جوان آنلاین: گزارش تازه هاآرتص درباره وجود یک آرشیو مخفی در دانشگاه هاروارد که «در صورت فروپاشی اسرائیل» حافظه فرهنگی آن را حفظ کند، موجی از پرسش‌های تازه درباره بحران اعتماد استراتژیک در جامعه اسرائیل برمی انگیزد؛ بحرانی که دو سال و اندکی بعد از ۷ اکتبر، نظرسنجی‌های داخلی آن را به‌عنوان «تهدید موجودیتی» توصیف کرده‌اند و حالا اسناد تازه هم نشان می‌دهد که ترس از فروپاشی به عنوان یک ترس تاریخی از دهه ۱۹۶۰ بر حافظه اسرائیلی‌ها سنگینی می‌کند.
گزارش روز یک‌شنبه هاآرتص که با تیتر بلندپروازانه «در یک سایت مخفی هاروارد، آرشیو عظیمی از اسرائیلیانا حفظ می‌شود؛ برای زمانی که اسرائیل دیگر وجود نداشته باشد» منتشر شده، تصویری کم‌سابقه از یک پروژه چند دهه‌ای در خاک امریکا ارائه می‌دهد: آرشیوی زیرزمینی، مستقل از هر نهاد اسرائیلی که طبق روایت کسانی که آن را دیده‌اند یا از آن آگاهی دارند، همه چیز را درباره جامعه اسرائیل ذخیره می‌کند؛ از کتاب‌ها و پژوهش‌ها گرفته تا جزوه‌های کنیسه‌ها، خبرنامه‌های کیبوتص‌ها، دفترچه‌های یادبود سربازان، پرچم‌های سِمحات توراه (پرچم‌های کوچکی برای جشن‌های مذهبی)، آگهی‌های انتخاباتی و هزاران سند روزمره که معمولاً حتی کتابخانه‌های دانشگاهی نیز بایگانی‌شان نمی‌کنند. به نوشته هاآرتص، حییم بِئِر نویسنده اسرائیلی این آرشیو را در دهه ۱۹۹۰ به‌طور اتفاقی دیده، آرشیوی که به گفته او در جایی در زیر یک ساختمان شبیه معبد یونانی، با سالن‌های عظیم و کارکنانی است که شبانه‌روز اسناد را دیجیتالی می‌کنند. بِئِر این مجموعه را «نسخه کامل پشتیبان (بک‌آپ) فرهنگ اسرائیل» توصیف کرده که در «محیطی پایدارتر» یعنی امریکا نگهداری می‌شود. مغز متفکر این پروژه، چارلز برلین پژوهشگر یهودی هاروارد بوده که از دهه ۱۹۶۰ مأمور شده یک بخش تازه برای مستندسازی زندگی و فرهنگ یهودی در نسل‌های مختلف ایجاد کند. حالا این بخش در هاروارد، به تنهایی شامل حدود یک میلیون سند، ده‌ها هزار ساعت فایل صوتی و تصویری و میلیون‌ها تصویر است و بخشی از آن، به طور اختصاصی «اسرائیلیانا» (شبیه واژه امریکانا) است.
آرشیو هاروارد جدید نیست
البته وجود یک بخش یهودشناسی (Judaica Division) بزرگ در کتابخانه هاروارد و کار طولانی‌مدتی که چارلز برلین روی آن انجام داده، رویداد افشا شده جدیدی نیست و خیلی از اسرائیلی‌ها از وجود چنین آرشیوی اطلاع دارند، ولی گزارش هاآرتص در مورد حجم گسترده این آرشیو و اینکه آن را برای فردای پس از اسرائیل ساخته‌اند، در فضای کنونی بعد از جنگ غزه حائز اهمیت است، ضمن اینکه خیلی از اسرائیلی‌ها به این دلیل که چنین آرشیوی برایشان تداعی کننده فوبیای تاریخی فروپاشی دولت یهود است، احساس خوشایندی به آن ندارند، چیزی که اسحاق هرتزوگ رئیس رژیم صهیونیستی طی دو سال اخیر بار‌ها درباره آن هشدار داده است. موشه موسک، رئیس آرشیو دولتی رژیم صهیونیستی در سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۸، گفته به این دلیل که از پیش فرض این پروژه درباره اینکه ممکن است اسرائیل دوام نیاورد، ناراحت بوده، حاضر نشده مجموعه‌های حساس اسرائیل را در این پروژه به اشتراک بگذارد. ایهود بن‌اِزر نویسنده اسرائیلی می‌گوید که چارلز برلین مغز متفکر این پروژه، بار‌ها به‌شدت مورد حمله قرار گرفته، به‌خصوص از طرف مورخان جوانی که او را متهم می‌کنند «از ترس نابودی اسرائیل» به ثبت این تاریخ رو آورده است. واقعیت هم این است که گزارش هاآرتص صرفاً یک افشاگری فرهنگی نیست، بلکه در دل خود رگه‌ای از نوعی اضطراب تاریخی دارد که در دو سال اخیر، در اسرائیل به‌شدت افزایش یافته است. در نظرسنجی‌های مختلف سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵، از جمله نظرسنجی‌های دانشگاه عبری، مؤسسه دموکراسی اسرائیل و مرکز مطالعات امنیت ملی چند روند نگران‌کننده تکرار شده است، از جمله اینکه بیش از ۵۰ درصد اسرائیلی‌ها معتقدند کشورشان ممکن است در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده فرو بپاشد و این نگرانی از «تهدید موجودیتی» در میان یهودیان سکولار، که روزنامه هاآرتص احتمالاً بارز‌ترین روزنامه نمایاننده دیدگاه‌های آنهاست، بیش از ۶۰ درصد گزارش شده است، چیزی که نشان می‌دهد که پس از جنگ غزه و بحران سیاسی داخلی، اعتماد به «توانایی اسرائیل برای بقا» به یکی از پایین‌ترین سطوح دو دهه اخیر رسیده است. احتمالاً این واقعیت که مهاجرت معکوس، یا همان خروج اسرائیلی‌ها که در سال ۲۰۲۴ به بالاترین سطح پس از دهه ۱۹۹۰ رسیده نیز منعکس‌کننده فراگیری همین فوبیای تاریخی است.
بیمه تمدنی؟!
روند‌های جامعه‌شناختی سیگنال‌های مشابهی می‌دهند. رشد جمعیت حریدی‌ها، شکاف بین اعراب و یهودیان، اختلافات شدید بر سر اصلاحات قضایی، بحران اقتصادی پس از جنگ، همگی در کنار هم، تصویری از یک جامعه در وضعیت «بی‌ثباتی ساختاری» پیش رو می‌گذارند. در چنین فضایی، وجود یک آرشیو مخفی در امریکا که هدف آن به نوشته هاآرتص، «تضمین بقای حافظه اسرائیل در صورت نابودی» باشد، دیگر تنها یک پروژه فرهنگی عجیب نیست، بلکه تبدیل به نماد بی‌اعتمادی عمیق درباره آینده تلقی می‌شود. هاآرتص نوشته که آرشیو هاروارد تنها یک بایگانی نیست، یک «سیستم حافظه جایگزین» است؛ سیستمی که قرار است در صورت بحران‌های سیاسی، جنگ، بی‌ثباتی داخلی یا حتی سناریو‌های جدی‌تری که بخشی از تحلیلگران اسرائیلی از آن سخن گفته‌اند، میراث فرهنگی آن را نجات دهد. حییم بِئِر، نویسنده اسرائیلی در گفتوگو با هاآرتص این پروژه را «بیمه تمدنی اسرائیل» نامیده است. این در حالی است که خود اسرائیل نیز در دو سال اخیر بحث‌هایی جدی درباره سناریو‌های آینده داشته است، از هشدار‌های نخبگان امنیتی درباره «فروپاشی اعتماد داخلی» گرفته تا ارزیابی‌های مراکز پژوهشی درباره «ریسک از دست رفتن انسجام ملی». جدید‌ترین هشدار، مربوط به اسحاق هرتزوگ، رئیس رژیم صهیونیستی بود که ۱۲ آبان‌ماه در سالگرد ترور اسحاق رابین، سلف اسبق خود، هشدار داد که اسرائیل همان سطح از تحریک و خشونت را تجربه می‌کند که ۳۰ سال پیش، قبل از قتل نخست‌وزیر وقت، اسحاق رابین، تجربه می‌کرد. او که در مراسمی در گورستان ملی کوه هرتزل سخن می‌گفت، توضیح داد: «سه دهه بعد، ما هنوز شاهد همان نشانه‌ها هستیم- شاید حتی بیشتر: زبان تند، بی‌ادبانه و خشن؛ اتهامات خیانت؛ سم پراکنی در رسانه‌های اجتماعی و عرصه عمومی؛ خشونت در هر شکلی - فیزیکی و کلامی.» هرتزوگ درباره خشونت علیه کارمندان، مقامات ارتش و شین‌بت، کارمندان دولت، دادستان‌ها و قضات و همچنین علیه اعضای کنست و خود نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو هشدار داد: «ما شاهد خشونت فزاینده و خطرناکی در سراسر حوزه عمومی، در خیابان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، در مؤسسات آموزشی و در جرم و جنایتی هستیم که بخش‌هایی از جامعه ما را - به ویژه در جامعه عرب - در بر می‌گیرد... ما بار دیگر در لبه پرتگاه هستیم.» یک نظرسنجی دانشگاه عبری اورشلیم که تایمز اسرائیل آن را درست روز ۷ اکتبر ۲۰۲۴، منتشر کرد، نشان داده که ۶۲ درصد اسرائیلی‌ها معتقدند بزرگ‌ترین تهدید برای آینده اسرائیل، نه تهدید خارجی، بلکه شکاف‌های داخلی است. در نظرسنجی سپتامبر ۲۰۲۵ انستیتوی امنیت ملی اسرائیل (INSS) آمده که اعتماد عمومی به دولت بسیار پایین است و ۶۳ درصد اسرائیلی‌ها گفته‌اند اعتمادشان به دولت طی جنگ غزه کمتر شده و در همان گزارش، ۵۱درصد گفته‌اند از وقوع یک «رویداد ۷ اکتبر دیگر» نگرانند.
هاآرتص نوشته که «حساسیت پروژه» باعث شده حتی بسیاری از دانشگاهیان هاروارد نیز از وجود آن بی‌خبر باشند. آرشیو مخفی هاروارد، همان‌طور که هاآرتص آن را توصیف می‌کند، نه فقط انبار اسناد فرهنگی اسرائیل، بلکه «نسخه پشتیبان یک کشور» است، نسخه‌ای که براساس فرضی بنا شده که زمانی تابو بود و اکنون در نظرسنجی‌ها، در تحلیل‌های امنیتی، و حالا در زیرزمین یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های جهان، به شکل عینی دیده می‌شود: ترس از اینکه شاید روزی اسرائیل در وضعیت امروز باقی نماند.
