محمدرضا سوري
قرارگرفتن ايران روي گسلهاي زلزله خيز موجب شده تا همواره تكانهاي زمين در مناطق مختلف كشور موجب به بار آمدن خسارتهاي بسياري شود، مساله اي كه موجب شده تا بارها كارشناسان درخصوص ساخت وسازدراين مناطق هشدار جدي دهند موضوعي كه چندان توسط دست اندركاران جدي گرفته نمي شود،كه دراين ميان مي توان به عنوان نمونه از استانهاي كرمان وسمنان نام برد. بي توجهي به اين موضوع سبب شدتا نماینده مردم شرق استان کرمان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه ساخت و سازها در بم بر روی حریم گسلها انجام شده است اعلام كند: «اين مهم نشان مي دهد شناسایی حریم گسلها دربم انجام نشده است. »
اين درحالي است كه به گفته معاون مدیریت بحران استانداری سمنان 64 گسل شناسایی شده است وتنها در33 مورد از این گسلها کار لرزه‌نگاری انجام شده است.
*****
سالانه به طور میانگین بیش از یک میلیون و ۴۴۴ هزار زلزله با بزرگی بیش از ۲ ریشتر در دنیا رخ می‌دهد که بزرگی حدود ۱۴۴هزار و ۴۶۹ زمین لرزه بیش از سه ریشتر و بزرگی حدود هزار و ۴۷۰ زمین لرزه بیش از پنج ریشتر است.
دراين ميان ،ایران دارای گسل هایی مهمی همچون زاگرس در کازرون، دنا، میناب، اردل، زردکوه، گسل آغاجاری، گسل مارون، گسل های فعال در ایران مرکزی نیز در درونه، بینالود، میامی، ترود، انجیلو ، کلمرد، پشت بادام ، قم- زفره، ایندس، دهشیر، سروستان، شهداد، کوهبنان، جرجافک، گلباف، نایبند و گسل های فعال در مناطق خاور و جنوب خاوری ایران در نهبندان، بشاگرد، هریرود، کشف رود، همچنین در استان های آذربایجان گسل ارومیه - زرینه‌رود، آستارا، تبریز، سلطانیه، همچنین گسل های البرز، سمنان، مشاء - فشم، کندوان، شمال تهران، دامغان، عطاری است.
این گسل ها نیز دلیل اصلی بروز و وقوع زمین لرزه در شهرهای مختلف کشور است. ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی گسل های فعال همیشه با این پدیده دست به گریبان بوده است.
بر اساس آمار ایران ششمین بلاخیز جهان، چهارمین کشور از لحاظ بروز بلایای طبیعی در آسیا و دهمین کشور زلزله خیز جهان است بنابراین براساس موقعیت جغرافیایی بروز بلایای طبیعی اجتناب ناپذیر بوده و نیازمند شناخت صحیح از شرایط و مدیریت آن است.
دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگ ها و طبقات درونی زمین بیان کرد. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انرژی نهفته شده بوجود می‌آورد.
ساخت و سازها بر روی حریم گسلها
پس از وقوع زمين لرزه در كشور بلافاصله كارشناسان درخصوص علت آن وسست بودن محل ساخت وقرار گرفتن اين مكان بر روي گسلها نظرات مختلفي مي دهند ، اما زماني كه قرار است خرابي ها ساخته شود تمام اين مسائل به دست فراموشي سپرده مي شود.
پنجم دیماه سال ۸۲ بود که زمین لرزه ای ۶.۵ ریشتری ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه صبح بم را تکان داد، اين مهم موجب شد تاظرف چند ثانیه بیش از ۲۶ هزار نفر از مردم این شهر جان خودرا از دست بدهند.
با اين حال آمار غیررسمی و ابعاد قبرستان این شهر نشان می دهد تعداد جان باختگان به مراتب بیشتر بوده ، هزاران نفر زخمی شدند و ۹۰ درصد شهر ویران شد. هزاران کودک یتیم، هزاران زن بی خانمان و صدها نفر قطع عضو یا قطع نخاع شدند.
با وجود اينكه از آن زمان سال ها می گذرد و بازسازی بم تمام شده و این شهر در مقابل زمین لرزه مقاوم است اما کسی نمی گوید که شهر دقیقا بر روی همان گسلی ساخته شد که جان هزاران نفر را گرفت.
معاون عمرانی استاندار کرمان با انتقاد از اعلام اتمام بازسازی شهر بم می گوید: «باید این حقیقت را قبول کنیم که استان کرمان زلزله خیز است و باید تمام نقاط استان مقاوم سازی شود که اقدامات خوبی نیز در این راستا انجام شده که باید تکمیل شود.»
مصطفی آیت اللهی موسوی مي افزايد:« در این زمین لرزه ۶۴۵ میلیارد تومان خسارت به بار آمد در حالیکه با صرف بخشی از این هزینه می شد جلوی بسیاری از خسارتها را گرفت.»
وی زمین لرزه بم را زلزله عمومی و افقی دانست و ادامه مي دهد:« همین امر موجب خسارتهای زیاد در این حادثه شد اما در خصوص روند بازسازی بم باید بررسیهای دقیق تری انجام شود هر چند که این بازسازی کار بزرگی در سطح بین المللی بود.»
نماینده مردم شرق استان کرمان در مجلس شورای اسلامی نيز با اشاره به اینکه ساخت و سازها در بم بر روی حریم گسلها انجام شده است مي گويد:« شناسایی حریم گسلها در بم انجام نشده است. »
حبیب‌الله نیکزادی‌پناه با بیان اینکه هر زمان که اتفاق ناگواری در گوشه‌ای از کشور می‌افتد تنها برای بازسازی شهر و ساختمان‌ها تلاش می‌کنیم مي افزايد: « در این گونه حوادث به بازتوانی مردم از بعد روحی و روانی توجه نمی‌شود.»
نماینده مردم شرق استان کرمان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بعد از زلزله باید گروه‌های ویژه حریم گسلها را شناسایی می‌کردند تا در این حریم دیگر خانه‌سازی انجام نشود مي افزايد:« این اتفاق انجام نشد و همچنان خانه‌ها بر روی حریم گسل ساخته شد.»
وي با اشاره به اینکه نیاز است توسط پژوهشگران زلزله حریم گسل ها مشخص شود تا در این محدوده‌ها ساخت و ساز صورت نگیرد ادامه مي دهد:« به تازگی گروهی برای شناسایی حریم گسلها به بم آمدند تا با انجام کار مطالعاتی از سکونت مردم در حریم گسلها جلوگیری شود.»
وی با بیان اینکه خیلی از بناها در بم بعد از زلزله دوباره در محدوده گسل ساخته شده است مي گويد:« باید نظارت بر ساخت و ساز جدی گرفته شود و گرنه آسیب خواهیم دید.»
سمنان بر روي 64 گسل
استان سمنان به علت گستردگی جغرافیایی، تنوع اقلیم و از طرفی آب و هوا و تغییرات اقلیمی صورت گرفته در آن با حوادث متنوعی روبرو است. وجود رشته کوه‌های البرز و استقرار گسل‌های متعدد و فعال بودن برخی از این گسلها موجب بروز زلزله‌های متنوعی در سطح استان در طول تاریخ بوده است.
در سال 862 میلادی کشنده‌ترین زلزله طول تاریخ در استان سمنان رخ داده است که در این زلزله تعداد یکصد هزار نفر کشته شده‌اند.
در سال 1332 در طرود شاهرود نیز وقوع زلزله سبب کشته شدن بالغ بر 800 نفر شد، وقوع زلزله شهریور سال 89 در جنوب دامغان و شاهرود نیز از دیگر زلزله‌های رخ داده در استان طی سال‌های گذشته است که دارای خسارتهای زیادی بوده است.
به گفته مدیرکل بحران استانداری سمنان در 6 ماهه ابتدای سال‌جاری تعداد 7 زلزله بالای سه ریشتر در سطح استان به وقوع پيوست كه بزرگترین این زلزله‌ها با قدرت 4.9 ریشتر در منطقه مجن شاهرود بود.
دراين ميان منطقه بین سرخه و آرادان را یکی از این سه منطقه فعال است .
این منطقه که در جنوب شهرستان آرادان و در حد فاصل این شهرستان و شهرستان تازه تاسیس سرخه واقع شده یک منطقه کویری و بیابانی خالی از سکنه است.
"طرود شاهرود" را یکی دیگر از فعال‌ترین مناطق گسلی این استان است كه در شرق استان و شهرستان شاهرود واقع شده است.
همچنين منطقه محدوده "چاشم" در شهرستان مهدیشهر را فعال‌ترین مناطق گسلی استان سمنان است به طوري كه این منطقه نیز در طول سال فعالیت‌های زمین لرزه‌ای قابل توجهی دارد که شدت آنها عمدتا پایین است.
معاون مدیریت بحران استانداری سمنان ابا اشاره به وجود 64 گسل شناسایی شده دراین استان مي گويد: «در 33 مورد از این گسلها کار لرزه‌نگاری انجام شده است.»
علی خداداد با اشاره به خطرناک‌ترین این گسلها مي افزايد:« گسل "آستانه بشم" بزرگترین و خطرناک‌ترین گسل شناسایی شده در این استان است.»
این کارشناس حوادث و بلایای طبیعی از استان سمنان به عنوان یکی از بلاخیزترین مناطق کشورمان نام برده و ادامه مي دهد: «در 20 سال گذشته از 39 بلای به‌وقوع پیوسته در کشور 20 نوع آن در استان سمنان تجربه شده است.»
لذا اين موارد مي طلبد تا در زمان ساخت وسازها توجه بيشتري به مناطقي كه روي گسلها قراردارند شود ،تا تكرار اشتباهات موجب وقوع حوادث تلخ وناگوار تكراري نشود.
