آذربایجان‌غربی که روزی با استان‌های شمالی کشور شانه به شانه پیش می‌رفت تا ثابت کند کدام یک پر آب‌تر هستند حالا در وضعیتی قرار دارد که به راحتی می‌توان واژه بحران آبی را به آن اطلاق کرد. درست است که تغییر اقلیم و کاهش بارش‌ها در به وجود آمدن شرایط موجود نقش دارند، اما به اذعان کارشناسان، ضربه‌ای که سوءمدیریتها بر پیکره آذربایجان وارد کرده بیش از هر اتفاق دیگر است. سال‌هاست که مسئولان قرار است با اصلاح الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب‌بر و همچنین هوشمندسازی کنتور‌ها و تجهیز اراضی به سیستم آبیاری نوین، نسخه‌ای شفابخش برای صنعت کشاورزی بپیچند. طرح‌ها و برنامه‌هایی که علاوه بر کاهش نیاز‌های آبی، به حفظ منابع زیرزمینی هم کمک خواهد کرد، اما نه تنها این اتفاق نیفتاده بلکه با حفر چاه‌های غیر مجاز و مصرف بی‌رویه منابع، فقط در آذربایجان‌غربی سالانه ۳۲ میلیون مترمکعب کسری آبخوان و اضافه برداشت اتفاق می‌افتد که این مسئله، خطر فرونشست‌ها را نیز افزایش داده است. این در حالی است که وضعیت سد‌های استان مناسب نیست و در بهترین حالت اگر بتوانند آب شرب شهروندان را تأمین کنند، کاری کرده‌اند کارستان.
با آشکار شدن مشکلات آبی که گریبان تمام استان‌های ایران را گرفته می‌توان به یک نکته مشترک در آن‌ها رسید و آن هم اینکه، آب کم است، اما سوءمدیریتها آنقدر زیاد است که در برخی مناطق قبل از هر چیز، وجود افراد نالایق و کار نابلد مسبب بروز این بلایا هستند نه کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌ها.
آذربایجان‌غربی یکی از همین استان‌هاست. جایی که به جرئت می‌توان گفت سال‌ها با استان‌های شمالی بر سر پر آب بودن رقابت داشت و به همین دلیل در تولید محصولات کشاورزی زبانزد همگان بود. اما طی دهه‌های اخیر و با سرکار آمدن افرادی که نه طرح و برنامه‌ای برای مدیریت آب داشتند و نه می‌توانستند وضعیت موجود را درک کنند، حالا آذربایجان‌غربی سایه سنگین بی‌آبی را در شرایطی بالای سر خود احساس می‌کند که بسیاری از منابع زیرزمینی‌اش را هم از دست داده است.
سد‌ها تشنه‌تر از همیشه
وقتی چاه‌های غیرمجاز یکی‌یکی دل زمین را سوراخ کردند و به‌تبع‌آن، اراضی کشاورزی بی‌رویه توسعه یافتند، مشخص شد اصلاً مدیری وجود ندارد که جلوی تخلیه آب‌های زیرزمینی را بگیرد و همین امر آغازی برای وقوع یک بحران و تنش آبی بود.
کاهش بارش‌ها و نزولات آسمانی در پاییز و زمستان سال‌های اخیر آخرین ضربات را بر پیکره آذربایجان وارد کرد تا دیگر نتوان از این منطقه، به عنوان یکی از پرآب‌ترین استان‌های ایران نام برد.
براساس آماری که در گزارش شرکت آب منطقه‌ای استان آمده، در آذربایجان‌غربی سه حوضه آبریز تعریف شده که امسال از شمال به جنوب در دو حوضه آبریز ارس کاهش ۱۹ درصدی و در حوضه دریاچه ارومیه کاهش شش درصدی نزولات آسمانی به ثبت رسیده است.
در کنار این اتفاق، وضعیت سد‌ها نیز مناسب نیست و در بهترین حالت شاید آب آن‌ها برای شرب شهروندان کفاف دهد، نه بیشتر.
وقتی می‌گوییم آب سد‌ها فقط برای شرب است، نباید خوشحال شد که مردم به مشکل نمی‌خورند بلکه باید به فاجعه‌ای فکر کرد که زمین‌های کشاورزی را تهدید می‌کند.
در آذربایجان‌غربی سالانه حدود ۸۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی زیر کشت و بهره‌برداری می‌رود و با توجه به میزان آب مصرفی در بخش شرب و صنعت در کنار آب کشاورزی سالانه حدود ۴ میلیارد مترمکعب آب در این بخش‌ها مصرف می‌شود.
فرونشست، قوزی بالای قوز
کاهش بارندگی‌ها و مدیریت ناصحیح منابع آبی چنان بلایی بر سر مناطق مختلف آذربایجان آورده که حالا فرونشست زمین هم به از بین رفتن باغات و خشک شدن زمین‌های زراعی و معضلات دیگر اضافه شده است.
بنا‌به اعلام شرکت آب منطقه‌ای استان هرسال ۳۲ میلیون مترمکعب کسری آبخوان و اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز اتفاق می‌افتد که این امر خطر فرونشست‌ها را افزایش داده است.
در این شرایط اگر از سوءمدیریتها صحبت به میان می‌آید، حرفی به گزاف نیست. سال‌هاست که معمولی‌ترین شهروندان هم از کاهش بارش‌ها و پایین آمدن سطح ذخایر آبی اطلاع دارند و قرار بود مسئولان با اصلاح الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب‌بر در کنار سایر اقدامات نظیر هوشمندسازی کنتور‌ها و تجهیز اراضی به آبیاری نوین، همراه کشاورزان باشند و با حمایت از آن‌ها در اجرای پروژه‌ها، علاوه بر کاهش نیاز‌های آبی این بخش، به حفظ منابع موجود هم کمک کنند.
کار‌هایی که هزاران بار در موردش حرف زدند و وعده داده شده و نشست‌ها و سمینار‌های زیادی برگزار شد، اما هیچ وقت خروجی درستی نداشت.
حالا فقط یک مدیر بیاید و از کار‌هایی که به نتیجه رسیده‌اند صحبت کند.
متأسفانه در ایران هیچ مدیری به خاطر کم کاری‌هایش بازخواست نمی‌شود، بنابر این هر چند سال، یک کت و شلوار پوش با کفش‌های واکس زده مسئولیتی را می‌پذیرد و بدون اینکه ثمری داشته باشد، با کلی ضرر، میز را به کت و شلوار پوش کار نابلد دیگر تحویل می‌دهد. پروسه‌ای که همچنان ادامه دارد و کسی خود را مؤظف به متوقف کردن یا تغییر آن نمی‌داند.
براساس اعلام آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی از ابتدای سال آبی امسال در مقایسه با درازمدت در استان حدود هفت‌درصد، در حوضه ارس و دریاچه ارومیه مجموعاً ۲۵ درصد کاهش بارندگی ثبت شده که نشان از پایین آمدن میزان نزولات آسمانی و سال آبی کم‌بارش است.
این گزارش و آمار‌ها وقتی به کار می‌آیند که افرادی منتظر شنیدن و برنامه‌ریزی برای مدیریت وضع موجود باشند، نه اینکه بودجه‌ای برای استخراج یک سری اعداد و ارقام صرف شود و دیگر هیچ.
براساس همین گزارش‌ها، در حال حاضر میانگین برداشت آب‌های زیرزمینی در آذربایجان‌غربی بالای ۸۰ درصد و بیش از استاندارد جهانی است. اتفاقی که استان را در شرایط بحرانی قرار داده و برای جبران این کمبود قرن‌ها زمان لازم است تا کسری آب‌های زیرزمینی جبران شود؛ و مهم‌تر اینکه، در دو حوزه مهم آبی آذربایجان‌غربی یعنی حوزه آبریز ارس در شمال و حوزه آبریز دریاچه ارومیه اثرات نامناسب مدیریتی بیش از سایر بخش‌های استان نمود بیشتری دارد.
