ایران سیاست هوشمندانه بازسازی پالایشگاه‌های مستهلک‌شده را به عنوان یک رویکرد کلیدی در دیپلماسی انرژی خود اتخاذ کرده و هدف آن تکیه بر توانمندی‌های داخلی در صادرات خدمات فنی و مهندسی برای ایجاد بازاری مطمئن برای تجارت نفت‌خام خود است، همچنین توانایی خود را در بومی‌سازی فناوری و تجهیزات استراتژیک در بخش پالایشگاهی به رسمیت شناخته و علاوه بر تأمین نیاز‌های پالایشگاهی خود، تمرکز خود را به سمت صادرات این خدمات فنی و مهندسی معطوف کرده است. سیاست هوشمندانه بازسازی پالایشگاه‌های مستهلک‌شده نقش بسزایی در دستیابی به اهداف همکاری نفتی دارد و به کشورمان اجازه می‌دهد در پالایشگاه‌هایی که به بازسازی و فروش نفت‌خام و میعانات گازی ایران کمک می‌کند، سهامدار شود.
با تحریم‌های گسترده بر تجارت سنتی نفت خام ایران، دولت سیزدهم تصمیم گرفته است رویکرد بازار تضمینی را دنبال کند. ایران با کنار گذاشتن روش سنتی تجارت نفت، بر توان فنی و مهندسی داخلی خود تکیه می‌کند. کشورمان کشور‌های تحریم‌شده یا همسو با زیرساخت‌های پالایشگاهی نیمه‌فعال را هدف قرار می‌دهد که نیاز به بازسازی و نوسازی دارند. هدف ایران از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند در صنعت پالایشگاه در ازای ارائه خدمات فنی و مهندسی، سهامدارشدن در پالایشگاه‌های فراسرزمینی است. استفاده از تجهیزات و فرایند‌های گلوگاه ایرانی در پالایشگاه‌های نوسازی‌شده جایگاه ایران را بیش از پیش تقویت می‌کند. منطقه امریکای‌لاتین به دلیل تعداد زیاد پالایشگاه‌های نیمه‌فعال که نیاز به نوسازی دارند، فرصت‌های قابل توجهی را ارائه می‌دهد. ایران با بهره‌گیری از دانش فنی و مهندسی خود وارد این بازار انرژی شده است. ونزوئلا به عنوان اولین کشوری که از این ابتکار استقبال کرد، شاهد بازسازی موفق دو پالایشگاه نیمه‌فعال بوده است. این دستاورد راه را برای همکاری نزدیک‌تر با کشور‌های عضو بریکس و پیمان شانگ‌های هموار کرده است، زیرا ایران خدمات فنی و مهندسی ارائه می‌دهد و پالایشگاه‌های نفت مورد نیاز را به اشتراک می‌گذارد.
چشم‌انداز توسعه همکاری با آفریقای‌جنوبی
در قالب بریکس
آفریقای‌جنوبی به عنوان یکی از مهم‌ترین اعضای بریکس فرصت‌های امیدوارکننده‌ای برای همکاری‌های نفتی ایران ارائه می‌دهد. سرمایه‌گذاری در نوسازی چهار پالایشگاه نیمه‌فعال و مستهلک‌شده در آفریقای‌جنوبی یک چشم‌انداز امکانپذیر است. با ارائه خدمات فنی و مهندسی از سوی کارشناسان ایرانی، می‌توان پنج پالایشگاه نفت و گاز آفریقای‌جنوبی را که نیاز به نوسازی دارند، به ظرفیت کامل تولید بازگرداند. پس از بازسازی، ظرفیت صادرات نفت خام ایران به آفریقای‌جنوبی حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز برآورد شده است. این امر ایجاد بازار قابل توجهی در زمینه همکاری‌های جدید نفتی ایران و امریکای‌جنوبی است.
توسعه همکاری‌های حوزه نفت و گاز با بریکس و شانگ‌های
فرشاد جامع، کارشناس انرژی در رابطه با اهمیت همکاری‌های مثبت حوزه انرژی بین ایران و کشور‌های عضو پیمان شانگ‌های و بریکس می‌گوید: «همکاری در حوزه انرژی نقش مهمی در روابط ایران و کشور‌های عضو بریکس دارد. در سال‌های اخیر، ایران روش جدیدی برای بازارسازی برای تجارت نفت خام خود اتخاذ کرده است که به یک راهبرد اساسی برای همه کشور‌های عضو بریکس تبدیل شده است. این رویکرد شامل ایجاد بازار‌های تضمین‌شده با سرمایه‌گذاری و بازسازی زیرساخت‌های پالایشی مستهلک‌شده کشور‌های شریک است.»
این کارشناس انرژی در رابطه با موفقیت تجربه قبلی همکاری ایران و ونزوئلا در بازسازی پالایشگاه نیمه‌فعال و مستهلک‌شده ال پالیتو و تقویت جایگاه ایران در زمینه همکاری‌های پالایشگاهی در حوزه فعال‌سازی ظرفیت نیمه‌فعال پالایشگاه‌های مستهلک‌شده تأکید می‌کند: «موفقیت قابل توجه این رویکرد، صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران به ونزوئلا از طریق ایجاد بازار تضمینی از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پالایشی ونزوئلا بود. تضمین بازار برای فروش نفت خام یک راه‌حل حیاتی برای بسیاری از کشورهاست و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نفت و گاز نقش حیاتی در برقراری روابط دیپلماتیک قوی و تضمین فروش نفت دارد. این رویکرد برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا بسیاری از کشور‌های همسو با آن با کمبود‌هایی در زیرساخت‌های انرژی خود مواجه هستند.»
وی در رابطه با بهره‌گیری ایران از تخصص و ظرفیت خدمات فنی و مهندسی خود برای بخش مربوط به همکاری‌های نفتی در کشور‌های عضو بریکس و کشور‌های همسو نظیر آفریقای‌جنوبی تصریح می‌کند: «چنین رویکرد راهبردی به ویژه برای کشور‌های همسو با ایران از جمله کشور‌های عضو بریکس اهمیت دارد. هفته گذشته رویترز گزارش داد، ایران و اوگاندا در حال مذاکره برای بازسازی یک پالایشگاه ۶۰ هزار بشکه‌ای هستند. علاوه بر این، ایران پس از سفر اخیر رئیس‌جمهور به این کشور موافقت کرده است تا خدمات فنی و مهندسی را به پنج پالایشگاه در آفریقای‌جنوبی بازگرداند و صادر کند. با توجه به تقاضای بالای بنزین و گازوئیل در آفریقای‌جنوبی این یک فرصت قابل توجه برای ایران است.»
وی می‌افزاید: «ایران با بهره‌گیری از تخصص و توانمندی‌های خود در این زمینه، نه تنها می‌تواند زیرساخت‌های انرژی کشور‌های همسایه را بازسازی کند، بلکه می‌تواند بازار تضمینی برای فروش نفت خود را تضمین کند. این امر می‌تواند با صادرات خدمات فنی و مهندسی و سهامدارشدن در زیرساخت‌های انرژی آن کشورها، بدون هزینه‌های سرمایه‌گذاری قابل توجه محقق شود. این رویکرد اغلب به عنوان سیاست خرید تقاضا نامیده می‌شود.»
جامع با اشاره به لزوم گسترش رویکرد پالایشگاه‌داری فراسرزمینی در کشور‌های عضو بریکس می‌گوید: «ایران با همکاری با شرکت‌های فعال حوزه پالایشگاهی و صادرات خدمات و تجهیزات به پالایشگاه‌های کشور‌های هدف، می‌تواند تجارت نفت‌خام خود را گسترش و به تداوم رشد اقتصادی دورقمی بخش نفت و گاز خود نیز ادامه دهد و همچنین نفت خود را به پالایشگاه‌های نوسازی شده در کشور‌های همکار صادر کند.»
وی در پایان خاطرنشان کرد: «ایران در سه ماهه اول سال حدود ۲۰ درصد رشد اقتصادی در بخش استخراج نفت‌خام و گاز طبیعی داشته است که رویکرد پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران تجربه موفق نوسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال در منطقه امریکای‌جنوبی، فرصت‌هایی را برای شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتری برای ورود به صنایع انرژی، گاز و پتروشیمی باز کرده است، در نتیجه با حمایت از حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در سایر نقاط جهان مانند قاره آفریقا، شرکت‌های صنعت پالایش ایران می‌توانند حضور خود را در امریکای‌جنوبی و آفریقا تقویت کنند. این امر به دیپلماسی انرژی ایران در این مناطق کلیدی قدرت بیشتری می‌بخشد.»
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد همکاری در حوزه انرژی به عنوان محور حیاتی همکاری ایران و کشور‌های عضو بریکس مطرح است. رویکرد بازارسازی ایران از طریق ایجاد بازار تضمین‌شده و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پالایشی کشور‌های همکار، در گسترش تجارت نفت‌خام و برقراری روابط دیپلماتیک قوی‌تر موفق بوده است. ایران با بهره‌گیری از دانش و توانمندی‌های خود، نه تنها می‌تواند زیرساخت‌های انرژی در کشور‌های همسایه را بازسازی بلکه بازار تضمینی را برای نفت خود نیز تضمین کند. این رویکرد که اغلب به عنوان سیاست خرید تقاضا از آن یاد می‌شود، پتانسیل تقویت حضور ایران در امریکای‌جنوبی و آفریقا را دارد، در نتیجه دیپلماسی انرژی این کشور را در این مناطق تقویت می‌کند.
