهد. این اقدام در راستای تلاش کشور برای تکمیل زنجیره ارزش و توسعه محصولات صنعتی با ارزش افزوده بالاست. گنجاندن اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در برنامه هفتم توسعه بر اهمیت این مشوق در رونق اقتصاد دانش‌بنیان تأکید بیشتری دارد.
این طرح نیاز به مدل جدیدی از اعطای مشوق‌های مالیاتی را تشخیص می‌دهد که فعالیت‌های تحقیق و توسعه را در اولویت قرار می‌دهد و از صنایع در گذار به سمت فعالیت‌های با ارزش افزوده بالاتر حمایت می‌کند، با این حال، توجه به این نکته مهم است که اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به تنهایی برای انتقال به اقتصاد دانش‌بنیان کافی نیست. این موضوع باید با اقدامات دیگری مانند توسعه یک اکوسیستم نوآوری قوی، بهبود سیستم‌های آموزشی برای پرورش سرمایه انسانی و ارتقای زیرساخت‌ها برای حمایت از فعالیت‌های تحقیق و توسعه همراه باشد.
برای رفع ناترازی انرژی و کاهش اتلاف انرژی باید به دانش‌بنیان‌ها فرصت دهیم
علیرضا ورناصری، عضو کمیسیون انرژی مجلس در گفتگو با «جوان» در مورد اهمیت به‌کارگیری توان داخلی برای حل مشکلات کشور گفت: باید در زمینه حل مسائل کشور از توان داخلی و بخش اقتصاد دانش‌بنیان حداکثر استفاده را کنیم. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، بحث مربوط به استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است که در توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی شاهد آن بودیم؛ اتفاقی که نتوانسته بودیم سال‌ها به دلیل اتکا و نگاه به خارج رقم بزنیم که در این دولت و با تکیه بر اعتماد به داخل و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان به وقوع پیوست.
وی تأکید کرد: این کار در نوع خودش کار جدید و تجربه جدیدی در دنیاست چراکه ما در جابه‌جایی تأسیسات دریایی تجربه خاصی نداریم، شرکت‌های بنام دنیا هم در حد و اندازه تأسیساتی که جابه‌جا شد، کار قابل بیانی برای انجام دادن ندارند.
اتکا بر نیروی کارشناس خودی و توانمندی که در درون کشور داریم، سبب شد فازی که باید در چهار سال آینده به نتیجه برسد، زودهنگام به بهره‌بردای برسد که هم با هزینه کمتر و هم سرعت بیشتری این کار انجام شد.
این عضو کمیسیون انرژی مجلس در رابطه با اهمیت به‌کارگیری اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در صنعت نفت و گاز گفت: برای اینکه بتوانیم از خام‌فروشی فاصله بگیریم و به سمت توسعه زنجیره ارزش برویم، باید به ابزار‌های مشوقی روی بیاوریم که یکی از بهترین مشوق‌ها در این زمینه اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است. همچنین استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای رسیدن به یک اقتصاد بادوام بسیار مهم است و در پروژه‌های مختلف صنعت نفت از فاز ۱۱ پارس‌جنوبی تا پالایشگاهداری فراسرزمینی شاهد حضور شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان ایرانی هستیم که برای ما گره‌گشا بودند و حالا باید با تکیه بر اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به سمت تکمیل زنجیره‌های ارزش صنعتی کشور برویم.
وی در پایان گفت: رفع ناترازی دیگر محور کلیدی و مهمی است که نیازمند حضور دانش‌بنیان‌هاست و باید در زمینه کاهش اتلاف گاز با تکیه بر همین ابزار‌های مهم گسترش تحقیق و توسعه در جهت رفع ناترازی قدم برداریم.
جمع‌بندی
توسعه صنعتی هدفمند یک کشور و گذار از اقتصاد مبتنی بر رانت به اقتصاد دانش‌بنیان برای رشد و رقابت جهانی آن مهم بوده و تکمیل زنجیره ارزش در این گذار اصل محوری است چراکه به صنایع اجازه می‌دهد محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر ایجاد و بازار‌های صادراتی خود را متنوع کنند.
اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه یک انگیزه کلیدی است که صنایع را به سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تقویت نوآوری و پیشرفت تکنولوژی تشویق می‌کند.
