جوان آنلاین: در هفته اخیر برای قیمت گاز مشترکان گاز تغییرات جدید قیمتی در نظر گرفته شده است که در آن مشترکان بسیار پرمصرف با قیمتی معادل ۷۵ درصد قیمت صادراتی گاز مواجه خواهند شد؛ با وجود اینکه هنوز قیمت انرژی تمامی مشترکان پرمصرف با قیمت صادراتی فاصله دارد، ولی نزدیک‌کردن قیمت گاز پرمصرف‌ها به قیمت صادراتی به‌زعم کارشناسان اقدام مثبتی است.
با آغاز هر زمستان، مسئله ناترازی گاز در کشور دوباره به تیتر رسانه‌ها و دغدغه اصلی دولت و صنایع تبدیل می‌شود. ایران با وجود دارابودن دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان، در ماه‌های سرد سال با کسری روزانه حدود ۳۵۰ میلیون مترمکعب گاز مواجه است؛ رقمی که نه تنها یک چالش فنی، بلکه یک هشدار ملی است. این ناترازی در سال‌های اخیر به مرحله‌ای رسیده که مستقیماً بر فعالیت صنایع مادر، صادرات محصولات پتروشیمی و فولادی و حتی پایداری شبکه برق اثر گذاشته است، در حالی که بخش خانگی سهم اصلی را در مصرف گاز کشور دارد، این ناترازی عملاً دامن‌گیر بخش‌های مولد اقتصاد می‌شود. صنایع کشور در زمستان با قطع یا افت فشار گاز، ناچار به کاهش تولید یا توقف خطوط می‌شوند و این موضوع خسارتی چندوجهی برای اقتصاد ملی دارد که از جمله این موارد می‌توان به کاهش تولیدات صنعتی و همچنین افت درآمد ارزی ناشی از صادرات صنعتی و انرژی اشاره کرد.
نتیجه این وضعیت، چیزی جز افت تولید، کاهش صادرات، توقف فعالیت صنایع بزرگ و زیان‌های میلیاردی برای اقتصاد ملی نیست. این وضعیت ناترازی حاصل از مصرف غیربهینه گاز در بخش‌های مختلف اقتصاد است که دولت را در فصل زمستان ناچار به قطع گاز صنایع و حتی جایگزینی گاز با سوخت مایع در نیروگاه‌ها می‌کند.
یکی از گام‌های اساسی در زمینه حل مشکل ناترازی، تمرکز بر مصرف بخش خانگی است، زیرا عمده دلیل افزایش مصرف گاز و تحمیل ناترازی گاز به صنایع، به دلیل افزایش مصرف بخش خانگی است. با وجود اینکه مصرف عموم مردم کشور در حد بهینه و درون الگوی بهینه مصرف است، اما برخی مشترکان پرمصرف هستند که مصرف غیربهینه دارند و همین مصرف غیربهینه منجر به افزایش چشم‌گیر مصرف گاز در بخش خانگی شده است که به دلیل نبود سازوکار قیمتی مناسب و اعطای انرژی ارزان به ازای هر درجه از مصرفی، مشترکان پرمصرف حتی بیشتر از یارانه انرژی بهره‌مند خواهند شد.
بهترین راهکار برای حل این معضل نیز اصلاح شیوه توزیع یارانه‌های انرژی بخش خانگی و پرداخت یارانه صرفا به مشترکان درون الگوی بهینه است. به این ترتیب قیمت مصرف خارج از الگوی بهینه برای مشترکان پرمصرف معادل قیمت صادراتی گاز خواهد شد. این روش علاوه بر تحقق عدالت در توزیع یارانه‌های انرژی، باعث کاهش مصرف غیربهینه مشترکان پرمصرف خواهد شد و منابع آن مستقیماً در راستای تقویت شبکه گازی کشور و رشد تولید گاز مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
وزارت نفت هفته جاری اعلام کرد که قیمت پلکان‌های مصرف بخش خانگی از مهرماه تغییر خواهد کرد و در هفته اخیر برای قیمت گاز، مشترکان تغییرات جدید قیمتی در نظر گرفته شده است که در آن مشترکان بسیار پرمصرف با قیمتی معادل ۷۵ درصد قیمت صادراتی گاز مواجه خواهند شد؛ با وجود اینکه هنوز قیمت انرژی تمامی مشترکان پرمصرف با قیمت صادراتی فاصله دارد، ولی نزدیک‌کردن قیمت گاز پرمصرف‌ها به قیمت صادراتی اقدام مثبتی است.
بهترین راهکار برای مقابله با مصرف بی‌رویه و غیربهینه در بخش خانگی
نوید هدایتی فر با اشاره به اهمیت حل ناترازی گاز و ریشه‌یابی تعمیق ناترازی گاز در فصول سرد سال گفت: ناترازی انرژی در کشور ما، به‌ویژه در بخش گاز، به یکی از چالش‌های راهبردی اقتصاد و صنعت کشور بدل شده است. با وجود ذخایر عظیم گازی، کشور ما در فصل سرد سال به دلیل رشد بی‌رویه مصرف خانگی، با کمبود گاز در بخش‌های صنعتی و نیروگاهی روبه‌رو می‌شود. این مسئله، نه به‌دلیل کمبود تولید یا ضعف زیرساختی، بلکه عمدتا ناشی از الگوی مصرف نامتوازن و نظام یارانه‌ای ناکارآمد در بخش خانگی است. بخش خانگی و به خصوص مشترکان پرمصرف که باید سهمی معقول از انرژی مصرفی کشور داشته باشد، امروز با مصرف غیربهینه و گاه اسراف‌گونه همین مشترکان پرمصرف، بار اصلی ناترازی را بر دوش کل اقتصاد گذاشته‌اند. در چنین شرایطی، سیاستگذاران حوزه انرژی نقطه آغاز هر اصلاحی را نه در افزایش تولید، بلکه در مدیریت مصرف می‌دانند، چراکه حتی اگر تولید افزایش یابد، بدون اصلاح الگوی مصرف، ناترازی در سطحی بالاتر بازتولید خواهد شد. ازاین‌رو، تمرکز بر اصلاح رفتار مصرفی بخش خانگی و بازنگری در نحوه توزیع یارانه‌های انرژی، نه تنها اقدامی اقتصادی، بلکه ضرورتی راهبردی برای پایداری شبکه گاز کشور محسوب می‌شود.
وی در ادامه گفت: اگرچه متوسط مصرف بسیاری از خانواده‌های کشور در محدوده الگوی بهینه است، اما وجود گروهی از مشترکان بسیار پرمصرف موجب شده تا مجموع مصرف بخش خانگی به طرز غیرعادی افزایش یابد. براساس آمار وزارت نفت، کمتر از ۲۰ درصد مشترکان خانگی، حدود ۴۰ درصد گاز بخش خانگی را مصرف می‌کنند. این گروه عمدتاً در ساختمان‌هایی با عایق ضعیف و تجهیزات فرسوده زندگی می‌کنند و همچنین با مصارف لاکچری و غیرضروری نظیر شومینه یا استخر‌های خصوصی خانگی مصرف غیربهینه را ترویج می‌کنند و همه این اقدامات به دلیل عدم سیگنال‌دهی مناسب قیمتی است و بخش قابل توجهی از این مصرف غیربهینه به‌دلیل ارزان بودن انرژی اتفاق می‌افتد که هیچ انگیزه‌ای را برای صرفه‌جویی باقی نمی‌گذارد.
این کارشناس انرژی با اشاره به راهکار پیش‌روی سیاستگذاران در جهت مقابله با پرمصرفی و مصرف غیربهینه عده قلیلی از مشترکان خاطرنشان کرد: بهترین مسیر حذف کامل یارانه انرژی مصارف خارج از الگوی بهینه مصرف است تا هرگونه استفاده از گاز خارج از الگوی بهینه مصرف با قیمت معادل صادراتی از مشترکان پرمصرف اخذ شود. اصلاح نظام یارانه‌ها و قیمت‌گذاری پلکانی گاز، یکی از ابزار‌های کلیدی برای تغییر رفتار مصرفی است. هدف این سیاست، نه افزایش فشار بر خانواده‌های کم‌درآمد، بلکه هدایت یارانه‌ها به سمت کسانی است که واقعاً به آن نیاز دارند. در چنین مدلی، مصرف درون الگوی بهینه با همان نرخ یارانه‌ای ادامه می‌یابد، اما هر مترمکعب مصرف مازاد با نرخ بالاتر محاسبه می‌شود تا انگیزه اقتصادی لازم برای صرفه‌جویی ایجاد شود. تصمیم اخیر وزارت نفت نیز هرچند هنوز فاصله زیادی با واقعی‌سازی کامل قیمت‌ها دارد، اما می‌تواند به‌عنوان نخستین گام جدی در مسیر اصلاح رفتار مصرفی تلقی شود.
وی افزود: اصلاح ساختار تعرفه گاز خانگی، علاوه بر بهبود عدالت در توزیع یارانه‌ها، می‌تواند آثار اقتصادی و صنعتی گسترده‌ای داشته باشد. نخستین و مهم‌ترین پیامد آن، آزادسازی بخشی از منابع گازی کشور برای استفاده در صنایع استراتژیک صادرات محور کشور است. در سال‌های اخیر، صنایع بزرگ فولاد، سیمان، پتروشیمی و نیروگاه‌ها در فصل زمستان به‌طور مکرر با قطعی گاز مواجه بوده‌اند. این مسئله نه تنها باعث افت تولید، بلکه منجر به خسارات مالی سنگین و حتی تعطیلی موقت برخی واحد‌ها شده است. کاهش مصرف غیربهینه در بخش خانگی می‌تواند این گاز را به سمت صنایع هدایت کند؛ صنایعی که هر مترمکعب گاز مصرفی آنها ارزش‌افزوده و اشتغال ایجاد می‌کند. به بیان دیگر، گازی که امروز در بخاری‌های غیراستاندارد سوزانده می‌شود، می‌تواند در قالب محصول صنعتی یا صادراتی، برای کشور درآمد ارزی ایجاد کند. از سوی دیگر، صرفه‌جویی در مصرف داخلی به دولت امکان می‌دهد تا بخشی از گاز مازاد را در قالب صادرات یا سوآپ منطقه‌ای به کشور‌های همسایه عرضه کند. درآمد حاصل از این صادرات، می‌تواند صرف توسعه شبکه انتقال گاز، افزایش تولید از میادین جدید و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین انرژی شود. در بعد اجتماعی نیز این سیاست به عدالت نزدیک‌تر است.
هدایتی‌فر در پایان گفت: اقدام اخیر وزارت نفت در نزدیک کردن قیمت گاز مشترکان بسیار پرمصرف به نرخ صادراتی، گامی مثبت و ضروری در این مسیر است. این سیاست نه‌تنها به تحقق عدالت یارانه‌ای کمک می‌کند، بلکه پیام روشنی دارد: دوران انرژی ارزان برای پرمصرف‌ها به سر آمده است و تنها با اصلاح رفتار مصرفی می‌توان آینده‌ای پایدار، عادلانه و متوازن برای اقتصاد انرژی کشور رقم زد.
