جوان آنلاین: در دهه‌های اخیر، رشد فزاینده تقاضای انرژی در کنار نگرانی‌های زیست‌محیطی و نوسانات بازار سوخت‌های فسیلی، نظام انرژی جهانی را با چالش‌های عمیقی روبه‌رو کرده است. در چنین شرایطی، انرژی هسته‌ای بار دیگر به عنوان یکی از گزینه‌های راهبردی در تأمین برق پایدار، پاک و اقتصادی مطرح شده است.
از دید علمی، فناوری هسته‌ای مبتنی بر فرآیند شکافت اتمی از چگالی انرژی بسیار بالایی برخوردار است، به‌گونه‌ای که مقدار اندکی سوخت اورانیوم می‌تواند معادل صد‌ها هزار بشکه نفت انرژی تولید کند. این ویژگی سبب می‌شود که انرژی هسته‌ای بتواند با کمترین نیاز به منابع طبیعی، بیشترین بازده را در تولید برق فراهم آورد.
از منظر اقتصادی نیز هرچند هزینه‌های اولیه احداث نیروگاه‌های هسته‌ای بالاست، اما در افق بلندمدت، هزینه نهایی تولید هر مگاوات ساعت برق از نیروگاه هسته‌ای کمتر از بسیاری از گزینه‌های فسیلی است. پایداری قیمتی سوخت، عمر طولانی نیروگاه‌ها و ظرفیت تولید مستمر موجب می‌شود انرژی هسته‌ای نقشی کلیدی در امنیت انرژی و ثبات اقتصادی کشور‌ها ایفا کند.
در جهانی که گذار به اقتصاد کم‌کربن دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است، انرژی هسته‌ای در کنار منابع تجدیدپذیر می‌تواند یکی از پایه‌های اصلی نظام انرژی آینده باشد؛ نظامی که بر بهره‌وری، پایداری زیست‌محیطی و استقلال انرژی استوار است. در یادداشت سعی شده است تا به موضوع روز انرژی هسته‌ای در دنیا و سطح اهمیت‌های آن پرداخته شده است.
چرا معیار LCOE نگاه ما را به نیروگاه‌های هسته‌ای تغییر می‌دهد؟
ارزیابی هزینه‌های نسبی نیروگاه‌های جدید تولید برق با استفاده از فناوری‌های مختلف امری پیچیده است و نتایج آن به شدت به موقعیت مکانی بستگی دارد. زغالسنگ در کشور‌هایی مانند چین و استرالیا تا زمانی که انتشار کربن بدون هزینه باشد، یا به طور کامل محاسبه نشود، از نظر اقتصادی جذاب است و احتمالاً جذاب باقی خواهد ماند. گاز نیز در بسیاری از مناطق به ویژه با استفاده از نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، برای تولید برق پایه رقابتی است.
ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای گران، اما برای بهره‌برداری نسبتاً ارزان است. در بسیاری از مناطق، انرژی هسته‌ای به عنوان وسیله‌ای برای تولید برق با سوخت‌های فسیلی رقابت می‌کند. هزینه‌های دفع زباله و از رده خارج‌کردن معمولاً به طور کامل در هزینه‌های عملیاتی گنجانده می‌شود. اگر هزینه‌های اجتماعی، بهداشتی و زیست‌محیطی سوخت‌های فسیلی نیز در نظر گرفته شود، رقابت‌پذیری انرژی هسته‌ای بهبود می‌یابد.
LCOE؛ معیار پنهان رقابت‌پذیری
معیار اقتصادی اساسی برای هر نیروگاه تولید برق، هزینه ترازشده برق (LCOE) است. این هزینه کل ساخت و بهره‌برداری از یک نیروگاه در طول عمر آن تقسیم بر کل خروجی برق ارسال شده از نیروگاه در آن دوره است، از این رو معمولاً هزینه هر مگاوات ساعت است. این روش، هزینه‌های تأمین مالی بخش سرمایه را در نظر می‌گیرد. البته لازم به ذکر است این روش هزینه کل را در نظر می‌گیرد نه هزینه یک روز یا یک ماه یا یک‌سال. براساس یک سطح‌بندی (یعنی طول عمر)، انرژی هسته‌ای یک منبع اقتصادی تولید برق است که مزایای امنیت، قابلیت اطمینان و انتشار بسیار کم گاز‌های گلخانه‌ای را با هم ترکیب می‌کند. نیروگاه‌های موجود با درجه بالایی از پیش‌بینی‌پذیری به خوبی کار می‌کنند. هزینه عملیاتی این نیروگاه‌ها تقریباً از همه رقبای سوخت فسیلی کمتر است و خطر تورم هزینه عملیاتی بسیار کمی دارد. اکنون انتظار می‌رود نیروگاه‌ها به مدت ۶۰ سال و حتی در آینده بیشتر فعالیت کنند. خطرات اقتصادی اصلی برای نیروگاه‌های موجود، تأثیرات تولید متناوب تجدیدپذیر یارانه‌ای و کم‌هزینه گازسوز است. ریسک سیاسی مالیات بالاتر به‌ویژه هسته‌ای به این خطرات می‌افزاید.
انجمن جهانی هسته‌ای، اقتصاد انرژی هسته‌ای و ساختار پروژه را در اوایل سال ۲۰۱۷ منتشر کرد. این گزارش خاطرنشان می‌کند که اقتصاد نیروگاه‌های هسته‌ای جدید به شدت تحت تأثیر هزینه سرمایه آنها قرار دارد که حداقل ۶۰ درصد از LCOE آنها را تشکیل می‌دهد. هزینه‌های بهره و دوره ساخت، متغیر‌های مهمی برای تعیین هزینه کلی سرمایه هستند. افزایش هزینه‌های سرمایه‌ای هسته‌ای در برخی کشور‌ها که با توجه به کمبود ساخت راکتور‌های جدید در کشور‌های عضو OECD و معرفی طرح‌های جدید، بیشتر ظاهری است تا واقعی از نظر آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) به اوج خود رسیده است. در کشور‌هایی که برنامه‌های توسعه مداوم حفظ شده‌اند، هزینه‌های سرمایه‌ای مهار شده و در مورد کره‌جنوبی حتی کاهش یافته است. در طول ۱۵ سال گذشته، میانگین دوره‌های ساخت و ساز جهانی کاهش یافته است. پس از ساخت یک نیروگاه هسته‌ای، هزینه تولید برق پایین و به طور قابل پیش‌بینی پایدار است.
دوران نوین انرژی هسته‌ای
با افزایش پروژه‌ها، سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، دوران جدیدی برای انرژی هسته‌ای آغاز می‌شود. انرژی هسته‌ای، به عنوان دومین منبع بزرگ برق کم‌انتشار جهان پس از انرژی آبی، امروزه کمی کمتر از ۱۰ درصد از برق جهانی را تولید می‌کند. اکنون، حرکت تازه در سراسر جهان پتانسیل گشودن دوران جدیدی برای انرژی هسته‌ای را دارد.
تولید برق از ناوگان جهانی نزدیک به ۴۲۰ راکتور هسته‌ای فعال قرار است در سال ۲۰۲۵ به بالاترین رکورد خود برسد، زیرا ژاپن تولید را از سر می‌گیرد، کار‌های تعمیر و نگهداری در فرانسه تکمیل می‌شود و راکتور‌های جدید عملیات تجاری خود را در بازار‌های مختلف از جمله چین، اروپا، هند و کره آغاز می‌کنند. در همین حال، بیش از ۶۰ راکتور هسته‌ای در حال ساخت هستند که بیش از ۷۰ گیگاوات ظرفیت دارند و علاقه دولت‌ها به انرژی هسته‌ای در بالاترین سطح خود از زمان بحران نفت در دهه ۱۹۷۰ قرار دارد که نشان‌دهنده تلاش‌ها برای تقویت امنیت انرژی، تسریع انتقال انرژی پاک و پاسخگویی به تقاضای رو به افزایش برق است. اکنون بیش از ۴۰ کشور برنامه‌هایی برای گسترش استفاده از آن را دارند که یکی از آنها کشور ایران است.
انرژی هسته‌ای؛ یک انتخاب استراتژیک اقتصادی برای ایران
ایران که با چالش‌های جدی در تأمین پایدار انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی روبه‌روست، انرژی هسته‌ای می‌تواند به عنوان یک گزینه حیاتی در تأمین برق، امنیت انرژی و توسعه اقتصادی مطرح باشد. همانطور که در سطح جهانی انرژی هسته‌ای در حال بازگشت به عرصه تولید برق است، ایران نیز باید به این فناوری به چشم یک فرصت استراتژیک بنگرد.
با توجه به ویژگی‌های اقتصادی انرژی هسته‌ای، به‌ویژه در زمینه هزینه ترازشده برق (LCOE)، این انرژی می‌تواند در بلندمدت هزینه‌های تولید برق را کاهش و کشور را از نوسانات قیمت سوخت‌های فسیلی نجات دهد. در شرایطی که کشور نیاز به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش آلاینده‌ها دارد، انرژی هسته‌ای می‌تواند به‌عنوان یک منبع پاک و کم‌کربن به اهداف ایران کمک کند.
با افزایش پروژه‌های هسته‌ای در سراسر دنیا و نگاه مثبت بسیاری از کشور‌ها به این انرژی، ایران نیز باید سرمایه‌گذاری در فناوری هسته‌ای را جدی بگیرد. انرژی هسته‌ای می‌تواند در تأمین برق پایدار برای صنایع، کاهش آلودگی و بهبود امنیت انرژی نقشی اساسی ایفا کند. در افق پیش رو، کشور‌هایی که بتوانند بین نوآوری، مدیریت اقتصادی و سیاستگذاری هوشمند تعادل برقرار کنند، برندگان اصلی بازار انرژی خواهند بود. بنابراین ایران باید در این زمینه وقت و منابع کافی اختصاص دهد تا از مزایای اقتصادی و امنیتی آن به‌نحو احسن بهره‌برداری کند.
در جمع‌بندی باید گفت، انرژی هسته‌ای امروز نه صرفاً یک گزینه فنی، بلکه یک انتخاب استراتژیک اقتصادی برای کشور‌هایی است که به دنبال امنیت پایدار انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی هستند. با درنظر گرفتن هزینه ترازشده برق (LCOE)، ثبات بلندمدت قیمتی و مزیت‌های زیست‌محیطی، انرژی هسته‌ای جایگاه خود را به‌عنوان یکی از رقابتی‌ترین منابع تولید برق تثبیت کرده است. در افق پیش‌رو، کشور‌هایی که بتوانند میان نوآوری فناورانه، مدیریت اقتصادی و سیاستگذاری هوشمند در حوزه هسته‌ای تعادل برقرار کنند، برندگان واقعی بازار جهانی انرژی خواهند بود.
* پژوهشگر اقتصادی
