گروه اجتماعی جوان آنلاین: فرونشست در کمین برخی از شهر‌های ایران است. آبی که طی هزاران سال ذخیره شده بود در طول این سال‌ها برداشت شده و هر روز خطر فرونشست زمین ساکنان این شهر‌ها را بیشتر در معرض خطر احتمالی قرار می‌دهد. این بحران در ایران بیش از ۵ برابر متوسط جهانی است. حدود ۸ میلیون واحد مسکونی در کل کشور در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند که در معرض خطر هستند. از ۶۰۶ دشت کشور بیش از ۳۰۰ دشت ممنوعه و در وضعیت قرمز قرار دارند. طبق گزارش‌ها، میانگین فرونشست زمین در ایران ۳۰ سانتی‌متر در سال است که این مقدار ایران را به‌عنوان چهارمین کشور درگیر با پدیده فرونشست در جهان معرفی کرده است.
آنطور که مسئولان امر می‌گویند فرونشست یا "دهان باز کردن زمین" به بیخ گوش تهران رسیده و حالا به نقطه‌ای رسیده که باید در وهله اول برای آن یک سازمان متولی پیدا کرد و بعد از آن فکری به حال مهار آن کرد.
تهران بیش از ۱۲ میلیون جمعیت دارد و با پدیده فرونشست در حال دست و پنجه نرم کردن است تا جایی که جان دو میلیون و ۳۰۰ هزار تهرانی را در معرض خطر قرار داده است. زنگ خطر این معضل از ۲۳ سال پیش برای تهران به صدا درآمده است. در تهران فرونشست زمین مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ شهر را درگیر کرده است.
فرونشست زمین یعنی چه؟
فرونشست زمین اصطلاحی است که به حرکت عمودی و روبه پایین سطح زمین اطلاق می‌شود، حرکتی که به دلیل برداشت بیش از حد استاندار آب‌های زیرزمینی ایجاد می‌شود و حالا طبق آمار هر سال چیزی حدود ۲۵ سانتی متر در دشت‌های تهران فرونشست صورت می‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین عوامل فرونشست برداشت بیش از اندازه از منابع آبی زیر زمینی است. اگر پساب تصفیه شده این شهر با این جمعیت زیاد برای مصارف صنعتی و کشاورزی استفاده می‌شد تا این اندازه منابع آبی هدر نمی‌رفت و کار به بحران کشیده نمی‌شد.
دلایل فرونشست زمین
موضوعی که لاینحل نیست و اگر هرچه زودتر فریاد‌های زمین شنیده شود قابل کنترل است. عوامل طبیعی و انسان‌ساز از جمله استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تغییر اقلیم، گرمایش جهانی، استخراج غیراصولی از معادن، حفر چاه‌های غیرمجاز، حفر تونل‌های مترو و قطار شهری، حرکت آرام زمین و خروج گدازه، عواملی هستند که به بحرانی‌تر شدن شرایط فرونشست در کشور دامن می‌زنند؛ در این میان استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی بیشترین نقش را در افزایش نرخ فرونشست داشته و در واقع مهار فرونشست در گرو بازیابی آبخوان‌های زیرزمینی است.
علی بیت اللهی، رئیس بخش زلزله و فرونشست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در توضیح دلیل این اتفاق توضیح داده است: در پی کاهش آب‌های زیرزمینی، فرونشست رخ می‌دهد؛ وقتی آب بین لایه‌های زمین را می‌کشیم، این لایه‌ها روی هم می‌خوابند و در پی آن، لایه‌های فوقانی نیز آرام آرام نشست می‌کند.
ناگفته نباید گذاشت احداث غیر اصولی ساخت و ساز، استفاده نامناسب از مصالح ساختمانی مرغوب و با کیفیت و سازه‌های ایمن از دیگر مواردی است که در مرحله بعد باید مورد نقد قرار گیرد.
راهکار کشور‌های دنیا برای برون رفت از فرونشست
فرونشست در جهان یک امر قابل کنترل محسوب می‌شود که راهکاری به نام آبخیزداری دارد برای نمونه در کشور چین استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی موجب فرونشست در برخی از شهر‌ها مانند شانگ‌های شد که این فرونشست در سال ۱۹۶۵ با نشست ۲.۶۳ متر به اوج خود رسید. پس از این اتفاق چینی‌ها علاوه بر توقف برداشت از آب‌های زیرزمینی، با استفاده از بیش از ۲۰۰ چاه، آب‌های مازاد روی سطح زمین را به سفره‌های آب‌های زیرزمینی تزریق کردند و در نتیجه آن ۱۰ سال بعد فرونشست زمین در این کشور متوقف شد. همچنین ایالت کالیفرنیا و ایالت ویرجینیای آمریکا با فرونشست ۶۰ سانتی متری مواجه بودند که با همین روش تغذیه مصنوعی زمین، جلوی فرونشست را گرفتند.
در کشور ما نیز مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران بنا بر اهمیت موضوع طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی مطالعاتی را به منظور: آسیب‌شناسی طرح و احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح ملی و تدوین نقشه راه و سند راهبردی احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی؛ در دستور کار قرار داده است.
طبق نتایج مطالعه آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل‌بخشی، از مهم‌ترین پیش‌نیاز‌های احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در سطح کلان می‌توان به لزوم کاهش فشار بر منابع طبیعی (آب، خاک و محیط‌زیست) با تغییر نگرش‌ها و رویکرد‌ها در الگوی توسعه اقتصادی کشور، ضرورت ایجاد بستر‌های لازم (سیاسی، اقتصادی، نهادی و قانونی) برای توسعه مدیریت مشارکتی با تقویت جایگاه و نقش بهره‌برداران در سطوح مختلف تصمیم‌گیری، اجرا، نظارت و پایش و اصلاح ساختار حکمرانی منابع آب زیرزمینی اشاره کرد.
راهکار حل بحران فرونشست زمین
برخورد با چاه‌های غیر مجاز و نیز برخورد با استفاده غیرمجاز از چاه‌های مجاز، نصب سیستم‌های کنترل هوشمند در چاه‌ها، اصلاح شیوه‌های آبیاری، مدیریت کشت و زرع محصولات با نیاز آبی کمتر، نفوذپذیر کردن زمین در جنوب تهران و ... از جمله راهکار‌ها برای کاهش فرونشست زمین است. بحران فرونشست از جمله موضوعاتی است که نیازمند همکاری چندین وزارتخانه و نهاد‌های مرتبط است که اگر هرکدام در جای خود زودتر به فریاد‌های زمین برسند از بحران احتمالی جلوگیری خواهد شد.
