جوان آنلاین: در دنیای پرشتاب امروز که بیماری‌های جسمی و روحی به طرز نگران‌کننده‌ای رو به افزایش هستند، بازگشت به سبک زندگی سالم و مبتنی بر آموزه‌های دینی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های این بازگشت، توجه به اصول صحیح تغذیه در سبک زندگی اسلامی است. براساس شواهد و پژوهش‌های علمی و اجتماعی، بخش قابل‌توجهی از مردم ایران در زمینه تغذیه از اصول و موازین اسلامی فاصله گرفته‌اند؛ اصولی که نه‌تنها بر سلامت جسم تأکید دارد، بلکه بر سلامت روح و روان نیز تأثیرگذار است. سیره پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع) سرشار از توصیه‌های کاربردی و دقیق در باب کم‌خوری، رعایت اعتدال در تغذیه، زمانبندی وعده‌های غذایی و استفاده از غذا‌های مفید مانند شیر است. این آموزه‌ها که امروز نیز با یافته‌های علم پزشکی نوین همخوانی کامل دارند، نشان می‌دهد که اسلام، دینی کامل و جامع است که در تمام ابعاد زندگی انسان راهکار‌هایی روشن ارائه داده است. در اینجا به بازخوانی بخش‌هایی از این تعالیم نورانی می‌پردازیم.
در روزگار ما که بیماری‌های متنوعی، چون دیابت، چربی خون، نارسایی‌های کبدی و قلبی و انواع سکته‌ها روندی صعودی یافته‌اند، توجه به سبک زندگی سالم بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد. یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این سبک زندگی، نحوه خوردن و آشامیدن است؛ مسئله‌ای که متأسفانه به‌گفته کارشناسان، دست‌کم نیمی از مردم ایران در آن مطابق آموزه‌های اسلامی عمل نمی‌کنند. اسلام دینی است که تنها به عبادات و مناسک فردی اکتفا نکرده، بلکه سبک زندگی را نیز با دقت و ریزبینی ویژه‌ای تنظیم کرده است. پژوهش‌های علمی نیز تأیید می‌کنند که بسیاری از بیماری‌ها، به‌ویژه بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج، ریشه در پرخوری و تغذیه ناصحیح دارند. غذا‌های اضافی که جذب بدن نمی‌شوند، همچون زباله‌هایی در بدن انباشته می‌شوند و هم قلب و سایر اندام‌ها را تحت فشار قرار می‌دهند و هم محیطی مناسب برای رشد بیماری‌ها و عفونت‌ها فراهم می‌آورند. نخستین گام در درمان بسیاری از بیماری‌ها، پاکسازی این مواد مزاحم از بدن است. اسراف در غذا و زیاده‌روی در خوردن، عامل اصلی این مشکلات است و تنها راه مقابله با آن، رعایت اعتدال و کم‌خوری است؛ آن هم در دنیای امروز که تحرک جسمی کاهش یافته و بدن‌ها بیش از همیشه در معرض آسیب‌های ناشی از تغذیه ناصحیح قرار دارند. یکی از خوراکی‌هایی که در قرآن کریم از آن به‌نیکی یاد شده، شیر است. خداوند در سوره نحل آیه ۶۶ به آن اشاره می‌کند و در احادیث نیز به عنوان یک غذای کامل و شفابخش معرفی شده است. امام علی (ع) فرمود: نوشیدن شیر، شفای هر دردی جز مرگ است. در ادامه، برخی از برجسته‌ترین احادیث درباره کم‌خوری و نقش آن در سلامت جسم و جان آمده است. پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: مادر همه دارو‌ها کم‌خوری است. (المواعظ العددیه، ص ۲۱۳)
امام علی (ع) می‌فرمایند: کم خوری، مانع بسیاری از بیماری‌های جسم می‌شود. (غررالحکم، ۶۷۶۸؛ عیون الحکم و المواعظ، ص ۳۷۰، ح ۶۲۴۸). یا در جایی دیگر می‌فرمایند: خوراک را کم کن تا بیماری‌ها را کم کنی. (غررالحکم، ح۲۳۳۶). هر کس خوراکش کم باشد، دردهایش نیز کم است. (غررالحکم، ح۸۴۰۹). همچنین فرمودند: کم‌خوری، مایه گرامی‌داشتن بیشتر خویش است و سلامت را بیشتر استمرار می‌بخشد. (غررالحکم، ح۶۸۱۹). امام علی (ع) همچنین می‌فرمایند: سلامت تن از کمی غذا و کمی آب است. (تحف العقول، ص ۱۷۲؛ بشاره المصطفی، ص ۲۵؛ بحارالانوار، ج۶۶، ص۴۲۵، ح۴۱)
امام رضا (ع) می‌فرمایند: اگر مردم در خوردن به کم بسنده می‌داشتند، بدن‌های‌شان سالم بود. (بحارالانوار، ج۶۶، ص۴۲۵، ح۴۱)
ایشان همچنین می‌فرمایند: بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود، به گونه‌ای که آب، نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی‌اش استمرار می‌یابد و خرمی‌اش بیشتر می‌شود و کشت آن برکت می‌یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می‌گراید و علف هرز در آن می‌روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی، چنین است. پس سامان و سلامت می‌یابد و عافیت در آن ریشه می‌گسترد. بنگر که چه چیز با تو و با معده‌ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می‌گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی‌ای برای بدنت سالم‌تر است، همان را برای خویش مقرر بدار و خوراک خود گیر. (بحار الانوار، ج۶۲، ص۳۱۰)
مرز اعتدال و افراط
توجه به نکته‌ای ظریف در این میان ضروری است. منظور از «کم‌خوری» در روایات، لاغری افراطی یا سوء‌تغذیه نیست. بلکه به‌معنای تغذیه به‌اندازه نیاز واقعی بدن است. در نقطه مقابل، برخی افراد به‌ویژه جوانان برای رسیدن به اندام لاغر، دچار کاهش شدید مصرف مواد مغذی می‌شوند که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری از جمله پوکی استخوان، کم‌خونی و ضعف سیستم ایمنی ایجاد کند.
امام‌رضا (ع) فرمودند: سلامتی و پایداری بدن و همچنین بیماری آن به غذا و نوشیدنی است.
زمانبندی وعده‌های غذایی در اسلام
اسلام نه‌تنها درباره کیفیت تغذیه، بلکه درباره زمان غذا خوردن نیز رهنمود‌های روشنی دارد. روایات در این زمینه به پنج دسته تقسیم می‌شوند: توصیه به دو وعده غذا (صبح و شام) براساس الهام از غذای بهشتیان، تأکید بر خوردن صبحانه و نهی از ترک آن تأکید بر خوردن شام، به‌ویژه در افراد مسن توصیه به یک وعده در روز و توصیه به سه وعده در دو روز.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: هرکس خواهان ماندن است و البته ماندنی در کار نیست، باید صبح زود صبحانه بخورد... (کتاب شیخ صدوق)
ایشان همچنین می‌فرمودند: خوردن شام را ترک نکنید و حتی اگر شده، مشتی خرما تناول کنید، زیرا ترک شام پیری می‌آورد. در جایی دیگر می‌فرمایند: می‌ترسم امتم به خاطر ترک شام دچار پیری شوند، زیرا خوردن شام، نیروبخش پیر و جوان است.
به صورت کلی سبک تغذیه ما آیینه‌ای از باورها، شناخت‌ها و میزان تعهدمان به سلامت خود و جامعه است. در متون دینی، تغذیه تنها مسئله‌ای مادی تلقی نشده، بلکه با اخلاق، معنویت و حتی صفای باطنی گره خورده است. اگر بخواهیم جامعه‌ای سالم، شاداب و دارای روحیه معنوی بالا داشته باشیم، باید از همین نقطه یعنی اصلاح سفره‌ها، بازگشت به آموزه‌های پیامبر و اهل‌بیت (ع) و عمل به آن شروع کنیم.
